İnstitutu
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təhsildə qiymətləndirmə sistemi
- Fəal (interaktiv) təlim
- Azımut
- Orbit
- Atmosferdə ixtixana effekti
- Hidrosferin ekologiyası
- A. Vegener nəzəriyyəsi
- Zenit
- Əhalinin sıxlığı
- Ozon deşiyi
- RESURSLAR Coğrafiya fənni üzrə məzmun standartlarının reallaşdırılması üçün vacib olan resurslar aşağıdakılar hesab edilmişdir.
68
kurrikulumda fənlərarası əlaqənin tətbiqi biliyin sistemli şəkildə öyrədilməsinin açarıdır, çünki müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf edən elmlər arasında əlaqə, başqa sözlə deyilərsə, assosiasiya yaratmaq idraki fəaliyyətin əsas proseslərindən biridir. Biliklərin inteqrasiyası şagirdlərin canlı və cansız təbiət hadisələri həmçinin təbiət və cəmiyyət hadisələrinin ümumi əlaqələrini dərk etməyə xidmət edir, eləcə də öyrəndikləri problemləri bir yerdə nəzərdən keçirərkən səmərəli konsepsiyaların formalaşmasına və onların təqimatına diqqət yetirir.
müəllim və şagirdlərin fəaliyyətlərində, təlim-tərbiyənin məzmununda, forma, üsul və vasitələrində, idarəetmədə, məqsəd və nəticələrdə, ümumən, pedaqoji sistemdə baş verən yeniliklərdir. Onlar müəyyən dövr ərzində sabit qalaraq ənənəvi qaydada davam etdirilir, həmin dövrün səciyyəvi pedaqoji hadisəsinə cevrilir.
əsas prinsiplərindən biridir. Bu pirinsipin tələbinə görə müəyyən olunmuş bacarıqlardan ibarət zəruri məzmun nəticələr formasında verilir.
təlim məqsədlərinin şəbəkəli və ya sistemli təsnifatıdır. Elmi termin kimi ilk dəfə botanika və zoologiyada əmələ gəlmiş, heyvanların və bitgi orqanizmilərinin qruplara görə bölgüsü anlamında işlənmişdir. 30-cu illərdə psixologiyada istifadə olunmağa başlanmışdır.
alınmış didaktik prinsiplərdən biridir. Onun tələbinə görə, kurrikulumların tərkibində olan təlim standartları, strategiyaları və qiymətləndirmə mexanizmləri şagird şəxsiyyətində idraki, hissi və psixomotor bacarıqlar əsasında yaranan keyfiyyətlərin formalaşmasına yönəlir. Çox vaxt bu keyfiyyətlər kompetensiyalar (səriştələr, qabiliyyətlər), dəyərlər və ya mədəniyyətlər terminləri ilə ifadə edilir. Şəxsiyyətyönümlü təhsilin keyfiyyət göstəricisi sadəcə bilik və ya bacarıqlar deyil, milli səviyyədə müəyyən olunmuş ümumi nəticələrə uyğun səviyyənin (kompetensiya, keyfiyyət və ya mədəniyyət göstəricilərinə uyğun səviyyənin) əldə edilməsidir. Təhsildə qiymətləndirmə sistemi- beynəlxalq milli və məktəb səviyyələrində aparılan qiymətləndirməni əhatə edir. Orada zəruri məzmunun (qiymətləndirmə standartlarının), vasitələrin (test, sual və s.), formaların, üsulların müəyyənləşdiril- məsini və onların reallaşdırılmasına aid prosedurları özündə birləşdirir. Fəal (interaktiv) təlim- şagirdlərin idrak fəallığına əsaslanır, təhsil prosesinin digər iştirakçıları ilə əməkdaşlıq şəraitinin yaradılmasını tələb edir. İdrak fəaliyyəti- idrak prosesində həyata keçirilən fəaliyyətdir. Psixoloqların fikrincə, idrak fəaliyyətində bilmək, anlamaq, tətbiq etmək, sintez etmək və dəyərləndirmək əsas mərhələlər hesab olunur. Müasir təhsil konsepsiyasına görə, şagirdin təlim fəaliyyətinin psixopedaqoji əsasını məhz həmin parametrlər təşkil edir. Ona görə də “hafizə məktəbi”ndən fərqli olaraq “təfəkkür məktəbi”ndə təlim stanadartları hazırlanarkən onlar əsas götürülür. Mifologiya - dünya haqqında ibtidai icma cəmiyyəti insanına məxsus fantastik təsəvvür və mifləri öyrənən elm. İbtidai icma dövründə insan özünə yaxın və doğma olan icma-tayfa münasibətlərini onu əhatə edən bütün əşya və hadisələr
69
üzərinə keçirirdi. Torpaq, səma, bitki və heyvanlar aləmi universal tayfa icması şəklində təsəvvür olunur və bu icmada bütün əşyalar təkcə canlılar kimi yox, həm də şüurlu və mütləq bir biri ilə qohum olan məxluqlar kimi anlaşılırdı. Bu təsəvvürlər mifologiyada ümumiləşirdi. Buna görə də Allah-sənətkar, allah-maldar, allah-döyüşçü, allah-əkinçi və s. mifoloji obrazlar yaranırdı.
