İnstitutu

 

62 

təhriflərin hesablanması 

 

 

 

 

 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

Təbiət 

X SİNİF 

2.1.1. Yer qabığında dəyişikliklərə dair 

proqnozlar verir. 

Litosfer  tavalarının  toqquşması  səbəbləri  və 

nəticələri 

Konvergent sərhəd, divirgend sərhəd, geoloji 

proqnozlar,  

2.1.2. Geoxronoloji cədvəli oxuyur. 

 

Geoxronoloji cədvəl ilə geoloji xəritələrin 

əlaqələndirilməsi 

"Ay erası" geoloji yaş, eon, era və dövrlər, nisbi 

və  mütləq  yaş hesablama, dəniz və quru  

mərhələsi, dağəmələgəlmə mərhələləri.  

2.1.3. İqlim dəyişmələrinə və iqlim 

ehtiyatlarından istifadəyə dair təqdimatlar edir. 

 

İqlim tiplərinin müxtəlifliyinin  səbəbləri 

Çoxillik iqlim dəyişmələri  

Aqroiqlim anlayışı      

 Günəşli saatların miqdarı, fəal tempraturlar 

cəmi, iqlim tərəddüdləri,  

 iqlim tipləri 

2.1.4. İqlim göstəricilərinə əsasən hesablamalar 

aparır. 

 

Havanın mütləq və nisbi rütubətinin 

hesablanması 

 Rütubətlilik əmsalının təyini 

 

Arid, humid, mümkün buxarlanma, illik 

yağıntı,hiqrometr,  izoqamin,   

2.1.5. Quru sularının xüsusiyyətlərinə dair 

layihələr hazırlayır, təqdim edir. 

 

Quru sularının  yerləşməsinin iqlim və relyefdən 

asılılığı  

 

 Çay sistemi, çay hövzəsi, çay şəbəkəsi,  qar 

xətti, dağ və örtük buzlaqları, bataqlıqlar, 

2.1.6. Quru sularının xüsusiyyətlərinə dair 

hesablamalar aparır. 

 

Hidrometeroloji hesablamaların aparılması  

Quru sularının iqtisadi cəhətdən 

qiymətləndirilməsi 

Su sərfi, çayın düşməsi, çayın  sıxlığı,  çayın 

meylliyi, hidroqraf  

2.1.7. Coğrafi təbəqənin qanunauyğunluqlarını 

izah edir. 

 

Coğrafi təbəqənin inkişaf  mərhələləri və 

qanunauyğunluqları  

Biogenə qədər, biogen və antrpogen, bütövlük, 

ritimlik, zonallıq, maddələr dövranı 

2.1.8. Coğrafi təbəqənin sxemini qurur. 

 

Coğrafi təbəqinin sxemi 

Dövran, bioloji dövran 

---

 

63 

 

 

 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

Cəmiyyət 

X SİNİF 

3.1.1. Əhalinin təbii artımının yaratdığı 

problemləri təhlil edir. 

Əhalinin  təbii  artımı  ilə  təbii  şərait  və 

ehtiyatların əlaqələndirilməsi 

Ölkə  daxilində  təbii  artım  səviyyəsinin 

fərqləndirilməsi 

Kənd və şəhər həyat tərzi, peyk şəhərlər, 

şəhərlərin quruluşu, urbanizasiya, 

suburbanizasiya, aqlomerasiya, meqapolis, 

texnopolis 

3.1.2. Əhalinin sıxlığını hesablayır, nəticələrini 

təqdim edir. 

 

Əhali sıxlığının  hesablanması və ərazi 

fərqlərinin təbii şəraitlə əlaqələndirilməsi 

Əlverişli və ekstremal ərazilər, talassakratiya, 

tellurekratiya 

3.2.1. 

Ölkələrin 

geosiyasi 

mövqeyini 

qiymətləndirir. 

Geosiyasi mövqeyin  ölkənin iqtisadi inkişafına 

təsirinin qiymətləndirilməsi  

Geosyasi mövqe, coğrafi determinizm  

3.2.2. Siyasi münaqişələrin xəritədə yaratdığı 

dəyişiklikləri qeyd edir. 

Sivilizasiyalararası əlaqə mərkəzlərinin 

müəyyən edilməsi 

siyasi münaqişə rayonları, qaynar nöqtələr, 

siyasi cəhətdən sabit ölkələr 

3.2.3. ETİ-nin təsərrüfatların ərazi və sahəvi 

strukturuna təsirini qiymətləndirir. 

