I fəSİl beynəlxalq maliyyə qurumlarının təsnifatı və onların beynəlxalq

103 
 
istehsalının  80%-i,  ümumdünya  ticarətinin  70%-i  onların  payına  düşür.  Bu 
faktların statistik reallığı  ona yalnız iştirakçı aktor kimi baxmağa imkan vermir, 
o, özü dəyişmə, hərəkət və daşınma hərəkatlarının başında gedən siyasi cərəyanın 
nəhənglərindəndir.  O,  demək  olar  ki,  beynəlxalq  münasibətlər  sisteminin  hər 
yerindədir  və  son  artım  göstəriciləri  onu  deməyə  əsas  verir  ki,  bu  ardıcıllıq, 
konsitensiya  yaxın gələcəkdə pozulmayacaq, çünki nə qədər mübahisəyə səbəb 
olsa da, özü bu ardıcıllığın baş və axır həlqələrini təşkil edir.  
Subyekt-obyekt  planından  yanaşsaq,  müasir  dövrün  qarşısında  duran  əsas 
məsələlər  
-  geriliyin  ləğvi, azad  vətəndaş  cəmiyyət  qanunları,  müstəqilliyin  təminatı 
və TMK-ların bu yöndə göstərdiyi cəhdlərdir. Son proseslər göstərir ki, TMK-lar 
beynəlxalq  münasibətlərin  vacib  instrumenti  kimi,  onun  digər  aktorları  arasında 
konfliktin,  asılılığın  dərinləşməsində  maraqlıdır,  eləcə  də  dünyanın  siyasət 
prosesləri bəşəriyyətin təsiri altında transformasiyalaşır, məhz TMK-lar texnoloji 
inkişafın ciddi faktoru kimi dünya təsərrüfat münasibətlərində mərkəzlə periferiya, 
zəif inkişafla gerilik arasında uçurum yaradır. 
TMK-ların müasir beynəlxalq münasibətlər sistemindəki möhkəm yerindən 
xəbər  verir,  aşağıda  beynəlxalq  sistemin  bəzi  xarakterik    xüsusiyyətlərini  qeyd 
etmişəm: 

 
Dünya  dövlətləri  nə  qədər  əvvəlki  tək  vacib  aktor  sayılsa  da, 
son  proseslərin  gedişatı  göstərir  ki,    onlar  öz  yerini  TMK-lara 
“satmaqdadır”. 

 
TMK-lar  həm  hökumətlərarası,  həm  də  qeyri-hökumət 
təşkilatları kimi kəmiyyətcə artmaqdadır. 

 
Son  3  min  illik  tarixi  dövrə  aid  gözləntilər  qloballaşma  və 
transmilliləşmə  şəraitində  beynəlxalq  siyasi  münasibətlərin  TMK-lar 
tərəfindən transsərhəd hörgüylə əhatələnməsi ilə bağlıdır. 

---

104 
 

 
Beynəlxalq münasibətlər sistemi qloballaşma ilə paralel olaraq 
desentralizasiya, regionalizm, regional tənzimləyici blokların yaranması və 
çox polyarlılığın mövcudluğu vəziyyətində daha ziddiyyətli görünür. 

 
Beynəlxalq  sistemdə  münaqişə  mərkəzlərinin  TMK-ların 
köməyilə tez-tez dəyişilməsidir, bu işdə TMK-ların bütün fondları ilə mobil 
olması vacib rol oynayır. 