başlayaraq cənubi İkiçayarasında ( yəni Mesapotomiyada) mövcud olmuş ən qədim insan sivilizasiyası. Sakinləri Şumer dilində danışmışlar. Şumerlərin prototürklər olmasını iddia edən bir çox alimlər var. Onlar səbəb kimi şumerlərin dilindəki bir çox sözlərin bu gün də olduğu kimi türkdilli xalqların dilində işlənməsi və ya qədim (ümumi) türk dilinin lüğətinə daxil olmasıdır.
sözlərindən) - E.ə. II minilliyin əvvələrində Mesopotamiyada mövcud olmuş şəhər dövlət. Qədim dünyanın ən böyük şəhərlərindən biri. Babil şəhər dövləti e.ə. XIX əsrdə Babilistan dövlətinə çevrildi [1] . Babilin qalıqları Dəclə və Fərat çaylarının qovuşduğu ərazidə, indiki Bağdad şəhərindən 85 km cənubdakı Əl-Hillə şəhərinin yerində tapılmışdır. Tarixi mənbələr göstərir ki, əvvəllər kiçik şəhər olan Babil e.ə. III minilliyin əvvəllərindən başlayaraq inkişaf etməyə başlamışdır. Şəhər I Babil çarlığının zamanında çiçəklənmə dövrünü yaşamış və siyasi mərkəz halına gəlmişdi. E.ə. 2300-cü ilədək Babilistanın "müqəddəs şəhəri" və e.ə. 612-ci ildən Yeni Babil çarlığının mərkəzi olmuşdur. Babilin Asma bağları qədim dünyanın 7 möcüzəsindən biri hesab olunurdu .
əqrəbinin hərəkəti üzrə ölçülən bucaqlara deyilir.
prosesləridir. Bu prosesləri əmələ gətirən amillərdən asılı olaraq akkumilasiya külək, buzlaq, vulkan akkumulasiyalarına ayrılır
olan müxtəlif yerləri birləşdirən izoxət. İlk dəfə xəritədə izotermləri 1817- ci ildə A.Humboltd istifadə etmişdir. Terrikon təpələr - İqtisadi inkişaf səviyyəsinin yüksək olduğu bəzi regionlarda uzun müddət istismarda olan mədənlər artıq əhəmiyyətini itirmişdir. Həm də istehsal prosesində mədənlərin kənarlarına xeyli miqdarda “tullantılar” tökülür. Bu “tullantılar” ın istifadəsi iqtisadi cəhətdən səmərəli deyil, çünki süxurdakı filizin tərkibi “kasıbdır”. Sənayenin tullantılarının litosferdə toplanmasına və onu çirkləndirilməsinə ən tipik misal terrikon təpələrdir. Terrikon təpələr özləri ekoloji gərginlik yaratmaqla yanaçı-adətən məhsuldar torpaqlardan istifadəni mümkünsüz edir. Atmosferdə ixtixana effekti- son illər hava qatı qlobal çirklənməyə məruz qalmışdır. XIX əsrin sonunda amerikalı fizik Vud adi şüşədən hazırlanan ilk parnikin modelini yaratmış və göstərmişdir ki, istiliyin udulması və əks olunması arasındakı balansı pozmaqla əlavə istilik almaq mümkündür. Hidrosferin ekologiyası - Təbiətdə suyun əhəmiyyəti, onun bitki və canlıların həyatında rolu (bitkilərin 90%, canli və insanların 75% sudan ibarətdir) 70
haqqında məlumatınız var. Suyun ən qədimdən məişətdə yüksək qiymətləndiril- məsi hamıya aydındır. Hesablamalar göstərir ki, şəhər əhalisi hər gün 150 litr, kənd əhalisi isə 55 litr su istifadə edir. Moskva, Sankt-Peterburq, Daşkənd, Bakı kimi iri şəhərlərdə təsərrüfatsızlıq üzündən bu rəqəm daha böyükdür. (600-700l/sutka). Sudan istifadə etməyin ən perspektiv yolu, ondan qənaətlə istifadə etmək olsa da, hazırda suyun təkrar istehsalı texnologiyası daha sərfəli hesab edilir. Lakin bütün hallarda Hidrosferi çirklənmədən təmizləmək yox, onu qorumaq, mühafizə etmək daha məqsədəuyğundur. Biosferin ekologiyası-əslində insanın özünə olan münasibətdir: Yarandığı gündən insan ilk növbədə ətrafındakı bitki və heyvanlar aləminə-qida mənbəyi kimi yanaşmış və ondan istifadə etməyə çalışmışdır.
