Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

54                                                                                Hayrettin Kızıl 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat 
Fakültesi
 Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Pachomius  sistemi  Mısır’dan  çıktıktan  sonra  gittiği  yerlerde 
belli  bir  süre  uygulanmış  daha  sonraları,  monastik  yaşam  amacını 
korumuş olmakla birlikte, bulunduğu coğrafyanın/bölgenin özellik-
lerine göre  yeni  düzenlemeler  yapılmıştır. Pachomius’tan sonra ilk 
düzenlemeyi, Anadolu’da Kayserili Aziz Basil (329–379) yapmıştır. 
İlk  defa  Kapadokya’daki  manastırlarda  uygulanmaya  başlayan  Ba-
sil’in  düzenlemeleri  kademeli  olarak  doğu  monastisizmini  etkile-
miştir.
79
 Basil’in getirdiği metoda Doğu kiliselerinde bölgesel özel-
likler kazandırılmakla birlikte metot benimsenmiştir.
80
 
Pachomius’un kurduğu sistem IV.  yüzyılın ortalarında Avru-
pa’da da belirmeye başlamış, Athanasius tarafından İtalya ve İngil-
tere’ye  taşınmıştır.
81
  Avrupa’da  Pachomius’un  manastır  sistemi 
Aziz Benedict’in (480–547) yeni kurallar ihdas etmesine kadar de-
ğişik şekillerde uyarlanmıştır.
82
 
2.2. Bizans/Ortodoks Monastisizmi (Aziz Basil) 
Dindar ve kilise tarihine geçmiş kişileri  yetiştiren bir aileden 
gelen  Kayserili  Aziz  Basilius  (329–379)  manastır  hayatı  ile  ilgili 
kuralları  düzenleyen  ikinci  önemli  kişi  olmuştur.  Kurallarını 
Pachomian  manastır  sistemi  üzerinde  belirlemiş  olan  Basil,  Mısır, 
Filistin, Suriye, Mezopotamya vb  yerleri gezmiş daha sonra Kapa-
dokya’da 356 yılında kurduğu manastırında monastik sistemini uy-
gulamıştır.
83
  Atiya,  Basil’in  Mısır’da  Pachomian  manastırlarındaki 
eğitiminden  sonra  monastisizmi  Bizans’a  getirdiğini  belirtir.
84
  Gü-
nümüzde de Ortodoks kiliselerinde hâlâ uygulanmakta olan bu ku-
rallar kısa sorulara verilen cevaplar şeklinde hazırlanmıştır
.
85
 
 “Uzun  Kurallar”  ve  “Kısa  Kurallar”  olmak  üzere  ikiye  ayrı-
lan  bu  sistemde  Pachomian  modelinin  esas  alınmasının  nedenini 
                                                           
79
 Hannay, s. 192 
80
 Butler, s. 688. 
81
 Wishart, s. 63. 
82
 Wishart, s. 63. 
83
  J. M. Besse,“Rule of St. Basil”, Catholic Encyclopedia, c. II, s. 714. 
84
 Atiya, s. 84. 
85
 Clarke, s. 63–79; Morrison, s. 15–21. 

---

Hıristiyan Monastisizminin Kuruluşu                                             55 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
kişinin  tek başına monastisizmi  yüklenmesinin zorluğuna dayandı-
ran Basil, cemaat yaşantısında başkaları için çalışma ve onlara yar-
dım  etmenin  de  mümkün  olacağını  söylemiştir.  Basil’e  göre  kişi 
cemaat  halinde  iken  başkalarına  maddi  manevi  –rehberlik  dâhil- 
yardım edebilir. Ayrıca kişi tek başına iken başkaları onu göreme-
yeceği  ve  uyaramayacağı  için  hatalarını  göremez,  kendini  yeterli 
görür  ve  halinden  memnun  olur.  Ortak  yaşam,  cemaati  havarilerin 
yaşam  tarzına  götürür.
86
  Basil,  eremitik  yaşamdan  ve  aşırı 
asketizmden kaçınmış, ayrıca emek ve çalışmanın gerekli olduğunu 
belirtmiştir.
87
 
Basil’e göre imanın sağlamlığı ve dürüst hayat tarzı birbirin-
den  ayrılamaz  iki  unsurdur.  Kişi  bu  ikisi  ile  kendisini  tam  olarak 
Tanrı’ya  adar.
88
  Hannay,  Küçük  Asya/Anadolu’daki  manastırların 
dini  coşkuyu  kaybetme  tehlikesiyle  karşı  karşıya  geldiklerini  ve 
tamamen  politik  bir  organizasyona  dönüşme  ile  karşı  karşıya  kal-
dıklarını,  Basil’in,  manastırları  bu  durumdan  kurtardığını,  keşişleri 
düşünce farklılıklarından, dünyevileşmekten kurtarıp kendi sistemi-
ni kurduğunu kaydeder.
89
 
