I-önemli Deniz Akıntıları

hareketleri ile ilişkilidir. Birbirine doğru yaklaşan (konverjans) levhalardan biri diğeri altına 

dalar. Genelde okyanusal levhalar kıtasal levhalar altına dalar. Dalma -batma zonunda 

bükülmelerle derin deniz çukurlukları oluşur. Bu duruma en güzel misȃl Pasifik okyanusunda 

Japon adalarının doğu kenarı boyunca takibedilen derin deniz çukurlarıdır. Guam çukuruda bu 

hat üzerindedir. Bu dalma batma zonları aynı zamanda volkanizma kuşağını da oluşturmuştur. 

Kamçatka, Japon adaları ve Mikronezya adaları ve Filipin volkanları bu dalma batma zonuyla 

ilgilidir.  

XII 

Okyanus ve Deniz Sedimentleri  

Okyanuslar ve denizler birikme alanlarıdır. Karalardan akarsular ve rüzgȃrlar vasıtasıyla 

taşınan her boyuttaki materyal denizlerin ve okyanusların tabanlarında birikir. Bu olaya 

sedimantasyon, oluşumlara da sediment denir.  

Akrsuların denizlere sürükledi unsurlar boyutlarına göre irileri kıyıya yakın  ufakları kıyıdan 

biraz açıkta boyutlarına göre dizilirler. Bunlar genelde kıta şelfi ve kıta yamacı üzerinde 

çökelerek depolanırlar. Kıyı çizgisinden açıklara doğru gidildikçe dip sedimentlerinin 

boyutları küçülür. Kıyıda çakıllar, biraz açıklarda kumlar ve ince kumlar ve daha ilerlerde kil 

boyutundaki unsurlardan oluşmuş çamurlar depolanır. Bu depoların içinde kavkı kırıntılarına 

(molluska kabukları) da çok rastlanır.  

-1000 m den itibaren açık denizlerde ve okyanusların derin kısımlarında plankton cinsinden 

organizmaların kalıntılarından, rüzgȃrlarla buralara sürüklenmiş toz parçacıklarından, volkan 

küllerinden  veya uzaydan dünyanın atmosferine girerek parçalanan meteoritlerin tozlarında 

oluşan unsurlar depolanır. Bunlar pelajik depoları sedimentleri veya çamurları meydana 

getirirler.  

Pelajik depolar özelliklerine göre başlıca şu alt gruplara ayrılırlar 

Globijerinalı çamurlar: Bunlar 2000 m-5000 m arasındaki okyanus tabanlarını örterler. 

Globigerinalar,   omurgasız canlıların foraminifer grupu içinde yeralan  bir hücreli ve kalker 

kavkılı, mikroskopik hayvanlardır. Planktonları teşkil ederler. Öldüklerinde kalker kavkıları 

diplerde birikir ve globigerinalı çamurları oluşturur. Kavkıları kalkerden (Ca Co3) 

oluşmuştur. Bu nedenle globigerinalı çamurlar kalkerli çamurlar grupu içindedir.   

Diatomeli çamurlar: bunlar diatome adı verilen silisli alglerin okyanus tabanlarında birikmiş 

kavkılarıdır. silisli çamurları meydana getirirler. 

Radiolarialı çamurlar: Bunlar 4000m-8000 m arasındaki derinliklerde birkmişlerdir. 

Radiolaria adı verilen bir hücreli  mikroskopik hayvanların silisli kavkılarında oluşurlar ve 

kırmızı renklidirler.  

Kırmızı killer: Bunlar 5000 m den daha derinlerde biriken ve karadan rüzgarlarla taşınmış 

toz boyutundaki unsurlardan oluşurlar. İçlerinde manganez ve demir çoktur. Kırmızı 

renklidirler.  

Okyanuslarda son yapılan keşiflerde diverjan bölgelerde tabandaki yarık ve çatlaklardan 

püsküren metal içerikli sıcak suların (300 °C civarında ) okyanus sularına karıştığı 

gözlenmiştir.  

** 

XIII 

Denizel Canlılar 

Okyanus ve denizlerde canlı hayatı çok zengindir. Tür sayısı milyara ulaşır. Bu canlılar 

hayvanlar ve bitkiler olarak iki büyük grupa ayrılır. Okyanus ve denizlerde hayvani hayat 

bitkisel hayata göre daha zengin ve çeşitlidir. Bitkilerden sadece alg adı verilen yosunlar 

yaşar. Çiçekli bitkiler yok denecek kadar azdır. Okyanus ve deniz canlıları sistematik  ve 

ekolojik bakımlardan incelenebilirler.  

a-Hayvanlar 

---

Sistematik bakımdan deniz hayvanlarını (faunası) omurgasızlar ve omurgalılar olarak iki 

büyük grup halinde ele almak mümkündür. Omurgasız hayvanlar deniz ve okyanuslarda 

muazzam bir tür zenginliğine sahiptirler. Deniz ve okyanuslarda yaşayan omurgasızlardan pek 

çoğu bir hücrelidir. Bunlara protozoa grupu denir. Mikroskopik hayvanlardır. Foraminifera 

adı verilen alt grup bunların en önemlilerindendir. Bunların 10 000 kadar aktüel türü vardır. 

