Erich fromm psikanaliz ve

nıtmaya  çalışır;  baskıları  yokedip  insanın  yaşantı  ala­
nını  genişletmeye  çalışır.  Analiz  yöntemi  görgüye  da­
yalı,  görgül  deneysel  (empiric)  bir  yöntemdir.  Bir  kim­
senin  çocukluktan  başlayarak  ruhsal  gelişimini  inceler 
ve  şimdi  baskı  altına  alınmış  olan  şeylerin bulunmasına 
yardımcı  olabilmek  için  ilk  çocukluk  yaşantılarını  or­
taya  çıkarmaya  çaba  harcar.  İnsanın  kendisiyle  ve  çev­
resiyle  olan  tutarsızlıklarını  bulup  çıkarmak  için  adım 
adım  çabasını  sürdürür  durur,  ta  ki  ilintisiz  çarpıtma­
lar  (parataxic  distortion)  ve  yaşantıların  düşünselleş­
tirilmesinin  neden  olduğu  yabancılaşmalar  giderek 
azalsın.  Bu  süreçten  geçerek  kendisi  ile  yabancılığı  aza­
lan  insanın  dünyaya  karşı  olan  yabancılığı  da  azalır. 
Bunun  nedeni  de  kendi  içindeki  evrenle  ilişki  kurmuş 
olmasıdır.  Düzmece  bilinç  yok  olurken  onunla  birlikte 
bilinçle  bilinçdışı  arasındaki  kutuplaşma  da  yokolur. 
«Gene  dağların  dağ  gibi  göründüğü»  yeni  bir  gerçekçi­
lik  doğar.  Psikanaliz  yöntemi  elbette  yalnızca  bir  yön­
tem,  bir  hazırlıktır.  Ama  Zen  yöntemi  de  böyledir.  Her 
yöntem  gibi  hiç  bir  zaman  kesinlikle  amaca  ulaşılaca­
ğını  garanti  etmez.  Amaca  ulaşmayı  sağlayan  etkenle­
rin  kökleri  bireyin  kişiliğinin  derinlerinden  geliyor,  bu 
kökleri,  uygulamaya  yararlı  duruma  nasıl  getirebilece­
ğimiz  konusundaki  bilgilerimiz  de  çok  az...
Bilinçdışmın  bilinçleştirilmesi  yönteminin  en  ileri, 
en  gerçekçi  biçimini  Zen’de  görmüş  olduğumuz  gibi,  fel­
sefeye  dayalı  bir  tutarlılık  içinde  en  son  aşamaya  ka­
dar  sürdürülmesinin  aydınlanmaya  götüren  bir  adım 
oluşturacağı  konusundaki  düşüncemi  yukarda  açıkla­
mıştım.  Böyle  bir  yöntemin  uygulamada  bir  hayli  ya- 
şantısal  deneyimden  geçtikten  sonra  ne  kadar  öteye 
götürülebileceği  belli  olabilir.  Burada  ortaya  atılan  gö­
112

---

rüş  olasılıklar  konusunda  bir  varsayım  niteliğindedir  ve 
her  varsayım  gibi  denenmesi  gereklidir.
Çok  daha  kesin  olarak  söylenebilecek  bir  şey  var­
sa  o  da  Zen’in  bilinmesinin  ve  incelenmesinin  psikana­
liz  tekniği  ve  kuramı  bakımından  çok  verimli  ve  aydın­
latıcı  bir  etkisi  olabileceğidir.  Yönteminde  psikanaliz­
den  farklı  da  olsa  Zen  gene  de  konulara  bakışı  odaklaş- 
tırabilir,  içgörünün  yapısı  konusuna  daha  başka  bir 
açıklık  getirebilir,  neyin  görülmesi  neyin  farkedilmesi 
gerektiği  konularında  görüşü  keskinleştirebilir,  yaratı­
cı  olanın  ne  olduğu,  özne-nesne  ayrışmasının  zorunlu 
sonucu  olarak  ortaya  çıkan  duygusal  birikim  bulaşık- 
lığmın  ve  yaşantıdan  kopuk  düzmece  düşünce  ve  yar­
gıların  üstesinden  nasıl  gelinebileceği  konularına  ışık 
tutabilir.
Zen  görüşü,  yaşantıdan  kopuk  düşünselliğe,  otori­
teye,  ben  yanılgısına  karşı  olan  kesin  tutumuyla  ve 
esenliğin  amacı  konusuna  yaptığı  özel  vurguyla  psika­
nalistin  ufkunu  genişletecek,  en  son,  en  kesin  aşamada 
bilinçli  ayırdında  olma  yoluyla  gerçeğin  kavranışmda 
daha  ileri bir  anlayışa  varmasına  yardımcı olabilecektir.
Eğer  Zen’le  psikanaliz  arasındaki  ilişkiler  üzerinde 
kurguyu  biraz  daha  sürdürmemize  izin  verilirse  o  za­
man  Zen  öğrencisi  için  de  psikanalizin  bir  önemi  ola­
bileceğinden  söz  edebiliriz.  Gerçekte  aydınlanma,  ol­
mayan  ama  kendi  kendine  telkin  yoluyla  oluşturulan 
trans  gibi,  isteri  gibi  ya  da  çildin  türünden  olgular 
gibi  tümüyle  öznel  olan  yalancı  aydınlanmanın  sakın­
calarından  korunmakta  da  psikanalizin  bir  yararı  ola­
bileceği  düşünülebilir.  Analitik  açıklamalar  da  Zen  öğ­
rencisinin  yanılsamalara  kapılmasını  önleyebilir,  yanıl­
samaların  giderilmesiyse  aydınlanma  için  yeterli  ko­
şuldur.
113