Woodhouse, Basil’in kurallarını yirmi beş konu içerisinde şu 
şekilde özetlemiştir:  
1-Keşişlerin, eğitilmeleri, birbirlerine yardım etmeleri ve iba-
detlerin daha etkili olması ve güvenlikleri için bir arada yaşamaları 
gerekir.  2-  Eğitim  görmeden  ve  belli  bir  deneme  süreci  olmadan 
hiçbir keşiş kardeşliğe kabul edilmemelidir. 3- Fakirlik, zenginliğe 
tercih  edilmeli,  herkes  sahip  olduğunu  muhtaçlara  dağıtmalıdır.  4- 
Çocuklar, şahitlerin huzurunda ve anne babalarının izni ile manastı-
ra  kabul  edilebilir.  5-  Yeme  içmede  ölçülü  olmak  gerekir.  Oruç, 
yeme  içmeye  tercih  edilmelidir.  6-  Giyimde  sadelik  olmalı  ve  bir 
kuşak  bağlanmalıdır.  7-  Başrahip/abbot’a  itaat  tam  olmalıdır.  8- 
                                                           
86
 Morrison, s. 41–44. 
87
 Butler, s. 688. 
88
 Morrison, s. 30. 
89
 Hannay, s. 185. 

---

56                                                                                Hayrettin Kızıl 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat 
Fakültesi
 Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Abbot, üstün niteliklere sahip olmalıdır. 9- Abbot, suçluları uyarma-
lı ama nezaketi elden bırakmamalıdır. Eğer suçlu inat edip kabaha-
tine devam ederse onları bir putperest ve suçlu gibi hesaba çekmeli-
dir.    10-  En  küçük  suç  dahi  basite  alınmamalı,  gerekli  uyarılar  ya-
pılmalıdır. 11- Keşişler, günah itirafını yapmalıdır. 12- Her iş ortak-
laşa yapılmalı, eşyalar ortaklaşa kullanılmalıdır. 13- Mülk ve mallar 
akrabaya ve fakirlere dağıtılmalıdır. 14- Özel bir izin almadan ma-
nastır  terk  edilemez,  hatta  akrabalar,  anne  baba  dahi  ziyaret  edile-
mez.  15-  Herhangi  bir  kardeş/keşiş  hakkında  iftira  atan  veya  yalan 
söyleyen aforozla cezalandırılacaktır. 16- En basit bir şey dahi olsa 
keşiş,  abbot’un  müsaadesi  olmadan  istediğini  yapamaz.  17-  Hiç 
kimse  gerekli  eğitimi  aldıktan  sonra  manastıra  girmekten  mahrum 
edilemez.  18-  Yeme  içme  ve  orucun  ölçüsü  abbot  tarafından  belir-
lenir.  19-  Keşişler,  kendilerine  giysi  verildiği  zaman  kabul  etmeli-
dir. 20- Akşam yemeğine vaktinde gelmeyen ertesi gün o vakte ka-
dar bir şey yememelidir. 21- Fakire yapılacak yardımı ancak o işle 
görevlendirilmiş  kişi  verebilir.  22-  Manastırın  bütün  eşyaları,  dik-
katle kullanılmalıdır. 23- Her keşiş kendisini faydalı bir iş yapmaya 
adamalıdır.  24-  Herkes  mütevazı  olmak  için  çuval  bezinden  yapıl-
mış elbiseyi giymeli, konuşmalarında ölçülü olmalıdır. 25- Keşişler, 
kadınlarla yalnızken konuşmamalıdır.
90
 
Basil, bu kurallarla Pachomius’a ait cemaat modelini geliştir-
di. Basil’in kurduğu sistemde manastırdaki keşişlerin sayısı azaltıl-
dı.  Böylece  abbot  keşişlerle  tek  tek  ilgilenebilecekti.  Zühd  hayatı 
ılımlı hale getirildi. Basil, şehir manastırlarının kurulmasını destek-
leyerek Doğu keşişliğinin gelişiminde önemli  rol oynadı.  Manastır 
hayatını yetimhane ve hastaneler kurmak, çeşitli iş kollarında halka 
yardımcı  olmak  gibi  faaliyetlere  de  açtı.  Bu  dönemden  itibaren 
münzevi hayat, cemaat hayatı lehine itibar kaybetti. Keşişlerin kibre 
kapılmasını önlemek için dini liderin koyduğu sınırların aşılmasına 
izin verilmedi.
91
 
                                                           
90
 Woodhouse, s. 55–56. 
91
 Gürkan, s. 559. 

---