Hujayra biologiyasi I. A. AbduIov X. U. X albekova

ishga erishildi?
A) yorugMik mikroskopi
B) elektron mikroskop
C) sitokim yoviy
D) sen- trafugalash
3. M ikroskop k o‘rish kuchining chegarasi nimaga teng?
A ) yorugMik toMqin uzunligining yarm iga teng
B) yorugMik toMqin uzunligiga teng
C) yorugMikni qaytarish va sindirish kuchiga
D) linzaning fizik tarkibi va qavariqligiga
4. Qaysi usul yordam ida hujayra organoidlarini alohida-alo-
hida ajratib olish mumkin?
A) yorugMik mikroskopi
B) sentrafugalash
C) sitokimyoviy
D) avtoradio- grafiya.
20

---

MAVZU: HUJAYRA TIRIKLIKNING ELEMENTAR BIRLIGI
Reja:
1. Hujayra - tirik organizmning tuzilish asosi
2. Hujayralami ikkita asosiyguruhi
3. Tiriklikning hujayrasiz va hujayraviy shakllari.
4. Hozirgizamonhujayra biologiyasifaniningyutuqlari
5. Hujayra biologiyasi fani xal qiladigan asosiy muammolar
Tayanch iboralar. Prokariotlar, bakteriyalar, ко ‘к yashil suv
о ‘tlari, yadrosiz hujayralar, fo toavtotrof jarayonlar, jin ssiz ко ‘payishi,
eukariotlar.
M ashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: talabalami hujayra tirik orga­
nizmlaming eng kichik elementar birligi, tiriklikning hujayraviy va 
hujayrasiz shakllari, sitologiya fani hal qiladigan muammolar bilan 
tanishtirish.
M ashg'ulot jihozlari: bakteriya hujayrasi, o‘simlik va hayvon hu­
jayrasi tasvirlangan slaydlar va jadvallar.
1. Hujayra - tirik organizmning tuzilish asosi
Hujayra - tirik organizmning tuzilish asoslari, yashash jarayon- 
larini ta’minlovchi hamda irsiy belgilami o'zida mujassamlashtirgan 
tuzilmadir. Binobarin, o £simlik yoki hayvonlar bir butun organizm 
holida hujayralar va hujayralararo tuzilmalar yig‘indisidan tarkib 
topgan. Fiziologik holatiga k o‘ra, hujayralar shakli va tarkibi har 
xilligi bilan bir - biridan farq qiladi, ya’ni hujayralarning vazifasi 
ulaming shaklini belgilaydi. Tarixiy biologik rivojlanish nuqtai naz- 
aridan qaraydigan bo‘lsak, hayot yer yuzasidagi jonsiz materiyaning 
jonli materiyaga aylanishdan, aniqrog‘i, hujayralar paydo bo'lishidan 
kelib chiqqan. Masalan, dastlab yumaloq shakldagi oqsilli eng sodda 
tanachalar paydo bo‘lgan. So£ng ular tanasida moddalar almashinuvi 
jarayoni paydo bo'lgan. Yillar o ‘tishi bilan tarixiy biologik rivojlan­
ish davom etib, atrof -muhit o ‘zgarishi va yashash sharoitining yana 
ham murakkablashishi oqibatida asta- sekin murakkab tuzilgan yangi 
organizmlar paydo bo‘la boshlagan. Bu esa, albatta, ular tanasidagi
21

---

oqsillar tuzilishiga ham tarkibiy o ‘zgarishlar kiritgan, natijada ular 
turli vazifalami bajarishga ham moslashib borgan. M a’lumki, hozirgi 
fan nuqtai nazaridan qaraganda, tirik organizm laming rivojlanishida 
nuklein kislotalar- DNK va RNKlar asosiy vazifani bajaradi. Ular 
o‘zida genetik ma’lumotlami saqlab keladi va organizm uchun zarur 
boMgan oqsil moddalarni sintezlaydi.
Yashash jarayonlarini ta’minlovchi hamda irsiy belgilami o ‘zida 
mujassamlashtirgan tuzilmadir. Binobarin, o ‘simlik yoki hayvon­
lar bir butun organizm holida hujayralar va hujayralararo tuzilma­
lar yig‘indisidan tarkib topgan. Fiziologik holatiga ko‘ra, hujayra­
lar shakli va tarkibi har xilligi bilan bir - biridan farq qiladi, y a’ni 
hujayralaming vazifasi ulaming shaklini belgilaydi. Tarixiy biologik 
rivojlanish nuqtai nazaridan qaraydigan boMsak, hayot yer yuzasidagi 
jonsiz materiyaning jonli materiyaga aylanishdan, aniqrogM, hujayra­
lar paydo boMishidan kelib chiqqan.Masalan, dastlab yumaloq shak- 
ldagi oqsilli eng sodda tanachalar paydo boMgan.So‘ng ular tanasida 
moddalar almashinuvi jarayoni paydo boMgan. Yillar oMishi bilan tar­
ixiy biologik rivojlanish davom etib, atrof -muhit o‘zgarishi va ya­
shash sharoitining yana ham murakkablashishi oqibatida asta- sekin 
murakkab tuzilgan yangi organizmlar paydo boMa bosh lagan. Bu esa, 
albatta, ular tanasidagi oqsillar tuzilishiga ham tarkibiy o ‘zgarishlar 
kiritgan, natijada ular turli vazifalami bajarishga ham moslashib bor­
gan. M a’lumki, hozirgi fan nuqtai nazaridan qaraganda, tirik orga- 
nizmlarning rivojlanishida nuklein kislotalar- DNK va RNKlar asosiy 
vazifani bajaradi. Ular o‘zida genetik m a’lumotlarni saqlab keladi va 
organizm uchun zarur boMgan oqsil moddalarni sintezlaydi .