Globigherina, Fusulina ve Nummulites foraminiferlerin en tanınmış olanlarıdır. Kalker kavkılı  

olanların dibe çökenlerinden globigerinalı çamurlar oluşur. Nummulites jeolojik devirlerde de 

yaşamış bir foraminiferdir. Bunlar o dönemde çapları 3 cm kadar olabilen dairevi ve yassı, dış 

görünüşleri şekil olarak madeni paralara benzeyen canlılardı. O dönemde çok gelişmişlerdi. 

Bazı tortul tabakalar bunların kalıntılarından oluşmuştur. Bunlara nummulitli kalkerler adı 

verilir. Karakteristik fosil olarak eoseni temsil ederler. (Nummus kelimesi Latincede madeni 

para anlamına gelmektedir). 

Radiolaria da protozoa grupu içinde yeralan silis kavkılı bir hücreli hayvani bir canlıdır. 

Jeolojik devirlerde bunların sedimantasyonu neticesinde radiolarit adı verilen silisli kayaçlar 

oluşmuştur. 

Protozoa zooplanktonları teşkil eden canlılardandır. Bunlar akıntılarla sürüklenirler. 

Süngerler (porifera) çok hücreli deniz canlılarıdır. Dipte sabittirler. Medüzler (Hydrozoa) 

3000 kadar türü bulunan çok hücreli şeffaf deniz hayvanlarıdır. Akıntılarla sürüklenirler.  

Mercanlar (anthozoa) tropikal denizlerde koloniler halinde yaşayan kalker iskeletli çok 

hücreli canlılardır. Bunlar zemine yapışırlar ve sabittirler. Kalker iskeletlerinin içinde 

hayvanın yumuşak ve canlı kısmı bulunur. Deniz suyunu içlerine çekerek besinlerini alırlar ve 

aynı yoldan sindirilenleri geri atarlar. Öldüklerinde kalker iskeletleri birikip yığışarak mercan 

kayalıklarını, atol adı verilen mercan adalarını oluştururlar.  

Mollusca (yumuşakçalar) adı verilen grup denizlerde yaşayan hayvani canlıların en 

önemlileri arasında yeralır. Bunlar çift parçalı veya tek parçalı kalker kavkılara sahiptirler. 

İçinde hayvanın yumuşak kısmı bulunur. İki parçalı kavkıdan oluşanlarına bivalvia 

(pelecypoda, lamellibranchiata, yassısolungaçlılar) adı verilir. Bunların 20 000 kadar türü 

vardır. Midye(Unio), istiridye (ostrea) gibi cinsler başlıcalarıdır.  

Tek parçalı kavkılardan oluşmuş yumuşakçalara gastropoda (karındanbacaklılar)  adı verilir. 

Bunlarında kavkıları calsiyum carbonattan yapılmıştır. Spiral bir şekilleri vardır. Kavkının 

içinde hayvanın yumuşak kısmı yaşar. Şeytanminaresi adı verilen canlılar (Cerithium) 

bunların en tipiklerini oluştururlar. Gastropodların denizlerde yaşayan 100 000 türü vardır.  

Yumuşakçaların çoğu diplerde yaşarlar (benthos) . Genellikle  hareketlidirler. Kavkılarının 

birikmesinden kavkılı kalkerler (lümaşel) oluşur. Molluscalar epikontinental bölgeyi temsil 

ederler.  

Yumuşakçaların bir de cephalopoda (kafadanbacaklılar) şubesi vardır. Ahtapotlar 

(octopoda) Mürekkepbalıkları (sepiida, sepia) bunları temsil eden en önemli türlerdir. 

Ammonitler triyas, jura ve kretasede yaşamış fosil cephalopodlardır.  

Okyanusve denizlerde yaşayan omurgasız hayvanlar arasında crustace (kabuklular) türce 

çok zengin bir gruptur. Bunların kalker karışımlı organik bir maddeden oluşmuş sert kabukları 

vardır.  Yengeçler (Brachyura) ve istakozlar (Astacidea)  bu grupun tanınmış üyeleridir. 

Crustaceler genellikle diplerde yaşayan bentik hayvanlardır.  

Derisidikenliler (Echinodermata) grupundan denizkestaneleri (Echinoidea) ve 

denizyıldızları (asteroidea) da diplerde yaşayan bentik hayvanlardandır. Bunlar içlerine 

aldıkları deniz suyunu yıldız biçimindeki kollarına ve dikenlerine sevkederek hareket ederler. 

Ağızdan aldıkları besin maddelerini hazmettikten sonra aynı yoldan geri atarlar. Jeolojik 

dönemlerde deniz kestaneleri çok gelişmiş idi (micraster, clipeaster). Fosilleri miyoseni temsil 

eder.  

 

Omurgasız Deniz Canlıları  

---