I-önemli Deniz Akıntıları

Güney yarı kürede subtropikal yüksek basınç alanlarından subpolr alçak basınç alanlarına 

doğru yani kuzeybatıdan güneydoğuya doğru sürekli esen batı rüzgârları nedeniyle batı 

rüzgârları akıntısı oluşur. Doğuya giden bu akıntı soğuk bir akıntıdır.  

Antarktika kıyı akıntısı ise kutup rüzgârlarının etkisiyle oluşmuş bir akıntıdır.  Batıya doğru 

gider ve soğuktur.  

 

DERS VII 

II-Batı Avrupa Kenar Denizleri 

Denizler okyanusların kara içlerine doğru sokulmuş olan kısımları  sanılsa da  oluşum, Alan, 

Derinlik, sıcaklık, tuzluluk ve biyolojik özellikler bakımından okyanuslardan farklıdırlar.  

Her bir okyanusun kendine bağlı olan kenar denizleri veya çok geniş körfezleri mevcuttur.  

Atlas okyanusunun da kuzey kesiminde kendine bağlı bir çok deniz bulunmaktadır. 

Avrupanın batı kıyıları önünde bu denizleri görmek mümkündür. Bunların en dikkat çekenleri 

Baltık Denizi, Kuzey denizi ve Akdenizdir.  

Baltık Denizi 

Baltık denizi Avrupanın batı kıyılarında,  iç kısımlarına doğru iyice sokulmuş bir denizdir. 

Yüzölçümü 413 000 km² dir. En derin noktası 459 m ye erişir.  

Baltık denizinin bulunduğu bölge zamanımızdan 15 000 yıl öncesine kadar örtü buzulları 

(inlandsis) ile kaplı idi. Buzul örtüsü ortadan kalkınca geniş alanlı aşınma çanaklarında göller 

oluştu. Bunlardan biri de Baltık gölü (Ancylus  gölü ) idi. Buzlların erimesi deniz seviyesini 

östatik olarak yükseltince deniz bu gölü işgal etti ve Baltık denizi (Litorina denizi) oluştu.  

Baltık denizi dünyanın tuzluluk oranı en düşük olan denizlerinden biridir. Bunun birkaç 

sebebi vardır. Açık denizlerle bağlantısının kısıtlı olması, yüksek enlemlerde bulunması 

nedeniyle buharlaşmanın etkisinin zayıf olması, akarsularla beslenmesinin kuvvetli olması bu 

durumun başlıca sebepleridir. Denizin bu günkü tuzluluk oranı  batı kesiminde %o 15, doğu 

kesiminde ise %o 3 civarındadır.  

Baltık denizini Kuzey denizine bir boğazlar sistemi bağlar. Bunlar iç boğazlar olan Küçük 

Belt-Büyük Belt ve Sund boğazlarıdır. Boğazlar Fyen-Seeland ve Lolland adaları arasındadır. 

Günümüzde her boğazın üzerinde köprüler bulunmaktadır. Bu nedenle Karayolu vasıtasıyla 

İsveçe geçmek mümkündür. Köprüler yüksek olduğundan deniz trafiği bunların altından 

rahatça geçiş yapabilmektedir. Seeland adasındaki Kopenhag ile İsveçin Malmö kenti 

arasında bu boğazı geçen  7845 m uzunluğunda bir asma köprü yapılmıştır. (2000 yılında). Bu 

köprünün genişliği 23.5 m deniz seviyesinden yüksekliği 57 m dir. Boğazın ortasındaki 

peberholm adasına kadar gelen köprü buradan 3 km lik bir denizaltı tüneli ile Kopenhaga 

bağlanmaktadır. (sund boğazının en derin yeri 45 m)  

Baltık denizini Kuzey denizine bağlayan dış boğazlar ise Kattegat ve Skagerrak bogazlardır. 

Küçük ve Büyük Belt boğazları danimarkaya aittir. Sund ve Kattegat boğazları Danimarka ve 

İsveç arasında bölüşülmüştür. Skagerrak ise Danimarka, İsveç ve Norveç arasında 

bölüşülmüştür.  

Baltık denizinin üç büyük körfezi vardır. Bunlar Botni Fin ve Riga Körfezleridir. Baltık 

denizine Danimarka, Almanya, Polonya, Rusya, Litvanya, Letonya, Estonya, Finlandiya ve 

İsveçin kıyısı vardır. Çeşitli devletlere ait büyük   limanların bulunduğu Jeopolitik bakımdan 

önemli bir denizdir.  

Kuzey Denizi (Nordmeer) 

Atlantik Okyanusuna geniş bir açılımı olan kenar denizdir. Yüzölçümü 575 000 km², en derin 

noktası 725 m dir. Skagerrak boğazındadır. Kuzey denizi genç bir denizdir. Kuaterner 

başlarında (pleistosen)  bu alan örtü buzulları (inlandsis) ile kaplanmış  karasal bir alandı.  

