Erich fromm psikanaliz ve

gelmişse  sonuç  kendini  öldürmek  ya  da  tümüyle  akimı 
yitirmektir.
Bu  bütünleşmeyi  aramanın  daha  az  çekinceli  ve 
ruhsal  bozukluğun  daha  hafif  biçimleri  ana  koynun- 
dan  ya  da  ana  eteğinden  kopamamak,  baba  buyruğun­
dan  çıkamamaktır.  Bu  çeşitli  amaç  farklılıkları  kişilik 
farklılıklarından  ileri  gelir.  Ana  kucağından  kopama- 
yan,  ömür  boyu  bir  meme  çocuğu  kalacaktır.  Sevildiği, 
gözetildiği,  korunduğu,  övüldüğü  sürece  keyfi  yerinde- 
dir.  Ana  sevgisinden  yoksun  kalacağı  kuşkusuyla  kar­
şılaştığı  zamansa  dayanılmaz  kaygılara  sürüklenir.  Ba­
ba  buyruğundan  çıkamayanlar  bir  dereceye  kadar  bir 
girişkenlik  ve  iş  başarma  gücü  geliştirmiş  olabilirler, 
gene  de  her  zaman  buyruk  veren,  gereğinde  öven,  gere­
ğinde  kınayıp  ceza  veren  sorumlu  bir  kimsenin  yönet­
tiği  bir  ortama  gereksinim  duyarlar.  Bir  başka  gerileme 
çeşidi  ise  yıkıcılıkta  saklanır;  bunlar  her  şeyi,  herkesi 
yıkıp,  kırıp,  yok  ederek  bu  ayrıklığı,  bölüklüğü  giderme­
ye  çalışırlar.  Bu  amaçla  da  dünyayı,  kendi  dışında  ka­
lan  her  şeyi  sanki  bir  yiyecekmiş  gibi  yiyip  bitirmek, 
bütün  bütün  yoketmek  isterler.  Bu  ayrılığın,  bölünmüş­
lüğün  acısına bir  çare aramanın başka  bir yoluysa kendi 
Egosunu  (Benlik)  daha da güçlendirip daha da ayrık,  yı­
kılmaz  bir  «şey»  yapıp  kapamaktır.  O  zaman  insan 
kendini,  kendi  malı,  kendi  gücü,  kendi  saygınlığı,  ken­
di  anlama  ve  yargı  yeteneği  (intellect)  olarak  bir  ya­
şantıya  dönüştürmüş  olur.
Birey,  bütünleşme  için  gerilemekten  kendini  kur­
tardığı  zaman  özseverlikten  de  (narcissism)  kendini 
yavaş  yavaş  kurtarmaya  başlamış  olur.  Bebek  doğum­
dan  hemen  sonra  duyu  algılaması  anlamında  kendi 
dışında  bir  gerçeğin  ayırdında  değildir;  o  ve  anasının 
meme  uçları,  ana  koynu,  hâlâ  kendisinden  ayırt  edile­
31