 
Və  nəhayət  müxtəlifliyin  eyni  zamanlılığı  və    məkanlılığıdır, 
bir tərəfdən mərkəzlə periferik nöqtələr arasında ziddiyyət dərinləşir, digər 
tərəfdən  TMK-lar  və  onu  dəstəkləyən  xüsusi  maraq  qrupları,  hökümətlər 
daha da stabil vəziyyətə gətirilir. 
Mənim  qənaətim  bundan  ibərətdir  ki,  onların  yaranması  və  artımı 
inteqrasiya,  qarşılıqlı  asılılıq  proseslərinin  qanuni  inikasıdır,  nə  qədər  ki 
qloballaşma  onların  kəmiyyət  ölçülərinin  artımında  maraqlı  olacaq,  bu  vəziyyət 
uzun 
müddət 
dəyişməyəcək, 
ehtimal 
ki, 
çoxtərəfli 
diplomatiyanın 
institutlaşmasının  sonrakı  prosesi  güclənəcəkdir.  TMK-ların  artımı  dövlətlərdən 
vacib aktor kimi öz statuslarının qaytarılması məqsədilə beynəlxalq münasibətlər 
sisteminin  idarə  olunması  və  tənzimlənməsinin  adekvat  cavab  mexanizmlərinin 
işlənməsini tələb edir. Çünki xüsusilə İnkişaf etməkdə olan ölkələr iqtisadi inkişaf 
naminə daha çox sərmayə əldə etmək üçün transmilli korporasiyalara baş  əymək 
məcburiyyətində qalırlar. Bu da onların daxili və xarici siyasətlərini yaxın edəcək 
ki,  bu  da  ziddiyyətləri  daha  da  artıracaq:  bir  tərəfdən  öz  süverenliyini  onlarla 
bölüşməyə daha hazır olacaq, digər tərəfdən isə milli maraqlarının yuyulmasının 
qarşısını almaq üçün bunun əksinə hərəkət edəcək. 
 
 
 
 

---

105 
 
İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı 
Azərbaycan dilində 
1.Əliyev H.Ə. Müstəqilliyimiz əbədidir. I-X kitablar. Bakı, 1996-2001. 
2.Heydər Əliyev Azərbaycanı dünyaya tanıdır. Bakı, 1994. 
3.Azərbaycan Respublikası 1991-2001. Bakı, 2001. 
4. Азярбайжан бейнялхалг алямдя. Ы-В жилдляр. Бакы, 1996-1999
 
5
. Азярбайжан бейнялхалг чохтяряфли гаршылыглы ялагялярдя. Б., 1997. 
6. Həsənov Ə. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. 
Bakı 2005 
7. Rəcəbli H.M. BMT-nın ixtisaslaşmış qurumları 
8. Məmmədov M., İbadov E. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar, Bakı 2008 
9. Osman Nuri Araz , Elçin Süleymanov  “ Azərbaycan iqtisadiyyatı”. Bakı 2010 
10.  Vəliyev  D.,  Rəhimov  M.  Vəliyev  T.,  Kərimov  A  “Beynəlxalq  Maliyyə. 
International Finance” Bakı (2000).  
11. “Yeni dünyada Yeniləşən Azərbaycan Iqtisadiyyati” Dr. Şahin Əhmədoğlu 
2006.  
12. Dünya Bankı və Azərbaycan. (hesabatlar) 2000-2009.  
13.  Elçin  Süleymanov,  ”Müstəqillik  Sonrası  Azərbaycan  və  Dünya  Bankı 
Münasibətləri”,  Azərbaycan  Müstəqillikdən  Sonra  Beynəlxalq  Konfransın 
Materialları, Bakı 3-4 Mart 2003, ss .102-103 
14. “Transmilli korporasiyalar”// “beynəlxalq iqtisadi münasibətlər” 
Məqalələr/ Prof.İslam Şamil oğlu Qarayevin redaksiyası altında  
15.Qloballaşma/ Taleh Şahsuvarlı 
16.Qloballaşma nədir/ Allahyar Eyuboğlu 
17.Yeni dünya sistemində Azərbaycan iqtisadiyyatı/ Rəşadət Axundov 
18.Postmodern çağa doğru/ Samir Rəcəbli 
19.A.Ş.Şəkərəliyev Dünya iqtisadiyyatı və BİM. Bakı-1999 
20.Beynəlxalq  ticarətin  mahiyyəti  və  əsas  xüsusiyyətləri//  Beynəlxalq  iqtisadi 
münasibətlər// Elşən Bağırzadə//Bakı 2011 

