2
Coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramı (kurikulumu) aşağıdakı tərkibdə
yaradılmış işçi qrupu tərəfindən hazırlanmışdır.
Sədr: Müseyib Müseyibov - BDU-nun coğrafiya fakultəsinin dekanı, fiziki
coğrafiya kafedrasının mudiri, coörafiya üzrə elmlər doktoru, professor, Üzvlər:
Təranə İsmayılova - layihənin koordinatoru, ARTPİ-nin böyük elmi işçisi, Elburus
Əlizadə - AMEA-nın Coğrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, coğrafiya üzrə elmlər
doktoru, professor, Nərminə Seyfullayeva - BDU-nun və 190 №-li orta məktəbin
müəllimi, pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, İsrafil İsmayılov - BDU-nun baş
müəllimi, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin baş mütəxəssisi, Mərifət
Eyyibova - Bakı şəhəri 126 №-li məktəbin müəllimi, Lətifə Bayramova - Bakı
şəhəri 246 №-li məktəbin müəllimi, Qabil Səmədov - Bakı şəhəri H.Əliyev adına
liseyin müəllimi, Sevil Quliyeva - Bakı şəhəri 167 №-li məktəbin müəllimi, Şəfiqə
Hümbətova - Bakı şəhəri 258 №-li məktəbin müəllimi, Məhbubə Babayeva - Bakı
şəhəri 239 №-li məktəbin müəllimi, Aygün Əliyeva - Bakı şəhəri 175 №-li
məktəbin müəllimi, Yelena Əlyeva - BPKİA və YHİ-nun metodisti, Şahsənəm
İsgəndərova - Bakı şəhəri 3№-li məktəbin müəllimi.
3
Təhsil proqramının (kurikulumun) internet üçün hazırlanmasına
məsul olanlar:
Akif Əliyev, ARTPİ-nin Ümumi orta və tam
orta təhsilin kurikulumu şöbəsinin müdiri,
pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru
Əlişah Gərayev, ARTPİ-nin Ümumi orta və
tam orta təhsilin kurikulumu şöbəsinin
Təbiət-riyaziyyat
fənlərinin
təlimi
bölməsinin müdiri, pedaqogika üzrə fəlsəfə
doktoru
Təranə İsmayılova, ARTPİ-nin Ümumi orta
və tam orta təhsilin kurikulumu şöbəsinin
Təbiət-riyaziyyat
fənlərinin
təlimi
bölməsinin böyük elmi işçisi
4
Mündəricat
Giriş
I. Coğrafiya təliminin məzmunu
1.1. Ümumi təlim nəticələri
1.2. Məzmun xətləri
1.3. Məzmun xətləri üzrə təlim nəticələri
1.4. Fəaliyyət xətləri
1.5. Məzmun standartları
VI Sinif
VII Sinif
VIII Sinif
IX Sinif
X sinif
XI sinif
1.6. Fəndaxili və fənlərarasi inteqrasiya
II. Təlim strategiyaları
2.1. Cografiya təliminin təşkilinə verilən əsas tələblər
2.2. Coğrafiya təliminin təşkilində istifadə olunan forma və üsullar
2.3. Müəllimin təlimin planlaşdırılmasına dair nümunələr
2.4. Coğrafiya fənninin məzmun standartlarının şərhi
III. Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi
Tezaurus
Resurslar
Ədəbiyyat olunmuş siyahisı
Giriş
5
Coğrafiya fənni üzrə təhsi proqramı (kurikulumu) və onun xarakterik
cəhətləri. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 15 iyun 1999-cu
il tarixli, 168 nömrəli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının
təhsil sahəsində İslahat Proqramı” ölkəmizdə təhsil islahatlarının həyata
keçirilməsi üçün ilkin təkan oldu. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
2006-cı il tarixli, 233 nömrəli qərarı ilə “Azərbaycan Respublikasında ümumi
təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumu)” kimi dövlət əhəmiyyətli mühüm sənəd
qəbul edildi. Bu sənədə əsasən fənlər üzrə təhsil proqramlarının (kurikulumların)
hazırlanmasına başlanıldı və bu iş müvəffəqiyyətlə davam etdirilməkdədır.
“Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun qüvvəyə
minməsi ilə əlaqədar olaraq Milli Kurikulum sənədinə əlavə və dəyişikliklər
edilməklə “Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartı və proqramları
(kurikulumları)” qəbul edildi.Bütün fənlər kimi, Coğrafiyadan da hazırlanmış yeni
təhsil proqramı (kurikulumu) bit daha nəzərdən kecirildi.
Coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramının (kurikulumun) xarakterik cəhəti
ondan ibarətdir ki, təlim prosesində şagirdlərin yaddaşının təkcə yeni elmi
biliklərlə zənginləşdirilməsinə deyil, həm də təfəkkürünün, şəxsi keyfiyyət və
qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsinə, həyat üçün zəruri olan bacarıqların
qazanılmasına
imkan
yaranır,
şagirdyönümlülüyə,
nəticəyönümlülüyə,
şəxsiyyətyönümlülüyə, tələbyönümlülüyə istinad olunur.
Coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramının (kurikulumun) nəticəyönümlü,
şagirdlərin meyil, maraq və qabiliyyətlərinə əsaslanan, onların potensial
imkanlarını nəzərə alan, fənnin xarakterik xüsusiyyətlərini, məqsəd və vəzifələrini,
fənnin
məzmununu,
təlim
strategiyalarını
və
şagird
nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsini özündə əks etdirən konseptual bir sənəddir.
Coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramının (kurikulumun) ən mühüm xarakterik
cəhəti onun nəticəyönümlü olmasıdır. Bu sənədin hazırlanması zamanı, bir qayda
olaraq, bütün təlim prosesində əldə edilməsi nəzərdə tutulan nəticələr əvvəlcədən
müəyyənləşdirilir və məzmuna gətirilir. Bu nəticələr həm məzmunu ifadə edir,
həm də qiymətləndirmə standartlarının hazırlanmasına şərait yaradır. Nəticələrin
əvvəlcədən müəyyən olunması onları əldə etməyə yönəlmiş fəaliyyətlərin
inkişafını izləmək və istiqamətləndirmək üçün imkan yaradır.
Coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramındakı (kurikulumdakı) təlim nəticələri
ətrafda baş verən təbii hadisə və proseslərin yaranma səbəblərinin, inkişaf
xüsusiyyətlərinin, onların ərazi üzrə paylanma qanunauyğunluqlarının, Yer kürəsi
əhalisinin və ölkələrin sosial-iqtisadi inkişafına və qlobal problemlərə dair bilik və
bacarıqların mənimsənilməsinə yönəlmişdir.
Coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramının (kurikulumun) özünün daha
mürəkkəb strukturu, məzmunu və əhatə etdiyi sahələrin miqyası ilə seçilir.
Şagirdlərin dünyada baş verən təbii, ictimai-siyasi proses və hadisələri dərk
etməsinə, təbiət-cəmiyyət əlaqələrini, insanların müxtəlif xarakterli fəaliyyətlərini,
coğrafi mühitin məskunlaşma və təsərrüfat fəaliyyəti üçün əlverişlilik səviyyəsini
qiymətləndirməsinə və məntiqi mülahizələr irəli sürməsinə imkan verir.
Coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramı (kurikulumu) hazırlanarkən fənnin
spesifik xüsusiyyətləri əsas götürülmüşdür. Nəzərə alınmışdır ki, bu fənnin