Erich fromm psikanaliz ve

Budizm'in  temel  ilkelerini  ve  özellikle  «şaton»  adı  ve ri­
len  «aydınlanma»  yaşantısının  içyapısını  büyük  bir  ye tkiy­
le  anlatmayı  başarmış.  Yazı  Zen  Budizm’in  psikanalize 
kazandırabileceği  yeni  boyutlarla  ilgili  bir  öneriyle  sonuç­
lanıyor.  Bu  nedenlerle  beni  son  derece  etkileyen  bu  ya­
zıyı  ayırıp  bir  kitap  olarak  yayınlamayı  uygun  buldum.
Ayrıca  bu  kitap  Türk  okuruna  Erick  Fromm'u  tan ı­
yıp  değerlendirme  konusunda  yeni  bir  açı  da  getirm iş 
olacak.  Freud  sonrasının  en  ünlü  ruhbilim cilerinden  biri 
olan  Erich  Fromm,  ruhbilim   bakımından  Freud  ve  Rank'ın 
etkisiyle  toplum bilim   bakımından  M arx’ın  etkisini,  Freud'- 
cu  analistlikle  toplum sal  ruhbilim i  birleştirm iş  önemli  bir 
düşünür...  Bu  kitap  bunun  dışında  Erich  Fromm'un  Batı 
düşüncesiyle  Doğu  görüşü  arasında  da  bir  bireşime  ulaş­
mış  olduğunu  ortaya  koyuyor.
Bu  kitaptaki  yazının  ilk  kez  yayınlandığı  günden  beri 
geçen  on  sekiz  yıl  içinde  Batı’da  Zen  Budizm’e  ilgi  daha 
da  artm ıştır.  Erich  Fromm  bu  artışın  nedenlerini  yazısında 
yeterince  açıklam ış  olduğundan  bu  konuya  fazla  bir  şey 
eklemeyi  gereksiz  sayıyorum.  Gene  de  Suzuki'nin  kitapta 
konu  edilen  b ir  sözünü  buraya  getirmeden  edemedim. 
«Mutlu  olabilmek,  birbirim ize  sevgi  duyabilmek  için  bü­
tün  yeteneklerim iz  var  da  genellikle  bu  gerçeğe  gözleri­
mizi  kapıyoruz.»  Acaba,  Baîı’da  bu  gerçeğe  gözlerini  aç­
mak  isteyenler  mi  çoğalıyor?
Benim  bundan  çok  kısa  bir  süre  önce  yayınlanan 
«Zen  Budizm,  Bir  Yaşama  Sanatı»  adlı  denemem  dışında 
yurdumuzda  Zen  Budizm  konusunda  hemen  hiç  bir  kitap 
yok.  Onun  için  çağımızın  bu  çok  ünlü  ruhbilim cisinin  bu 
konudaki  tanıklığının  büyük  bir  değeri  olacağına,  kültür 
yaşamımızdaki  bir  eksiği  dolduracağına  inanıyorum.
Nisan  1978,  Florya 
İlhan  GÜNGÖREN
10

---

PSİKANALİZ  VE  ZEN  BUDİZM
Zeıı  Budizmle  psikanaliz  arasında  bir  ilişki  kurma­
ya  çalıştığımız  zaman,  insanın  doğal  yaratılışıyla  ve  in­
sanı  esenliğe  ulaştırmayı  amaçlayan  kuramlarla  uğra­
şan  iki  ayrı  sistemi  karşılaştırmış  oluyoruz.  Bunlardan 
birincisi  ne  kadar  Doğu  düşüncesinin  özelliklerini 
yansıtıyorsa  öteki  de  o  kadar  Batınmkileri  yansıtıyor. 
Zen  Budizm  Hintlinin  akılcı  ve  soyut  düşünce  biçimiyle 
Çinlinin  somuta  ve  gerçekçiliğe  dönük  zihin  yapısının 
bir  karışımı.  Zen  ne  kadar  Doğuluysa  'psikanaliz  de  o 
kadar  belirgin  bir  biçimde  Batılı;  Batının  insancılık  ve 
akılcılığıyla,  on  dokuzuncu  yüzyılın  akılcılıktan  bir  ka­
çış  özlemiyle  doğaüstü  karanlık  güçlerin  peşinde  bir  ro­
mantik  arayış  içinde  oluşunun  ürünü.  Bunun  yanında, 
insanın  ruh  sağlığı  konusuna  bu  bilimsel  yaklaşımın 
köklerini,  daha  da  gerilere,  eski  Yunan  bilgeliğiyle  Mu­
sevî  ahlâkçılığına  kadar  da  götürebiliriz.
Ama  gerek  psikanalizin,  gerek  Zen’in  insanın  doğal 
yaradılışı  ve  insana  yeni  bir  biçim  vermeye  dönük  uy­
gulamalarla  uğraşmaları  bir  yana,  birbirlerine  benze­
meyen  yanları  benzeyen  yanlarından  daha  ağır  basıyor 
gibi  görünüyor.  Psikanaliz  her  yanıyla  dinle  ilgisi  ol­
mayan  bilimsel  bir  yöntem.  Buna  karşın  Zen  «aydın­
lanmaya»  ulaşmayı  amaçlayan  bir  kuranı  ve  uygula­
ma;  Batı’da dinsel ya  da  gizemci  diye  adlandırılabilecek 
bir  yaşantı.  Psikanaliz  ruh  ve  akıl  hastalıklarının  bir 
tedavi  yolu;  Zen’se  bir  manevî  kurtuluş  yolu.  Bu  du­
rumda  psikanalizle  Zen  Budizm  arasındaki  ilişki  konu­
sunda  yapılabilecek  bir  karşılaştırma  ikisi  arasında
11