qaymalara bölünmüş və onları bir birindən uzaqlaşmışdır. Əvvəlcə Avstraliya Hindistandan, sonra Afrika Madaqaskardan, Cənubi Amerika Afrikadan, daha sonra Madaqaskar Hindistandan, Avropa Şimaliamerikadan ayrılmışdır. Qayma – Yer qabığının qədim kristalik suxurlardan əmələ gəlmiş və yuxarı qalxmış hissəsidir. Burada, kristallik suxurların səthində bəzən ancaq metamorfizləşmiş çöküntülər olur, qırışıqlığa isə təsadüf edilmir.
çöküntü suxurları üfiqi yatmış və ya lava ilə örtüllmüş quru iqlim olan platolarda əmələ gəlir.
nöqtəsidir. Əhali coğrafiyası – iqtisadi coğrafiyanın xüsusi bir şöbəsidir. Əhali coğrafiyası əhalinin ya bütövlükdə Yer kürəsində və ya ayrı-ayrı qitələrdə, ölkələrdə tərkibini və yerləşməsini öyrənir.
2 sahəyə düşən adamların miqdarıdır. Antropogen – Yerin geoloji tarixində dördüncü dövrə verilmiş addır. Bu dövrün əvvəlində insan meydana gəlmişdir, buna görə də 1922-ci ildə A.P.Pavlov tərəfindən belə adlandırılmışdır.
və öz coğrafi quruluşuna görə digər sahələrdən keyfiyyətcə fərqlənən nisbətən yekcins sahəyə deyilir.
buxarlanan suyun miqdarından bir neçə dəfə azdır. Belə iqlim sahəsində, mənbəyi arid sahədən kənarda olan çaylar müstəsna edilərsə, daimi axan çay yoxdur.
miqdarı buxarlanan və yerə hopan suyun miqdarından xeyli çox olur və artıq qalan su yer səthində şay şəbəkəsi, çay dərələri əmələ gəlməsinə səbəb olur.
kəmiyyət və keyfiyyət uçotu, bonitirovkası və iqtisadi qiymətləndirilməsi üzrə məlumatların məcmusudur.
(L.Ş.Monteskye, H.T.Bokl və b.) cəmiyyətin inkişafının əsas amilini “Landşaftın 71
münbitliyində”, əlverişli iqlim şəraitində, təbii iqlim şəraitində və s. görürdülər. Coğrafi determinizm cərəyanı cəmiyyətin inkişafının səbəblərini maddi amillərdə, istehsal prosesində axtarmaqla faydalı iş görmüşdür. Lakin həmin cərəyanın coğrafi mühiti cəmiyyət inkişafının əsas yeganə müəyyənedici amili hesab etməsi yanlış idi.
Urbanizasiyanın səbəbləri şəhərlərdə sənayenin həcminin artması, onların inzibati, siyasi və mədəni əhəmiyyətinin artması, ərazi üzrə əmək bölgüsünün formalaşmasıdır. Urbanizasiya üçün xarakterik olan, kənd və kiçik şəhərlərdən əhalinin iri şəhərlərə iş və mədəni-məişət təlabatı üçün köçməsidir. Urbanizasiyaya əks proses ruralizasiya adlanır. Ozon deşiyi- atmosferdə 20-25km yüksəklikdə yerləşən ozon qatında yaranır. Bu qat Günəşdən Yerə düşən, bitki və canlılar üçün məhvedici sayılan ultrabənövşəyi şüaları udur. Hazırda atmosferin çirklənməsi üzündən ozon təbəqəsi nazikləşmiş, bəzi yerlərdə isə hətta deşiklər əmələ gəlmişdir. İlk baxışdan qorxulu görünməyən bu atmosfer hadisəsi əslində Yerdə həyatın məhv olmasına səbəb ola bilər.
Modernizasiya –yeniləşmə, hər hansı obyekt və prosesin təzədən, təkmilləşdirilmiş variantda təqdim olunması. Cəmiyyətin iqtisadi, siyasi, sosial, mədəni həyatında baş verən modernizasiyalar inkişafa təkan verir.
daha geniş yer tutduğu dövr nəzərdə tutulur. Tarixi baxımdan nəhəng imperiyaların dənizlərdəki hakimiyyətidir.
nisbətən daha böyük olduğu dövrə deyilir. Tarixi baxımdan tellurikratiya nəhəng imperiyaların qurudakı hakimiyyətini genişliyi nəzərdə tutulur.