---

Zen,  psikanalizden  ne  yolda  yararlanırsa  yararlan­
sın,  Batılı  bir  psikanalistin  görüş  açısından  ben,  Do- 
ğu’nun  bu  değerli  armağanına  ve  özellikle,  özünden  hiç 
bir  şey  yitirmeden  bu  Doğulu  görüşü  Batı’ya  aktarma 
girişiminde  o kadar  başarılı  olabilmiş  olan  Dr.  Suzuki’ye 
gönül  borcumu  dile  getirmeliyim.  Dr.  Suzuki  bu  aktar­
ma  işinde  öylesine  başarılı  oldu  ki  bir  Batılı  gereken  ça­
bayı  göze  alabilirse,  tam  hedefe  varmadan  Zen  konu­
sunda  ne  derece  anlayışa  ulaşılabilirse  o  da  o  derece 
ulaşabilir.  Eğer  hepimiz  «Buda  yaradılışını»  paylaşma- 
saydık,  insan  ve  varoluş  evrensel  kategoriler,  gerçeğin 
dolaysız  kavranışı,  uyanma,  aydınlanma  evrensel  ya- 
şantısal  deneyimler  olmasaydı  böyle  bir  anlayışa  nasıl 
varılabilirdi?
114

---

İ N D E K S
Ademin  Cennet’ten kovuluşu,  94 
Adler,  Alfred,  104 
Akılcılık,  amacı,  14;  romantizm­
le  bireşim,  11,  19;  akılsızlığa 
dönüşmesi,  14 
Akim  üstün  çıkması,  Freud’un 
hedefi  olarak,  18 
Aktarma,  59  (Bak:  transference) 
Analist  hasta  ilişkisi,  19-20,  65- 
68
Analiz,  Freud  uygulamasında 
süresi, .21  (Bak:  Psikanaliz) 
Analiz  süreci,  110-112 
Anlayış,  98-99 
Aristo,  50,  alıntı  51 
Aydınlanma,  103-104;  ve  psi­
kanaliz,  104-107;  yöntemi,  109, 
111-112; gerçek ve yalancı, 73- 
74,  113  (Bak:  Satori) 
Aydınlanma  felsefesi,  amacı,  18 
Ayrıklığın,  bölüklüğün  çekince­
leri,  53,  54
Bağımlılık,  29,  31 
Baskının  yok  edilmesi,  58-63, 
95;  Freud’un  görüşü,  65 
Bastırılma,  46,  58 
Batılı  insanın  ruhsal  bunalımı, 
13-16
Benoit,  Hubert,  «The  supreme
Doctrine»  adlı  kitabı  anıldı, 
lln
Bilinç,  içeriği,  42;  toplumun  et­
kisi,  45-62;  koşullandırılması, 
54;  genişletilmesi  ve  Zen  an­
lamında  aydınlanma,  62-63; 
yapısı,  41-68;  düşünen,  yar­
gıya  varan  anlık  olarak,  42; 
öznel  bir  durum  olarak,  42 
Bilinçdışı,  41;  göreli  değeri,  60 
Bilinçli  ayırdında  olma,  42;  bi­
linçli  zihin,  anlığın  işe  karış­
ması,  98 
Bilgi,  duygusal,  63,  64;  deney­
sel,  63,  64;  dönüşüm  yapmakta 
etkisi,  20,  63;  kendi  yaradılı­
şının,  bilişi  olarak,  77-79 
Blake,  William,  106 
Bucke,  Richard  R.,  46,  102,  106, 
«Kozmik  Bilinç,  İnsan  Zihni­
nin Evrimi Konusundaki ince­
leme»  adlı  kitabı  anıldı,  102n 
Buda,  106 
Budizm,  16,  39
Bunalım,  Batılı  insanın  geçir­
mekte  olduğu,  13-16
Castration,  54 
Chao-chou,  72 
Chuang-tzu,  alıntı,  51
115

