Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

Hasan Basri Çantay’ın Kişiliği                                                      13 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
den rahatsızlanmış,
34
 daha sonraki yıllarda ise bu özelliğinden dola-
yı zihinsel rahatsızlıklar yaşamıştır.
35
 
Yeteneklerini  geliştirmesine  neden  olan  bir  diğer  özelliği  ise 
geniş  bir  ilgi  alanına  sahip  olmasıdır.  O,  çevresinde  cereyan  eden 
bütün  olaylarla  karşı  ilgili  duymuştur.  Balıkesir’deki  ilim  sahibi 
insanlardan  eğitim  almış  ve  ayrım  yapmadan  zamanının  tümünü 
farklı derslere katılarak geçirmeye başlamıştır. Arapçayı ve Farsçayı 
bu ilgisi sayesinde öğrenmiştir. Dersleri kısa zamanda bitirerek ho-
calarından  icazet  almış  ve  onların  isteği  üzerine  arkadaşlarına  ders 
vermeye başlamıştır.
36
 
1897’de yaşanan Balıkesir depreminde hasar görmüş olan Pa-
şa Camii  Mutasarrıf Ömer Bey tarafından tamiratı  yaptırılıp  tekrar 
hizmete  sunulunca  bu  duruma  ilgisiz  kalmayıp  yazdığı  bir  şiirle 
Mutasarrıf Ömer Bey’e teşekkür etmiştir. Şiirin güzelliğini gören ve 
içeriğinden şairin yeteneklerini sezen Mutasarrıf Ömer Bey, Hasan 
Basri’yi  makamına  çağırmış  ve  parlak  bir  zekâya  sahip  olduğunu 
görünce  yanılmadığını  anlayıp  hemen  memur  olarak  işe  almıştır. 
Daha sonra Balıkesir’e atanan Mutasarrıf Ali Ayni Bey ondaki üs-
tün  yetenek  ve  ilgiyi  fark  etmiş  yetişmesi  konusunda  ilgisini  esir-
gememiş, felsefi  açıdan yetişmesine katkıda bulunmuştur.
37
  Bu  sa-
yede doğulu ve batılı önemli düşünürleri tanıma fırsatı yakalamıştır. 
Dil  ve  İlahiyat  ilminin  yanında  Edebiyat,  Hukuk  ve  Felsefeye  ilgi 
göstermeye  başlamıştır.
38
  Bunlarla  yetinmeyip  yine  bir  Balıkesir 
mutasarrıfı olan Mümtaz Bey’den Hukuk, Maliye ve İktisat dersleri 
alarak  kendisini  geliştirmeye  devam  etmiştir.
39
  Yazdığı  makaleler-
den  ve  eserlerden  onun  ne  kadar  geniş  bir  ilgi  alanı  olduğu  görül-
mektedir. Dini konulardan, ahlaktan, dilden, felsefeden, eğitim, hu-
                                                           
34
 Uğur, Mücteba, Hasan Basri Çantay, TDV Ankara, 1994, s. 20. 
35
 Uğur, Hasan Basri Çantay, s. 39. 
36
 Uğur, age, s. 3. 
37
 Uğur, age, s. 4. 
38
 Uğur, age, s. 4-5. 
39
 Uğur, age, s. 5. 

---

14                                                                                        Özer Çetin 
  
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat 
Fakültesi
 Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
kuk  ve  ticarete  kadar  uzanan  geniş  bir  yelpazede  yaklaşık  23  eser 
vermesi bunun en büyük kanıtıdır.  
4.2.Kendini  gerçekleştirmiş  bir  kişi  olarak  Hasan  Basri 
Çantay 
Hümanist  psikologlar  insanın  özünde  iyi  bir  varlık  olduğunu 
ve  davranışlarını  yöneten  en  önemli  güdünün  kendini  gerçekleştir-
me  güdüsü  olduğunu  savunmuşlardır.  Kendini  gerçekleştirmenin 
kavramlaştırılmasında önemli katkıları olan Maslow, kişiliği kendi-
ni  gerçekleştirme  açısından  ele  alarak  “kendini  gerçekleştiren”  ya 
da  “henüz  kendini  gerçekleştiremediği  için  eksikliğe  güdülenmiş” 
olarak ikiye ayırmıştır. İnsanların fizyolojik ihtiyaçlarının karşılan-
masına, güvenliğe, sevgiye ve saygıya gereksinim duyduklarını ileri 
süren  Maslow,  bu  gereksinimlerin  giderilmesiyle  kişinin  kendisini 
gerçekleştirme  aşamasının  başlayacağını  savunmuştur.  Ona  göre 
kendini  gerçekleştiren  kişi  özerk,  gerçeği  olduğu  gibi  algılayan, 
problemlerin çözümüne dönük, kendisine güvenen, kaygı ve karar-
sızlıktan uzak, nüktedan ve yaratıcıdır. İnsanları takdir eder, empati 
kurar, farklılıklardan dolayı rahatsız olmaz.
40
 