---

106 
 
21.Dünya  iqtisadiyyatı//TMK-lar  istehsal  sahəsində  əməkdaşlığın  əsas  forması 
kimi//Bədəlov. Ağayev.Tağızadə 
22.  Beynəlxalq  Münasibətlər  Nəzəriyyəsi  //  Abbasbəyli,  Ağalar  və  Etibar 
Nəcəfov. Beynəlxalq Münasibətlər Nəzəriyyəsi. Bakı: Mütərcim, 2007 
23.
 
Dünya  iqtisadiyyati:  müasir  dövrün  problemləri  //  Aqil  Əliyev,  Arif 
Şəkərəliyev, İdris Dadaşov //BAKI 2003 
                        
 
                                     Rus dilində 
 
1. Л.П. Бородулина, И.А.Кудрйашева, В.А.Йурга  “Международные 
экономические организации” 
2.
 
Герчикова  И. Н. « Международные економические организации: 
регулирование мирохозяйственных связей и предпрнимателской 
деятельности». Изд-во «Консалтбакир». Москва, 2002 
3.
 
«Основы международных валютно-финансовых и кредитных отношений» 
Учебник под редакции В. В.  Кругулова. Изд-во ИНФРА-М. Москва, 2000. 
4.
 
Х.  А.  Шреплер  «  Международные  економические  организации»  Изд-во 
«Международные отношения». Москва, 1999.
  
5. Шегорчов Т. Мировая финансовая система, Москва, 2005 
6. Моисеев С. «Международные  валютно-кредитные отношения». Москва, 
2003 
7.  «Международные  валютно-кредитные и финансовые  отношения» Под-
ред. Красавиной, Москва, 1994
  
8.  Международные  валютно-кредитные  и  финансовые  отношения: 
Красавиной Л.Н. - М.: Финансы и статистика, 
2001
  
9. Роберт В. Колб, Рикардо Дж. Родригес “Financial İnstitutitons and Markets“ 
10.Транснациональные  корпорации  в  мировом  хозяйстве//  Мировая 
экономика:      Учебник / Под ред. проф. А.С.Булатова. - М.: Юристъ, 1999. 

---

107 
 
11.Транснациональные  корпорации  и  прямые  иностранные  инвестиции  как 
основа  глобализации  //  Долгов С.И.  Глобализация  экономики: новое  слово 
или новое явление? - М., 1998. 
12.Государство  и  транснациональные  компании  //  Проблемы  теории  и 
практики управления/ Шиман М.: М, 1999. 
13.Роль  Транснациональных  корпораций  в  мировом  хозяйстве  и  их 
воздействие на международную конкуренцию //Щетинин В.: М, 1997 
14.Транснациональные  корпорации  //Семенов  К.А.  Международные 
экономические отношения: Курс лекций. - М.: Гардарика, 1998. 
15.Современные  международные  отношения.  Учебник  /  Под.  ред.  А.В. 
Торкунова.  —  М.:  «Российская  политическая  энциклопедия»  (РОССПЭН), 
1999. 
16.Казаков И.А. Транснациональные корпорации и элементы регулирования 
в  мировом  экономическом  пространстве  //Вестник  Московского 
университета. 
17.Лукашук  И.И.  Глобализация,  государство,  право,  XXI  век.  –  Москва: 
Спарк, 2000 
18.Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика. 
Т.II. 
19.П.А  Цыганков,  «Мировая  политика  и  ее  содержание»,  журнал 
«Международные процессы», 2004, 
20.М.А. Мунтян, Основы теории международных отношений, Москва 2007 
21.Цыганков  П.А.,  Акторы  и  факторы  в  международных  отношениях  и 
мировой политике. 1. Проблемы теории и генеалогии знания, глава I 
22.
 