---

keskin  ve  aşılmaz  ayrılıklar  olduğunu  ortaya  koymak­
tan  başka  bir  sonuç  verebilir  mi?
Gene  de  psikanalistler  arasında  Zen  Budizme  karşı, 
giderek  artan  bir  ilginin  varlığı  tartışma  götürmeyecek 
bir  açıklıkla  görülüyor  (*).  Bu  ilgi  acaba  nereden  kay­
naklanıyor?  Bu  ilginin  anlamı  nedir?  Bu  küçük  kita­
bın  uğraşı  bu  sorulara  yanıt  aramak  olacak.
Bu  kitapta  Zen  Budizmin  düşünsel  yapısının  sis­
temli  bir  sunuluşu  söz  konusu  değildir.  Zaten  böyle  bir 
işi  üstlenmek  benim  bilgimi  de  yaşantılarımı  da  aşar. 
Öbür  yandan  psikanalizin  ayrıntılı  bir  sunuluşunun  da 
bu  kitabın  boyutlarından  dışarı  taşacağı  kuşkusuz.  Ge­
ne  de  kitapçığın  birinci  bölümünde  psikanalizin  bazı 
yanlarını  psikanaliz  ve  Zen  Budizm  arasında  en  göze 
çarpan  ilişkileri  gösterebilecek  oranda  biraz  ayrıntılı 
olarak  ele  alacağım.  Bir  bakıma  psikanalizin  bu  yan­
ları  benim  bazan  «insancı  psikanaliz»  diye  adlandırdı­
ğım  Freud’un  analiz  uygulamasının  bir  devamı  olan 
temel  düşünceleri  de  içine  alıyor.  Bu  çalışmamla  Zen 
Budizmi  incelemenin  yalnız  benim  için  değil,  psikana­
lizi  inceleme  konusu  yapmış  olan  herkes  için  ne  kadar 
önemli  olduğunu  gösterebilmiş  olmayı  umuyorum.
(1)  Jung’un  D.  T.  Suzuki’nin  Zen  Budizm  adlı yapıtına  yazdığı
önsöz  (Londra,  Rider,  1949);  Fransız  ruh  hekimi  Benoit’nm  «The
Supreme  Doctrine»  (Yüce  Doktrin)  adlı  Zen  Budizmle  ilgili  yapıtı 
(New  York,  Pantheon  Books,  1955);  Karen  Hom ey’in  ölümünden  ön­
ceki  son  yıllarında  Zen  Budizmle  çokça  ilgilenmiş  olması;  hu  kitap­
çığın  yazılmasına  neden  olan  Meksika,  Cuemavaca’da  yapılan  top­
lantı  psikanalistlerin  Zen  Budizme  duydukları  ilginin  başka  bir  be­
lirtisidir;  Ruhsal  sağlık  ve  tedavi  yöntemleriyle  Zen  Budizm  ara­
sındaki  ilişkiler  konusuna  Japonya’da da  büyük  ilgi  vardır.  Koji
Sato’nun  «Psychotherapeutic  Implications  of  Z en »  (Ruhsal  Sağlık  ve 
Tedavi  Konusuna  Zen’in  Katkıları)  adlı yazısı, 
Psychologia,  An
International  Journal  of  Psychology  in  the  Orient,  cilt  1,  sayı 
4  
(1958) 
ve  aynı  sayıda  çıkan  başka  yazılarla  karşılaştırınız.
12

---