---

meyecek  şeylerdir.  Bu  özne - nesne  ayrımsallaşmasmm 
oluşmasından  önceki  aşamadır.  Bir  süre  sonra  her  ço­
cuk  özne - nesne  arasındaki  pek  açık  farkı  ayıracak  de­
recede  gelişir,  ama  duygusal  yönden  her  şeye  güçlüy- 
müş,  her  şeyi  bilirmişçesine  özseverlik  tutumunun  aşı­
labilmesi,  eğer  bu  aşamaya  ulaşabilirse,  tam  yetişkin­
liğe  erişmekle  sonuçlanacak  bir  gelişmeyi  gerektirir. 
Bu  özseverlik  tutumunu  çocukların  ve  nevrotik  kimse­
lerin  davranışlarında  açıklıkla  izliyebiliyoruz.  Şu  fark­
la  ki,  bu  tutum  çocuklarda  bilinçli,  nevrotik  kimseler­
deyse  bilinçsizdir.  Çocuk  gerçeği  olduğu  gibi  kabul  et­
mez.  Gerçeğin  kendi  isteğine  uygun  olmasında  dire­
tir.  İstekleri  doğrultusunda  yaşar.  Onun  için  gerçek, 
olmasını  özlediği  gerçektir.  Eğer  istekleri  gerçekleş­
mezse  öfkeye  kapılır.  Öfkesinin  amacı  anasının  ve  ba­
basının  yardımıyla  dünyayı  kendi  isteklerine  uyacak 
bir  duruma  getirmektir.  Çocuğun  doğal  gelişim  süreci 
içinde  bu  davranış,  gerçeğin  farkında,  ayırdmda  ola­
cak  ve  onun  yasalarını,  zorunluklarını  kabullenecek 
biçimde  olgunlaşır.  Nevrotiklerse  hiç  şaşmaz  bir  kesin­
likle  bu  noktaya  erişemezler  ve  gerçeğin  özseverce  yo­
rumundan  vazgeçmezler,  gerçeğin  kendi  düşünceleri 
doğrultusunda  olması  gerekliliği  üzerinde  diretirler. 
Böyle  olmadığını  da  görünce  ya  iç  tepiyle  gerçeği  is­
tekleri  doğrultusunda  oluşmaya  zorlamak  için  bir  ta­
kım  davranışlar  yaparlar.  Elbet  bu  da  olanaksız  olanı 
yapmaya  çaba  harcamaktır  ya  da  olanaksız  olanı  ya­
pamamaktan  bir  yeniklik,  güçsüzlük  duygusuna  ka­
pılırlar.  Bu  kimseler  için  özgürlük  anlayışı,  ister  bu­
nun  farkında  olsunlar,  ister  olmasınlar,  özseverce  bir 
her  şeye  güçlü  olmak  anlayışıdır.  Buna  karşın  tam  ol­
gunluğa  erişinceye  kadar  gelişmesini  sürdürmüş  kimse 
için  özgürlük  anlayışı  gerçeği  ve  gerçeğin  yasalarını 
tanımak  ve  zorunluklarm  kuralları  içinde  davranmak­
32

---

tır.  Kendi  düşünce  ve  duygulanma  gücüyle  dünyayı 
anlayıp  en  verimli  bir  biçimde  kendini  dünyaya  uydur­
maktır.
Bu  çeşitli  hedefler  ve  onlara  ulaşma  yolları,  işin 
özüne  bakılacak  olursa  birbirinden  çok  değişik  düşün­
ce  sistemleri  değildir.  Bunlar  varlığını  sürdürmenin 
değişik  yollarıdır.  İnsanın,  varlığının  bütünlüğüyle, 
hayatın  sorduğu  soruya  verdiği  değişik  yanıtlardır.  As­
lında  dinler  tarihini  oluşturan  çeşitli  dinsel  sistemle­
rin  vermiş  olduklarıyla  aynı  yanıtlardır.  İlkel  yamyam­
lıktan  Zen  Budizm’e  kadar  insanlık  varoluş  sorununa 
ancak  bir  kaç  yanıt  verebilmiştir.  Çok  defa  böyle  yap­
tığını  bilmese  de  her  insan  kendi  yaşamında  bu  ya­
nıtlardan  bir  tanesini  seçiyor.  Bizim  Batılı  kültürümüz­
de herkes Hristiyan ya da  Musevi dinlerinin  ya  da  aydın 
Tanrı  tanımazlığın  yanıtını  verdiğini  sanıyor.  Oy­
saki  eğer  herkesin  kafasındaki  düşünceleri  röntgen 
ışınından  geçirme  olanağı  olsa  ne  kadar  çok  yamyamlık 
yanlısı,  toteme  tapan,  çeşit  çeşit  putlara  tapanlar  ol­
duğunu,  pek  az  sayıda  da  Hristiyan,  Musevi,  Budist 
ve  Taocu  olduğunu  görüp  şaşacağız.  Din,  insanın  var­
oluş  sorununa  verdiği  biçimsel  ve  özenle  ayrmtılandı- 
rılmış  bir  yanıttır.  Bunun  için  de  bilinçli  olarak  tö­
renlerde  başka  kimselerle  paylaşılabilir.  En  ilkel  din­
ler  bile  başka  kimselerle  birlik  olmanın  verdiği  güven 
ve  akla  yatkın  olma  duygusu  yaratır.  Gerileme  isteği 
toplumla  paylaşılmadığı,  toplumun  bilinciyle  ve  istek­
leriyle  ters  düştüğü  zaman,  bu  isteği  kişisel  gizli  bir 
din,  bir  nevroz  sayabiliriz.
Birey  olarak  hastayı  ya  da  her  hangi  bir  kimseyi 
anlayabilmek  için  onun  varoluş  sorununa  verdiği  ya­
nıtın  ne  tür  bir  yanıt  olduğunu  ya  da  daha  değişik  bir 
deyişle  onun  bütün  tutkularının,  çabalarının  üzerin­
33

---