“Налоговая  политика  в  социально-экономическом  развитии  стран  с 
переходной  экономикой”.  (2011).  Под  ред.  Р.С.Гринберга,  З.Н.Кузнецовой, 
Санкт-Петербург: Алетея, 2 
23.  Райнерт  Э.С.  (2011).  “Как  богатые  страны  стали  богатыми,  и  почему 
бедные страны остаются бедными”, Москва: Изд.дом ВШЭ 

---

108 
 
24.  Фокин  С.  (2002).  “Влияние  транснациональных  компаний  на 
конкурентоспособ- ность стран”. Москва: МГУ им. Ломоносова 
25.  Трапезников  В.А.  Валютные  регулирования  в  международном 
инвестиционном праве. М. Наука. 2004 
26. Шумилов И.М. Международное финансовое право. Москва  2003 
27.  Эбке  В.Ф.  Международное  валютное  право.  Пер.  с  нем.  М.  Междуна-
родные отношения, 1997 
 
 
                                                  İngilis dilində 
 
1. “International Financial Institutions” Age F. Bakker  
2. Anthony Saunders, Marcid Millon Cornett “Financial Markets and İnstitutions” 
3. Pedro Belli, Jack R. Anderson, Howard N. Barnum “Economic Analysis of 
Investment Operations”.
 
4. “Financial Globalization and Exchange Rates” Philip R. Lane Gian Maria, 
Milesi-Ferretti 
5. “The atlas of global development” World Bank for 2011 
6. “International finance and Caribbean development” P. Desmond Brunton, S. 
Valerie Kelsick. 
7.
 
“World Economy Today” (2011). 
8.  Dünya  Bankı  və  Beynəlxalq  Maliyyə  Korporasiyası  tərəfindən  hazırlanan 
“Doing Business 2011” hesabatı.  
9.News Release, World Bank approves first loan to Azerbaijan , 
Washington, 2009.
 
10.Nonstate  Actors:  Impact  on  International  Relations  and  Implications  for  the 
United States,Conference Report, August 2007 
11.Albrow M. Globalization, Knowledge and Society. – London: Sage,1990. 

---

109 
 
12.Robertson R. Globalization: social theory and global culture. – London: Sage, 
1992.  
13.Giddens A. The consequences of modernity. – Cambridge: Polity Press, 1990.  
14.Holton R.C. Globalization and the nation-state. – Hong Kong, 1998. 
15. Dunning C.H. The Globalization of Business. –London: Routledge, 1993. 
16.Hurrell  A.  International  political  theory  and  the  global  environment. 
International  Relations  Theory  Today  edited  by  Ken  Booth  and  Steve  Smith.  – 
Cambridge: Polity Press, 1995. 
17.
 
The World Bank Global Economic Prospects and the Developing Countries. 
2002 
18.
 
Bradley, F.; International Marketing Straregy, Prentice Hall, New York 1990 
19.Dunning, J. H.; Multinational Enterprises and the Global Economy, Addison-
Wesley, Wokingham 1993.
  
20. Moran, T. H.; Multinational Corporations and and the Politics of Dependence, 
Princeton University Press, Princeton 1974. 
21.
 
Phatak, Arvind V.; Managing Multinational Corporations, Praeger Publishers, 
New York 1974. 
22.
 
Cantwell  J.  (1997).  “The  globalization  of  technology:  what  remains  of  the 
product  cycle  model?”  “Technology,  globalization  and  economic  performance”, 
Cambridge University Press 
23. “Innovation & technology transfer”. Special edition. (2000). Published by the 
EC 
24.
 
IMF. World Economic Outlook. May 2008. Wash., 2008. P. 219; Ibid. 
25.United Nations Development Programme – Annual Report 2007 
26.
 
Rugman,  Alan  M.  (2003);  “Regional  Strategy  and  the  Demise  of 
globalization”, Journal of İnternational Management, 9(2003) 
27.
 