---

De  Forerst,  İzette,  «The  Leaven 
of  Love»  adlı  kitabı  anıldı,  67 
Descartes,  René,  14 
Dil,  belirgin  olmaması,  62;  ve 
yaşantı,  49 
Din,  amacı,  15;  doğuşu,  37-39; 
insanlık  öncesine  dönüş  ama­
cı,  36-37 
Doğum,  bir  süreç  olarak,  28-29, 
29n
Doğru  düşünce,  77 
Duygusal 
birikim 
bulaşıklığı 
(klesha),  98,  101,  103,  105,  113 
Düşünce,  Batının  tutumu,  77;
Zen’in  tutumu,  78 
Düşünsellik,  61,  62;  baskı  altın­
da,  92 
Düzmece  bilinç,  46
Eskhart,  Meister,  70,  106;  alıntı 
♦Benedictus  kitabı»  29n 
Eğitilmiş  bilinç,  101-102 
Eğitilmiş  bilinç dışı,  101-102 
Ego,  35
Eliade,  Mircea,  «Birth  and  R e­
birth»  adlı  kitabından  alıntı, 
36,  36n 
Esenlik,  27-40 
Existentialist  psikanaliz,  17
Ferenczi,  Sandor,  65,  90;  «Col­
lected  Papers»  adlı  yapıtı  a- 
nıldı,  66 
Fichte,  Johann  Gottlieb,  64 
Freud,  Sigmund,  42,  58,  59,  63, 
65,  85,  87,  99,  104,  105;  din 
konusunda  tutumu  15;  kargıt 
duygular  görüşü,  51;  Zen  B u- 
dizme  yakınlığı  olan  görüşle­
ri,  20-26;  «Analysis  Terminabl
and  Interminable»  alıntı,  19; 
sözü  geçti,  107;  «giriş  konuş­
maları»  alıntı,  19;  insan  port­
resi,  Freud’un  çizdiği,  22 
Fromm,  Erich,  «Escape  from 
Freedom»  54n;  «The  Limita­
tions  and  Dangers  of  Psycho­
logy»,  67;  «Man  for  Himself», 
54n;  The  Sane  Society»,  54n
Gerçeğin  ayırdında  olma,  top­
lumun  etkisi,  45-56 
Gerileme,  30,  31,  32,  36,  57 
Gerilemede  bütünleşme,  28-31
Hasta  analist  ilişkileri,  63,  66-68 
Hasta  çeşitleri,  23-25 
Hastalık  belirtileri,  23-24 
Hayatın  amacı,  Musevî,  14;  Y u ­
nan,  14;  çağdaş,  14 
Hegel, Georg  Wilhelm Friedrich, 
51
Heidegger,  Martin,  34, 70 
Heraclit,  51,  70
Herrigel, Eugen,  89;  «Zen in  the 
Art  of  Archery»  adlı  kitabı 
anıldı,  89n 
Horney,  Karen,  lln  
Hıristiyan  görüşü,  Zen  Budist 
görüşü,  ortak  yanları,  39
İçgörü,  yapısı,  63,  64 
İkhnaton,  38
İkilikçilik,  Batı  düşüncesinde, 14 
İlintisiz  çarpıtma,  59  (Bak:  Pa- 
rataxic  distortion)
İnsan,  Freud’un  çizdiği  portre­
ye  göre,  22 
İnsanın  varoluş  sorunu  27-40 
İsa,  106
116