 ETT və ETİ -nin fərqləndirilməsi 

ETİ -nin istehsala, biznes fəaliyyətinə və 

idarəetməyə təsirinin qiymətləndirilməsi 

Təsərrüfat sahələrinin inkişaf dinamikasını 

müqayisəsi 

Hasilat, emaledici sənaye, modernizasiya, yaşıl 

inqilab, biotexnologiya, avtomatlaşma, 

kosmikləşmə, kompyuterləşmə 

3.2.4.  ETİ-nin  təsərrüfat  sahələrinə  təsiri 

sxemini qurur. 

ETİ- nin təsiri ilə təsərrüfatın ərazi strukturunun 

dəyişilməsinin əlaqəndirilməsi 

Ərazi , sahəvi, aqrar, sənaye, postsənaye 

3.2.5. Qlobal ekoloji problemlərin yaranmasında 

antropogen təsirin rolunu qiymətləndirir 

İqtisadiyyatın inkişafı ilə ekoloji problemləri 

əlaqələndirilməsi  

Lokal, regional, qlobal ,ekoloji norma anlayışı, 

tibbi coğrafiya, qida rasionu 

 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

Coğrafi məkan 

XI SİNİF 

1.1.1.  Coğrafi  hadisə  və  proseslərin  cəmiyyətin 

həyatına  təsiri  ilə  bağlı  tədqiqatlar  aparır  və 

nəticələrini təqdim edir. 

Kartoqrafik  modelləşdirmə  və  geoinformasiya 

anlayışları,  coğrafi  məlumatların  araşdırlması, 

coğrafi  və  ictimai  hadisə  və  prosesləri 

Kartoqrafik kompyuter proqramları, ststistik 

məlumatlar, məlumatların kompleks təhlili, 

məlumatların təhlili üçün meyarların seçilməsi, 

---

 

64 

 

geoinformasiyadan istifadə edərək təhlili 

Müasir  problemlərin  həllində  coğrafiya  elminin 

əhəmiyyəti. 

üç ölçülü miqyas 

1.2.1.  Yerin  hərəkətinin  coğrafi  nəticələrinin 

regionlar üzrə iqtisadiyyata təsirini əsaslandırır. 

Günəş enerjisinin müasir energetikanın struktura 

təsiri 

Regionlar üzrə günəş şüalarının düşmə 

bucaqlarından asılı olaraq kənd təsərrüfatının 

ixtisaslaşması 

tarazlı inkişaf konsepsiyası, ixracat xarakterli 

kənd təsərrüfatı məhsuları 

1.2.2.  Yerin  hərəkətinin  coğrafi  nəticələrini 

xəritə üzərində iqtisadi cəhətdən qiymətləndirir 

Ritmik hadisələrin təsiri ilə yaranan enerji 

mənbələri  

Yerin hərəkəti nəticələrinin  kənd təsərrüfatının 

inkişafina və yerləşdirilməsinə təsiri 

Günəş enerjisi, günəşli saatların miqdarı, 

qabarma və çəkilmə  

1.3.1.Xəritələrdə təsərrüfatın yerləşməsi 

qanunauyğunluqları və anomaliyalarına dair 

məruzə və referatlar hazırlayır.  

Kartoqrafik tədqiqat metodları 

Təsərüffatın yerləşmə qanunauyğunluğu və 

anomaliyalar 

Qrafik təsvir (qrafik), dioqram (sahəvi, xətti, 

həcmli), anomaliya, anamorfoz 

1.3.2. Kartoqrafik təsvirlər əsasında hər hansı 

ərazinin fiziki-iqtisadi təsvirini verir. 

 

Kartoqrafik təhlil metodlarından istifadə edərək 

hər hansı bir ərazinin fiziki-iqtisadi təsviri  

riyazi statistika 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

Təbiət 

XI SİNİF 

2.1.1. Ərazilərin tektonik quruluşunun və təbii 

proseslərin ölkələrin iqtisadiyyatında rolunu izah 

edir. 

 

Geoloji-tektonik 

və 

geoloji-geomorfoloji 

fəlakətli təbiət hadisələrinin yaylmasının coğrafi 

qanunauyğunluğu 

İqtisadi  və  sosial  nöqteyi  nəzərdən  fəlakətli 

təbiət  hadisələri  ilə  bağlı  statistik  məlumatları 

təhlil edilməsi 

  

neotektonika, kataklizma 

2.1.2. Mineral ehtiyatların istifadəsinin 

proqnozlarına dair hesablamalar aparır 

Davamlı  inkişaf  prinsiplərinə  görə  xammal 

ehtiyatlarının istifadəsinin yolları 

Xammal 

ehtiyatlarının 

çatacağı 

illərin  

proqnozlaşdıması 

Alternativ enerji mənbələri, aztullantılı və çox 

tullantılı texnologiyalar, kənd təsərrüfatı, məişət 

və sənaye tullantıları, ikinci dəfə emal edilən 

tullantılar 

---