“After  20  Years:  The  future  of  the  Third  World”  S.Huntington,Journal  of 
Democracy,7,2.1996 

---

110 
 
28.
 
“Global  Political  Economy  -  Understanding  the  International  Economic 
Order. “ Gilpin, Robert (2001). Princeton University Press. pp. 15–23. 
 
                                                    Türk dilində 
 
1.Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), “Çokuluslu Şirketler ve Sosyal Politika İle 
İlgili İlkeler Üçlü Bildirgesi”, 1993. 
2.
 
Akat, Ömer; Uluslararası Pazarlama Karması ve Yönetim, Ekin Yayınları (2. 
Baskı), Bursa 1998. 
3.
 
Alpar,  Cem;  Çok  Uluslu  şirketler  ve  Ekonomik  Kalkınma,  Ankara  İTİA 
Yayını, No. 106, Ankara 1977. 
4.
 
Deniz, Nevin; Global Eğitim, Türkmen Kitabevi, İstanbul 1999. 
5. Drucker, Peter F.; Gelecek için Yönetim, (Çev. Fikret Üçcan), Türkiye İş 
Bankası Kültür Yayınları,  Ankara 1992. 
6. Özalp, İnan, Çok Uluslu İşletmeler: Uluslararası Yaklaşım, Eskişehir: Anadolu 
Üniversitesi, 1998 
7.
 
Stiglitz, Joseph.E; Küreselleşme Büyük Hayal Kırıklığı, Plan B Yayıncılık, 
Çev: Arzu Taşçıoğlu & Deniz Vural, 3. Baskı, İstanbul, Kasım 2004  
8.Allard, Jean-Guy; “Mc Donald’s Kaderiyle Yüz Yüze” 
                                                         
                                             Dövri  mətbuat 
1. “Azərbaycan” qəz., Bakı 1992-1999 
2.
 
“Globalization and Inflation in OECD Countries ”. Pehnel, Gernot; ECIPE 
Working Paper No 04/2007.
  
3. Guimaraes, Roberto. Osorio Buitron. Carolina; Porter, Nathan; Filiz, Unsal and 
Walsh  “Consolidating  the  Recovery  and Building  Sustainable  Growth”. Chapter 
2, Washington DC: International Monetary Fund, October 2010, pp. 41-55. 
4.
 
Hennart,  Jean  Francois  –  Larimo,  Jorma;  “The  Impact  of  Culture  on  the 
Strategy  of  Multinational  Enterprises:  Does  National  Origin  Affect  Ownership 

---

111 
 
Decisions?”,  Journal  of  International  Business  Studies,  Vol.  29,  Issue  3,  3rd 
Quarter 1998. 
5.
 
Jacoby, Neil H.; “The Multinational Corporation”, The Center Magazine, Vol. 
3 No. 3, May 1970. 
6.
 
Ернылева И.Ю. Международное банковское право: механизм правового 
регулирования  банковской деятельностью /  Гос. и право, 1996, №12 
7.
 
Mann F.A. The legal Aspect of Money. 5ed.. Clarendon Press. Oxford 1992 
8.Yusifov C.R. (2013). “Azərbaycanın vergi təhlükəsizliyinin milli iqtisadiyyatın 
rəqabətqabiliyyətliliyində rolu”, “Azərbaycanın vergi jurnalı”, №1 
9.
 
Yusifov  C.R.  (2011).  “İqtisadiyyatın  rəqabətqabiliyyətliliyinin  yüksəldilməsi 
Azərbaycan  Respublikası  iqtisadi  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi  amili  kimi”, 
“Azərbaycanın vergi xəbərləri”, №12 
 
 
                                         İnternet resursları 
1.
 
www.worldbank.org  20 dekabr 2014  
2.
 
www
.
un.org
  
15 yanvar 2015
 
3.
 
www.imf.org  15 yanvar 2015 
4.
 
http://vergiler.az/
 17 aprel 2015