---

Joshu,  72  Jung,  C.  G,  42,  70;  din  konu­
sundaki  göreci  tutumu,  73;  «In­
troduction  to  Zen  Buddhism» 
e  önsöz  anıldı,  11,  104
Kahler,  Erich  anıldı,  13n 
Kierkegaard,  Soren  anıldı,  13n 
Klesha, 98  (B a k :  Duygusal biri­
kim  bulaşıklığı)
Koan,  90,  111 
Korintoslular,  I.,  95 
Kozmik  bilinç,  103 
Kozmik  bilinçdışı,  103 
Kurtuluş,  Freud’un  amacı  ola­
rak,  17-26
Lao-tzu,  51,  51n 
Lukas  İncili,  95  alıntı
Maddecilik,  çağdaş yaşamda,  14- 
15
Maimonid,  felsefe,  39 
Mantık,  Aristo,  50,  51;  paradoks, 
51
Marx,  Karl,  13n,  51,  57n  alıntı 
Mesih  inancı,  94 
Mumford,  Lewis,  13n 
Musa  dini,  38
Musevî  görüşü,  Zen  Budist  gö­
rüşü  ortak  yanları,  39
Narcissism,  31-34  (Bak:  Özse­
verlik)
Neden  uydurma  (akla  uygun), 
60  (Bak:  rationalization) 
Nevroz,  33
Nietzsche,  Friedrich,  13n,  15  a - 
lmtı 
Nirvana,  38
Özgür  çağrışım,  21 
Özseverlik,  31-34  (Bak:  Narcis­
sism)
Paradoks  mantığı,  51 
Parataxic  distortion,  59  (Bak: 
İlintisiz  çarpıtma)
Psikanalistin  rolü,  65 
Psikanaliz, 
Batı 
düşüncesine 
özgü,  11;  Zen’le  ayrılıkları,  11, 
12;  insancı  ve  varoluşçu,  17; 
sorun  çeşitleri,  24-25;  bilinç- 
dışını  bilince  çıkarma  amacı, 
41;  Zen’le  ortak  yanları,  ah­
lâk  konusunda,  85-87;  din  ko­
nusunda,  87-89;  bir  yol  gös­
tericiye  gereksinim  ve  otori­
te  konusunda,  87-91;  Zen’in 
etkisi,  112-113 
Püriten  ahlâkın  amacı,  18 
Quetzalcoatl,  38
Rank,  Otto,  104 
Rationalization,  60 
Riesmann,  David,  13n 
Romantizm,  akılcılıkla  Freud’un 
yaptığı  bireşim  olarak,  11-19
Saflığın  yitirilişi,  94 
Sahip  olmak,  Batı’da  varolma­
nın  önüne  geçti,  14 
Sato,  Koji,  «Psychotherapeutic 
Implications  of  Zen»  adlı  ki­
tabı  anıldı,  ll n  
Satori,  70-78,  109  (Bak:  aydın­
lanma)
Schaschtel,  E.,  «Memory  and 
Childhood  Amnesia»  adlı  ki­
tabı  anıldı,  47n
117

---

Sezgi,  100
Sorunlar,  psikanalizde,  24-25 
Spinoza,  63,  64,  74,  100;  «Bene­
dictas  kitabı»mdan  alıntı,  29n 
Sullivan,  Harry  Stack,  43,  59, 66, 
90
Suzuki,  D.T.,  69-72,  98,  100,  101, 
102,  109,  114;  «introduction  to 
Zen  Buddhism»,  70n,  72n,  73n, 
76n; 
«Mysticism, 
Christian 
and 
Buddhist», 
79n; 
«Zen 
Buddhism»,  71n
Tanrı  ve  Zen,  80 
Tanrıcılığın  bırakılışı,  15 
Tao,  38
Taoculuk,  16,  18 
Tepiler,  insanın  evrimiyle  u~ 
yumsuz,  55-56 
Tillich,  Paul,  13n 
Toplumun  bilinç  üzerine  etki­
si,  45-62 
Toplumsal  karakter  kavramı,  53 
Toplumsal  süzgeç,  47 
Transference,  59  (Bak:  aktarma)
Varoluş  sorunu,  Zen  Budizmin 
yanıtı,  16;  varoluşçu  analiz,  17 
(Bak:  existentialist  analiz) 
Vijyana,  98
Whitman,  Walt,  106 
Whorf,  Benjamin,  49 
Wolf,  William,  46
Yabancılaşma,  27 
Yaşama  sanatı,  101,106 
Yaşantı,  bilinçli  düşünce  kate­
gorileri  içeriği,  46-47 
Yaşantıların  ayırdmda  olma,  47- 
48
Yıkıcılık,  31,  36
Zen  Budizm,  Doğu  düşüncesi­
nin  özelliği  olarak,  11;  psika­
nalistlerin  ilgisi,  12;  ahlaksal 
amacı,  85-87;  ve  Tanrı,  80; 
psikanalize 
etkisi, 
112-113; 
otorite konusunda tutumu,  87- 
91
Zen  Budist  görüşü,  Hıristiyan 
görüşü,  ortak  yanları,  39 
Zen  ustası  ve  öğrencisi,  80-81 
Zerdüşt  dini,  38
118

