İnstitutu

 

56 

təbii və iqtisadi amilləri şərh edir. 

sektorlar. İqtisadiyyatın məzmunu. İstehsal 

resursları və istehsal amilləri.  

təbii resurslar, insan resursları, kapital resursları, 

sərmayə, sahibkarlıq  

3.2.4.  Dünya  təsərrüfatının  müasir  modelinin 

sxemini tərtib edir. 

Regional və sahəvi  iqtisadi inteqrasiyalarnn 

formalaşması 

Ölkələrin tranzit mövqeyinin iqtisadiyyatın 

inkişafına təsirinin qiymətlənditilməsi  

Qara dəniz hövzəsi birliyi, GUAM, 

İKT,MDB,TÖC, Trans-Qafqaz,Bakı-Ceyhan 

3.2.5. Təbiətdən istifadə zamanı ekoloji 

gərginlik zonalarının nomenklaturasını 

(siyahısını) tərtib edir. 

Təbii və antropogen təsirlərdən yaranan ekoloji 

gərginlik zonaları 

Terrikon təpələr, sənaye tullantıları, məişət 

tullantıları, təbii yanğınlar, daşqın, quraqlıq, 

səhralaşma, ozon deşiyi 

 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

Coğrafi məkan 

VIII SİNİF 

 1.1.1.  Yeni  elm  sahələrinin  yaranmasını  izah 

edir. 

 

Kəşf  və  tədqiqatlar  nəticəsində  səyyahların 

topladıqları biliklərin sistemləşdirilməsi 

Qitələrarası coğrafi mübadilənin ilkin 

mərhələlərinin formalaşması 

Fəth, tədqiqat, mübadilə, iqtisadi coğrafiya, əhali 

coğrafiyası, sosial coğrafiya, region,"İpək yolu"  

1.2.1. Günəş şüalarının Yer kürəsinə düşmə 

bucağının  dəyişməsini hesablayır 

 

Günəş şüalarının düşmə bucağının hesablanması 

Müxtəlif coğrafi enilklərdə günəş şüalarının 

düşmə bucağının dəyişməsinə aid çalışmalar 

Qurşaq vaxtına aid hesablamalar 

 maksimum və minimum düşmə bucağı, 

  qurşaq vaxtı 

1.2.2.  Yerin  hərəkətinin  coğrafi  nəticələri  ilə 

həyatın inkişafı arasındakı əlaqəni izah edir.  

 

Günəş şüalarının Yer kürəsində düşmə 

bucağının dəyişməsi səbəbləri  

Günəş şüalarının düşmə bucağının təsiri ilə 

yaranan işıqlanma qurşaqları 

  

21 mart, 22 iyun,23 sentyabr, 22 dekabr, şimal 

və cənub tropik xətləri, şimal və cənub qütb 

dairələri, qütb gecə və gündüzləri, tropik, 

mülayim, qütb qurşaqları 

1.3.1. Kartoqrafik təsvirlərin müxtəlifliyini, 

əhəmiyyətini izah edir. 

Kartoqrafik təsvirlərin qruplaşdırılması 

Topoqrafik planın tərtibi 

Coğrafi obyektlərin xəritələr üzərində təsviri 

Kartoqrafik təsvirlərdən istifadə imkanları 

Miqyasına və məzmununa, ərazi əhatə etməsinə 

görə xəritələrin müqayisəsi, coğrafi imla, areal, 

izoxətlər, keyfiyyət fonu, hərəkət xətləri, 

nöqtələr üsulu, tematik  və  ümumcoğrafi xəritə 

1.3.2. 

Kartoqrafik 

təsvirlər 

üzərində 

hesablamalar aparır. 

Kartoqrafik təsvirlər üzərində miqyasa və dərəcə 

toruna əsasən məsafə və sahələrin hesablanması 

Həqiqi sahə, xəritə üzərindəki sahə 

 

---

 

57 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

Təbiət 

VIII SİNİF 

2.1.1.  Litosfer  tavalarının  hərəkətini  müasir 

relyef formalarının yaranması ilə əlaqələndirir 

Litosfer tavaları nəzəriyyəsi 

Tava  sərhədlərində  yaranan  müasir  relyef 

formaları 

A.Vegener nəzəriyyəsi. Müasir nəzəriyyələr, 

konvergent, diverqent, rift dərəsi, qövsvari 

adalar, novlar, orta okean dağ silsilələri 

2.1.2. Tektonik xəritələrdə litosfer tavalarının 

hərəkətinin nəticələrini oxuyur 

Tektonuk xəritələrə əsasən tavaların hərəkət 

istiqamətini müəyyən edilməsi 

Pantalas , Pangeya,  Lavraziya, Qondvana, Tetis  

2.1.3. İqliməmələgətirən amilləri və dünyanın 

iqlimində baş verən dəyişiklikləri izah edir. 

