Hujayra biologiyasi I. A. AbduIov X. U. X albekova
Yüklə 5,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- .[1] page (120-122) 34 2. Plazmatik membrana strukturasining o‘rganilish tarixi1.
| Energetik transduksiya.
Membranalar energiyani bir turini ikkinchi turga ockazishda katta rol o‘ynaydi. Eng asosiy o‘tadigan energiya fotosin tez jarayonida kuzatiladi. Bunda quyosh energiyasi membrana a’loqali pigmentlar bilan yutiladi va kimyoviy energiyaga aylanadi. Kimyoviy energiya uglevodlarda saqlanadi. Membranalar kimyoviy energiyani ug levod va yog‘lardan ATF ga o‘tkazishda ham ishtirok etadi. Eukariotlarda bu o‘tkazishlar xloroplast va mitoxondriyalar membranasida joylashadi. Biz bu plazmalemmani tuzilishi haqida muxokama qilamiz lekin xuddi shu prinsplar hamma membranalar uchun hos .[1] page (120-122) 34 2. Plazmatik membrana strukturasining o‘rganilish tarixi1. Hujayrani tashqi chegara qavatining kimyoviy tabiati to ‘g ‘risidagi birinchi g‘oyani 1890 yiliarda Styurix Universitetidan Em sta Overton aniqladi. Overton to4liqsiz eriydigan moddalar to 4liq eritadigan erit- malarga qaraganda to ‘liqsiz eritadigan eritmalarda katta tayorgarlik bilan erishini va to ‘liq eriydigan modda teskari2 eruvchanlikka ega bo‘lishini bilardi. Overton modda hujayraga tashqi muhitdan kelar ekan a w a l hujayrani tashqi chegara qavati erishi kerakligini o 4ylab ko‘rdi. Overton tashqi chegara qavatini o4tkazuvchan!ik xususiyatini tekshirish uchun o ‘simlikning ildiz tolachalariga erigan moddalaming keng spektrini saqlovchi yuzlab har xil eritmalami qo4llab ko‘radi. U yog4da eriydigan eruvchi moddalarni ildiz tolasining hujayrasiga tezroq kirishuni aniqladi. U shunday hulosaga keldiki, hujayraning ichki chegara qavatini erish hususiyati yog4ni o4tishini tasdiqlaydi. 4.3 rasm. Bilipit qavatli Plazmatik membrana Hujayra membranasida bilipitliy qatlam mavjudligi to 4g 4risidagi taklifni birinchi3 bo4 lib 1925 yilda ikki gollandiyalik olimlar E. Gorter va F. Grendel g 4oyani o 4rtaga qo4ygan. Bu tadqiqotchilar odamni qizil qon hujayralaridan lipidni ajratishgan va qaysi maydonno egallashini aniqlashgan (4.3 a rasm). Sutemizuvchilarda qizil qon hujayralarda 1 Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA. 2013, «Wiley». 93-98 p. 2 Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA, 2013, «Wiley». 99-102 p. 3 Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA, 2013, «Wiley». 103-106p. 35 yadrova organellalari bo‘lmaydi. Shuning uchun faqat plazmatik membranada lipid tuzilmalar bor. Shuning uchun ekstraktsiyaga uchragan lipidlar hammasi plazmallemalarda joylashgan. Olingan lipid maydoni kutilgandan ikki baravar ko‘proq bo‘lgan. Ya’ni 1.8 - 2.21 Gorter va Grendel shunga asoslanib hulosaga kelishganki y a ’ni plazmallema bimolekulyar lipid qatlamidan iborat (4.3 b rasm). Ular yana shunday fikrga kelishganki har bir molekulyar qatlam qutib tomonlari bilan tashqariga qaragan. Bu termodinamik nuqtai nazardan bunday joylashish foydall (4-3 с rasm). Ularda hato fikr b o‘lsa ham asosiy fikr to ‘g ‘ri boMgan - membrana bu bilipid qatlam. 1935 yilda Xyu Davson va Djeym Daniyele bir fikrga kelishganki ya’ni bilipid qatlamni globulyar oqsillar qoplab turadi. 50 yillarda shu olimlar qayta madelni ko‘zdan kechirishgan va bilipid qatlam ora sida oqsil molekulalari joylashgan aytishgan. 1972 yilda Kalifomiya Universitetidan S. Djonatan Singer va Gart Nikolson membranani suyuq - mozayik modelini taklif qilishdi va bu membranbiologiyani “Markaziy dogmasi” sifatida 30 yildan ko‘proq vaqtdan beri xizmat qiladi. Bu madelda alohida lipid molekulalar membranani yassi qa- tlamida joydan joyga o ‘tishi mumkin(4.4 b rasm). Bu madelning eng asosiy jixati shuki1 hujayra membranalari bu - dinamik strukturalar. Uning komponentlari faol va birga yig‘ilishi mumkin (4.4 c,d rasm). 4.4 rasnuPlazmatik membranning strukturasi 1 Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA, 2013, «Wiley». 107-110 p. 36 |