---

yjvYIlflM /JI
BİR YAŞAMA SANATI
ILHAN GÜNGÖREN
J
Türkiye’de
ilk te y p te n  
bir çalışma
«Fransız  Akademisi  üyesi  Jean  Paulhan  (Zen’le  Batının 
tanışmasını  Descartes  mantığının  ortaya  çıkışı  kadar 
önemli  bir  olay)  olarak  n iteliyo r...
Descartes  mantığı  bilimsel  alanda  çok  işler  başarmış  da 
olsa  huzurlu,  uyiımlu  bir  yaşam  konusunda  pek  yararlı 
olamadı...  Batı,  Uzak  Doğu  bilgeliğinden  bir yaşama  sanatı 
çıkarabilmek  için  bir  arayış  içinde...»
Okuyucu  bu  kitapta  ‘ZazetV  adî  verilen  Zen 
m editasyonunun  kuramsal  yanı  kadar  uygulama  yol  ve 
yöntemi  konusunda  da  ayrıntılı  bilgi  bulabilecektir.
Fiyatı 50TL.
Gene! Dağıtım i 
İstanbul Dağıtımı 
Cem  May f özgür Dağıtan 
Tel: 27 01 53 
i  Tel.
26
 2513 
a
Ödem eli  istem e  a d re s i:  P.K.  30  Yeşilköy  -  İSTA N B U L

---

«Freud»ia  « M arx»ı  o  k a d a r  başarıyla  uzlaştırm ış  olan 
çağım ızın  bu  ünlü  ruhbilim cisi  bu  k ita p ta   insanı  esenliğe 
ulaştırm ayı  am açlayan   biri  Batılı,  öteki  Doğulu  iki  sis­
tem i  karş ıla ş tırıp   buluşturm aya  çalışıyor.
Huzursuzluktan,  bıkkın lıktan,  çağın  hastalığınd an,  h aya­
tın  donuklaşm asından,  insanın  otom atikleşm esinden,  ken ­
dinden,  çevresinden  ve  doğadan  yabancılaşm asın dan   y a ­
kınanlar,  hayatın  parm akların ın   arasınd an   kum  gibi  akıp 
gitm ekte  olduğunun,  yaşam adan  ölüp  gideceklerinin,  bol­
luk  içinde  yaşanan  h ayatın  bile  sevinçten,  kıvançtan 
yoksun  olduğunun  fa rk ın a   v a ra n la r...  bu  kitap ta  bir  ç ı­
kış  yolu  b u labilirler  mi?
« ...  İn s a n lık   ta rih in in   b a ş lıc a   ö z e lliğ i  k ü ç ü k   b ir  a z ın lığ ın  
ç o ğ u n lu k   ü z e rin d e   e g e m e n lik   k u ra ra k   o n la rı  s ö m ü rm e s i­
d ir.  B u n u   b a ş a ra b ilm e k   için   de  a z ın lık   g e n e llik le   z o r 
k u lla n m ış tır;  a m a   z o r  k u lla n m a   y e tm e y in c e   s ü re k liliğ i 
s a ğ la m a k   iç in   ç o ğ u n lu ğ u n   s ö m ü rü lm e y e   g ö n ü llü   o la ra k  
k a tla n m a s ı  g e re k iy o rd u .  B ö yle   b ir  şey  de  a n c a k   k a fa ­
la rın   ç e ş it  ç e ş it  u y d u ru k   ş e y le rle ,  y a la n la rla   d o ld u ru lm a ­
s ıy la   o la b ilir,  a n c a k   bu  y o lla   ç o ğ u n lu k   a z ın lığ ın   ke n d i 
ü z e rin d e k i  e g e m e n liğ in i  h a k lı  b u la b ilir   ve  b u n a   k a tla ­
n a b ilir...»
« S a to ri'y i  y a ş a n tıy a   d ö n ü ş tü re n   k im s e   ü z e rin d e   satori'- 
nin  d e ğ iş ik   b ir  e tk is i  o lu y o r.  Z ihin   b ü tü n   b ilip   y a ş a m ış  
o ld u k la rım ız d a n   d a h a   d o y u ru c u ,  in s a n ın   iç in i  iç  b a rış la  
d o ld u ra n   d a h a   ç o k   s e v in ç   ve  k ıv a n ç   v e re n   b ir  uyum  
içinde  ç a lış m a y a   b a ş lıy o r.  H a ya tın   re n g i,  e z g is i  d e ğ iş i­
y o r.  Z e n 'e   erişm iş  kimse  kendini  yenilenm iş  buluyor, 
b ah ar  çiçekleri  d aha  renkii,  dağdan  a kıp   gelen  derenin 
suyu  da  d ah a  saydam ,  d ah a  serin  görünüyor...»
25  Lira