Buzullar  eriyince zamanımızdan 15.000 yıl kadar önce deniz seviyesi östatik olarak yükseldi 

ve bu alanı işgal etti. Böylece buzullarla işlenmiş bir topoğrafya sular altında kaldı. Kuzey 

---

denizinin ortalama derinliği 100 m civarındadır. Tabanı düz,  çamur, kum ve çakıllarla 

örtülüdür. Eski moren depoları denizaltı tepeleri halindedir. Bunlar sığ kesimleri teşkil 

ederler.  Bunlara bank adı verilir. Mesela Büyük Britanya adasının doğusunda ”Dogger Bank” 

adı verilen bir sığlık bulunur. Burası 13 m derinliktedir. Şiddetli kuzeydoğu ve güneybatı 

rüzgarlarına maruz kalan fırtınası çok  çalkantılı bir denizdir. Sığ olduğu için dip depoları bu 

fırtınalardan etkilenerek denizin bulanık olmasına yol açar. Yüzey suları kışın 6° C, yazın ise 

14°C civarındadır. Tuzluluk derecesi %o 35 civarındadır. Okyanusla irtibatı geniş bir alanda 

olduğundan med-cezir hareketlerinden etkilenir. Bu nedenle bu denize dökülen akarsuların 

ağızlarında huni gibi girintiler (haliçler) bulunur.  Bunlar doğal limanlardır. Her bir haliçte 

önemli liman şehirleri yeralır. Hamburg, Bremen, Rotterdam ve Londra bunların 

başlıcalarıdır.  

Kuzeydenizi epikontinental bir denizdir. Güneş ışığı denizin tabanına kadar daima nüfuz eder. 

Bu nedenle canlı hayatı çok zengindir. Önemli dünyanın bir balıkçılık alanıdır. Uskumru 

(scomber) , morina(clupea)  ve ringa (alosa)  avlanan balıklar arasında en önemlileridir.  

Günümüzde Kuzeydenizinde gerçekleştirilen en önemli ekonomik faaliyetlerden biri de petrol 

çıkarımıdır. Bu sığ denizde, yüzen platformlarla deniz tabanına sondaj yapılarak  150 m -3000 

m derinlikler arasından yani alt permiyenden miyosene kadar olan katmanlardan petrol ihtiva 

etmektedir. Norveç son yıllarda -345 m de zengin yataklar bulmuştur. 2008 yılında üretim   

288 milyon tona yükselmiştir.  

Kuzeydenizi İngiltere, Norveç, İsveç, Danimarka, Almanya, Hollanda, Belçika ve Fransa 

tarafından kıyı durumlarına göre bölüşülmüştür. 

DERS VIII 

İç Denizler 

 Denizler okyanuslarla bağlantılı olan su kütleleridir. Bu nedenle bazılarının adı deniz olsa da   

büyük su kütleleri  bilimsel anlamda deniz olarak kabul edilmemektedirler. (Hazar denizi, 

Aral denizi veya gölü, kuzey Amerikadaki Büyük Göller).  

Dünya denizleri üç kategori halinde ele alınır. Bunlardan ilki” iç denizler”dir. Bu tip denizler 

karaların iç kısımlarına iyice sokulmuş olan denizlerdir.  

Akdeniz 

Karaların iç kısımlarına doğru sokulmuş tipik bir iç denizdir. Bu deniz Afrika, Avrupa ve 

Asya kıtalarının arasında yeralan bir konumdadır. Bu sebeple Avrupa dillerinde  ara deniz 

veya orta deniz anlamına gelir (Mittelmeer, Mediterranean, Bahr ül Ebyaz).Yüzölçümü 2 

960 000 km² dir.  

Akdenizin oluşumu okyanusların oluşumları gibi yerkabuğu hareketleri ile ilgilidir Köken 

itibariyle Thetys jeosenklinalinin bir kalıntısıdır. Bilindiği gibi bu jeosenklinal paleozoikte 

Gondwana ve Laurasia eski karaları arasında bulunuyor ve doğu batı doğrultusunda binlerce 

kilometre uzanıyordu. Alp orojenezi meydana gelirken iki levha birbirine doğru hareket etti 

(konverjan hareket) , sedimentler kıvrılarak Alp dağları oluştu. Bu jeosenklinal parçalandı, bir 

kısmı ortadan kalktı ve geri kalan kısmında  bu gün gördüğümüz Akdeniz oluştu (III. Zaman 

başları). Halen Afrika ve Avrasya plakalarının birbirine doğru yaklaşımı devam etmektedir. 

Afrika levhası Avrasya levhasının altına dalmaktadır. Dalma batma zonu (subduction) Tiren 

denizinden başlayarak doğuya doğru Giritin ve Anadolunun güneyinden uzanmaktadır. 

Buralar volkanik ve sismik bölgelerdir.(Tiren denizindeki Lipari adaları gibi) 

Akdenizin En derin noktası Mo

ra yarımadasının güneydoğusunda Yunan (iyon) denizindedir  

(Kalipso çukuru, 5267 m). Akdeniz Cebelitarık Boğazı ile Atlas okyanusuna bağlanır. 

Çanakkale boğazı ile de Marmara denizi ile bağlantılıdır. Bu iki doğal bağlantı dışında 1869 

yılında inşa edilen Süveyş kanalı ile Kızıldenize ve dolayısıyla Hint Okyanusuna 

bağlanmıştır.  

Akdeniz kendi  içinde bir çok ünitelere  ayrılan çok girintili çıkıntılı bir denizdir. 

Coğrafyacılar, Appenin yarımadası-Sicilya adası ve Tunus üzerinde geçirilecek bir nazari 

---