Təzyiq qurşaqlarının  coğrafi nəticələri Atmosfer 

sirkulyasiyası 

İqlimə təsir edən amillər 

 

Daimi küləklər, mövsümü küləklər, siklon, 

antisklon, atmosfer cəbhəsi 

2.1.4. Atmosfer hadisələrinə dair sxem və 

diaqramlar tərtib edir. 

Tempratur və yağıntının gedişi 

İqlim diaqramları 

2.1.5. Dünya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi 

və dinamik prosesləri təhlil edir. 

Dünya okeanının əmələ gəlməsi 

Dünya okeanında suyun əsas xüsusiyyətləri 

Duzluluq,izoqalin, şəffaflıq, dinamik proseslər 

dalğa, qabarma, çəkilmə, cərəyan 

2.1.6. Okean sularının xüsusiyyətləri ilə bağlı 

hesablamalar aparır 

Duzluluğa  və dərinliyin ölçülməsinə aid aid 

hesablamalar 

Promill, exalot 

2.1.7. Biosferin digər təbəqələr ilə əlaqəsini şərh 

edir. 

Biosferin digər təbəqələrlə qarşılıqlı əlaqəsini 

əks etdirən  sxemin qurulması   

Üzvi aşınma, coğrafi təbəqə 

2.1.8. Təbii zonalar xəritəsini oxuyur 

Təbii zonaların paylanması 

Təbii zona 

---

 

58 

 

 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

Coğrafi məkan 

IX SİNİF 

 

1.1.1.  Sivilizasiyaları  coğrafi  baxımdan  təhlil 

edir. 

 

Yeni  coğrafi  kəşflər  (XVIII-XX  əsr)  və 

tədqiqatların 

cəmiyyətin 

inkişafı 

ilə 

əlaqələndirilməsi 

Sivilizasiyaların  tarixi  coğrafi  inkişafının  fərqli 

olması səbəbləri 

Köhnə  və  yeni  dünyada  mövcud  olan 

sivilizasiyalar 

Azərbaycan  səyyahlarının  regionlararsı  ticarət 

mübadiləsində iştirakı 

Sivilizasiya, cəmiyyət, mədəniyyətlərarası 

münasibət 

STANDART 

MƏZMUN 

AÇAR SÖZLƏR 

Cəmiyyət 

VIII SİNİF 

3.1.1.  Əhalinin  təbii  və  mexaniki  hərəkətinin 

səbəblərini izah edir.  

Demoqrafiya anlayışı.  

Əhali sayının dəyişməsi.  

Təbii artımın birinci və ikinci tipi 

Demoqrafik siyasət,  təbii hərəkət, mexaniki 

hərəkət, emiqrasiya, imiqrasiya 

3.1.2. Əhalinin təbii artımına görə hesablamalar 

aparır 

Əhalinin ümumi və təbii artımının hesablanması  Artım dinamikası, illik mütləq artım  

3.2.1.  Ölkələri  inkişaf  səviyyəsinə  görə  təhlil 

edir. 

Ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin meyarları 

(insan inkişafı indeksi),  

təhsil göstəriciləri, sağlamlıq göstəriciləri, 

iqtisadi göstəricilər, ekoloji göstəricilər  

3.2.2. Xəritə üzərində ölkələri inkişaf 

səviyyəsinə görə qruplaşdırır. 

Ölkələrin inkişaf səviyyəsinə görə 

qruplaşdırılması 

İEÖ, İOÖ 

3.2.3. Təsərrüfatın inkişafında təbii ehtiyatların 

rolunu qiymətləndirir. 

 

Təsərrüfatın inkişafında təbii ehtiyatlardan 

istifadə və onların təsərrüfat baxımından 

qiymətləndirilməsi  

Ixtisaslaşma,  kooperativləşmə,  təmərgüzləşmə,  

kombinatlaşma,  alternativ  dəyər,  alternativ 

seçim, son hədd fayda, son hədd xərclər 

3.2.4. Təbii ehtiyatların təsnifatı sxemini qurur. 

 

Təbii ehtiyatların tiplərinin və növlərinin  

sxeminin qurulması 

Tükənən ehtiyatlar,  tükənməyən təbii ehtiyatlar, 

potensial ehtiyatlar,  

3.2.5.  Ekoloji  problemlərin  insan  həyatına 

təsirini izah edir. 

 

 Ekoloji cəhətdən sağlam ərazilərin 

müəyyənləşdirilməsi 

 Sağlamlıq ocaqları, turizmin inkişafında ekoloji 

tələblər 

 Kurort-turiz  ehtiyatları:  milli  adət-ənənələr, 

mənzərə, tarixi abidələr, asudə vaxtın təşkili. 

 İçməli 

suların 

çirklənməsi, 

torpaqların 

çirklənməsi 

---