Kendini gerçekleştirme ve din etkileşim halindedir. Din ken-
dini gerçekleştirmeyi desteklerken, kendini gerçekleştirme de olgun 
bir  dindarlığın  yaşanmasına  imkân  verir.
41
  Bu  bağlamda  Maslow, 
dini  tecrübenin  insana  olumlu  katkıları  olduğunu  belirtmiştir.
42
 
Onun yaklaşımına göre, dinlerin koyduğu hedeflerle kendisini ger-
çekleştiren  insanlar  arasında  benzerlikler  vardır.  Sevgi,  teslimiyet, 
alçak  gönüllülük,  fedakârlık,  dürüstlük  kötü  huylardan  kaçınma 
çatışmalardan  sıyrılıp  birlik  ve  bütünlüğün  oluşması  gibi  vasıflar 
hem  kendini  gerçekleştirenlerde  hem  de  dinlerin  hedeflerinde  bu-
                                                           
40
 Bkz. Maslow, İnsan Olmanın Psikolojisi, s. 144-170. 
41
 Gürses, Dindarlık ve Kişilik, s. 44. 
42
 Maslow, Abraham, “Bir Motivasyon Kuramı Değer-Yaşamın Biyolojik Köke-
ni”,  Ego  Ötesi,  Ed.,  Roger  N.  Walsh,  Franches  Vaughan,  Çeviren  Halil  Ekşi, 
İnsan Yayınları, İstanbul, 2001, s. 161-172; Maslow, Abraham,  Dinler Değer-
ler,  Doruk  Deneyimler,  Çeviren  H.  Koray  Sönmez,  Kuraldışı  Yayınları,  İstan-
bul, 1996, s. 75-76. 

---

Hasan Basri Çantay’ın Kişiliği                                                      15 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
lunmaktadır.
43
  H.  B.  Çantay  Maslow’un  belirttiği  tüm  özellikleri 
hayatında  sergilemiştir.  Fakat  onun  kendini  gerçekleştirmesindeki 
en önemli faktör yaşamış olduğu dini tecrübelerden kaynaklanmak-
tadır. Din, onun hayatına anlam katmış en zor günlerini dini inanç-
ları sayesinde atlatmıştır. Milli Mücadele yıllarında saklandığı Bur-
haniye’deki bir çiftlikte bunalmış, kaçak bir hayat sürmek ve insan-
lara  yük  olmak  ona  ağır  gelmeye  başladığında  intiharı  düşünmüş 
fakat dini inançları sayesinde bu sıkıntılı durumdan kurtulmuştur.
44
 
Herkesin korkuya kapılıp ümitsizliğe düştüğü, eşkıyanın halkı soy-
duğu bir dönemde dini inancı gereği vatan savunmasını ibadet sayıp 
ailesinden ayrı dokuz ay kaçak yaşamış ve Kepsut yöresindeki dağ-
larda  efelerle  beraber  hem  düşmanlara  hem  de  eşkıyalara  karşı  si-
lahlı mücadelede bulunmuştur.
45
 Ekonomik olarak sıkıntılar yaşadı-
ğı bir zamanda Damat Ferit hükümetine karşı çıkması, işgal kuvvet-
lerine ve eşkıyaya karşı silahlı mücadelesindeki en büyük güç kay-
nağı kendine olan güvenidir. O hayatının her safhasında bir inançla-
rının  gerektirdiği  sorumluluklarını  bir  adanmışlık  içinde  yılmadan 
yerine getirmiş asla bencil davranmamıştır.  
4.3.Toplumsal  ilgisi  yüksek  bir  kişi  olarak  Hasan  Basri 
Çantay 
Dindar bir aydın olarak kendisini topluma karşı sorumlu his-
setmiş  ve  bunu  davranışlarına  yansıtmıştır.  Gençlik  yıllarından  iti-
baren  toplumun  aydınlanmasına  büyük  bir  önem  vermiştir.  İçinde 
bulunduğu dönemde yeniliklere açık olduğu için gazetenin önemini 
fark etmiş ve çeşitli gazeteler çıkarmıştır. Balıkesir’de peş peşe Na-
sihat,  Balıkesir,  Yıldırım,  Karesi,  Ses  ve  Zafer-i  Milli  gazetelerini 
                                                           
43
  Maslow,  İnsan  Olmanın  Psikolojisi,  s.112-117;  Maslow,  Dinler,  Değerler, 
Doruk Deneyimler, s. 75-81. 
44
 Çantay Hasan Basri,  Kara Günler ve İbret Levhaları, Haz. Balıkesir İl  Kültür 
Müdürlüğü, Petek Matbaası Balıkesir, tsz., s. 51. 
45
 24 Ekim 1918, Ses Gazetesi, Balıke.; 5 Aralık 1918 Ses Gazetesi, Balıkesir; 2 
Ocak, 1919, Ses Gazetesi, Balıkesir. 

---