zonaları.Zəlzələ və vulkan hadisələrinin intensiv olduğu seysmik zonalardır. Kataklizma –məhv olma anlamındadır. Hər hansı geoloji era və ya dövrün sonunda üzvü aləmin məhvi və yenilərinin əmələ gəlməsi üçün mövcud olanların dağılmasıdır.
hərəktələrdir. Bu proseslər Yer səthində relyefin dəyişməsinə səbəb olur. Hazırda baş verən seysmik proseslər neotektonikanın tərkib hissəsidir.
okeanlarında Orta okean dağ silsilələri və Rift dərələri ilə səciyyəvi olan tektonik ərazilərdir.
məzmunca yeni, antropogen mənşəli kompleksin yaranması
72
RESURSLAR Coğrafiya fənni üzrə məzmun standartlarının reallaşdırılması üçün vacib olan resurslar aşağıdakılar hesab edilmişdir. 1.
Müxtəlif məzmunlu xəritələr (siyasi. iqtisadi, fiziki, topoqrafik, tematik, ümumcoğrafi, tektonik, iqlim, biocoğrafi, zoocoğrafi, regionlar, dünya və s) 2.
3.
Üçölçülü xəritələr 4.
Kontur xəritələr 5.
Qlobuslar (fiziki, siyasi) 6.
Telluri 7.
Ayın hərəkətini göstərən əl ilə işləyən cihaz 8.
Ayın modeli 9.
Günəş sisteminin modeli 10.
Vulkan modeli 11.
Yağışölçən 12.
Günəş saatı 13.
Termometr 14.
Menzula 15.
Planşet 16.
Kompas 17.
Barometr-anoroid 18.
Nivelir 19.
Qnomon 20.
Anonometr 21.
hiqrometr 22.
Ruletka 23.
Qarölçən 24.
Eklemetr 25.
Çöl pərgarı 26.
Vizir xətkeşi 27.
Transportir 28.
Teodolit 29.
Blok-dioqramlar 30.
Karto-sxemlər 31.
Atlaslar 32.
İKT materialları 33.
Elektron multimedia dərslikləri 34.
Kompyuter 35.
Proyektor 36.
Coğrafi şəkillər 37.
Mineral və dağ suxurları kolleksiyaları 38.
Torpaq kolleksiyaları 39.
Herbarilər 40.
Marker 73
41.
Flipçat 42.
Coğrafi ensiklopediyalar 43.
Fluger 44.
6-11 ci siniflər üzrə coğrafiya dərslikləri 45.
MIMIO lövhə
74
İstifadə olunmuş ədəbiyyat
1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, 2003 2.
“Azərbaycan məktəbi” jurnalı, 2007, № 2. 3.
Mərdanov M., Şahbazlı. F. Azərbaycan təhsl siyasəti (1998-2004). I kitab, Bakı, “Çaşıoğlu”, 2005. 4.
Bakı, “Təhsil”, 2005. 5.
Müəllim hazırlığının və orta təhsilin perspektivləri(qərb təhsil sisteminin təcrübəsi əsasında) Müəllimlər üçün vəsait .(müəllif qrupu)Baki.2005(İREX təşkilatının xətti ilə) 6.
Intqrativ kurrikulum: Mahiyyəti və nümunələr. Müəllimlər üçün vəsait (müəllif qrupu) Baki, 2005 (İREX təşkilatının xətti ilə) 7.
8.
İnsan hüquqlarının tədrisi.Müəllimlər üçün vəsait.Norveç qaçqınlar şurası.2003 9.
Əlizadə.Ə. Müasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji problemləri. Bakı, Pedaqogika, 2004 10.
Seyfullayeva. N. və Əliyeva. E. Cografiya fənni üzrə təlimin təşkili formaları və üsulları. Bakı 2009 11.
Qədimova.X. İnteraktiv təlim metodları.Bakı.2005 12.
13.
Mustafayeva., R.Ş. Mustafayeva S.Ə. Pedaqogika: ümumi pedaqogika üzrə mühazirə xülasələri. Bakı: 2002, 143 s. 14.
Ümumtəhsil məktəblərinin I-IV sinifləri üçün fənn kurikulumları. Bakı, “Təhsil”, 2008, 480 səh. 15.
Kurikulumların hazırlanması və tətbiqi məsələləri. Bakı, “Kövsər”, 2008, 224 səh. 16.
İbtidai siniflər üçün yeni fənn kurikulumlarına dair gündəlik planlaşdırma nümunələri. Bakı, “Kövsər”, 2010, 196 səh. 17.
Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartları və proqramları (kurikulumları). Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2010, №3, səh. 115-130. 18.
Kurikulum islahatı: tədqiqatlar, nəticələr. Bakı, “Mütərcim”, 2011, 344 səh. 19.
səh. 20.
Azərbaycan Respublikasının ümumi təhsil sistemində qiymətləndirmə Konsepsiyası. Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2009, №2, səh. 138-150.
75
Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|