Erdem ve mutluluk
Yüklə 32 Kb. Pdf görüntüsü
|
House'a (New York); F. Kafka'nın Dava (E.I.Muir'in çevirisi) adiı eserinden alınan parçalar için Aifred A. Knopf a (New York); Soinoza'dan Seçmeler (Editörü: John Wild) adlı eserden alınan parçalar için Charles Scribner's Sons'a (New York); Aristoteles'in Ahlâk'ından (VV.D.Ross çevirisi) alınan parçalar için The Oxford University Press'e (New York); W.James'in Psikolojinin İlkeleri adlı eserinden alınan parçalar için Henry Holt Co.'ya (New York); H.Spencer'in Ahlâk'ın İlkeleri (Cilt I) adlı eserinden alınan parçalar için d e Appleton-Century Co.'ya (New York) teşekkür etmek isterim. Erich Fromm 8 1 3 Şüphesiz, dedim, bilgi ruhun gıdasıdır; bu yüzden dostum, tıpkı beden için gerekli olan yiyecek maddelerini toptan ya da perakende olarak satan tüccarların yaptığı gibi, sofist de, sattığı şeyi övdüğü zaman, bizi kandırmasın diye dikkatli olmalıyız. Çünkü tüccarlar, gerçekten yararlı mı yoksa zararlı mı olduğunu bilmeden ve hiçbir ayrım yapmadan, sattıkları bütün malları överler; bu mallardan herhangi birini her nasılsa satın almış olan bir hekimin ya da bir beden eğiticisinin dışında, onların alıcıları da neyin yararlı neyin zararlı olduğunu bilmez. Tıpkı bunun gibi, şehir şehir dolaşarak toptan ya da perakende bilgi satan kimseler de sattıkları bütün malları aynı şekilde överler; ama dostum, onların çoğu da bu malların insan ruhu üzerinde nasıl bir etki yapacağını gerçekten bilmez; bu gibi malların alıcıları da, bir ruh hekimi olmadıkça, bu konuda tümüyle bilgisizdirler. Bu yüzden, neyin iyi neyin kötü olduğunu biliyorsan, Protagoras'ın ya da başka birinin sattığı bir bilgiyi rahatça satın alabilirsin; ama dostum, neyin iyi neyin kötü olduğunu bilmiyorsan, o zaman dur ve en değerli şeyini bir şans oyununda tehlikeye atma. Çünkü bilgi satın almak, yiyecek ve içecek satın almaktan çok daha tehlikelidir. Platon, Protagoras Bir gurur ve iyimserlik havası son birkaç yüzyıl içerisinde Batı kültürünün belirgin bir özelliği hâline gelmiştir: İnsanın, tabiatı anlamak ve ona egemen olmak için kullandığı bir araç olarak akıldan duyduğu gurur ile insanlığın en fazla belbağladığı umutların gerçekleşmesi, en çok sayıda insanın en büyük mutluluğa ulaşması konusundaki iyimserlik... 11 1 3 İnsanın gurur duyması haklı ve yerinde bir davranıştır. Aklı sayesinde insan öyle bir maddî dünya yaratmıştır ki, bu dünyanın gerçekliği hayallerin, peri masallarındaki önsezilerin ve utopia'ların bile çok ötesine ulaşmıştır. İnsan, kendi soyuna, onurlu ve verimli bir hayat için gereken maddî şartları sağlama imkânını veren fizik güçlerini işe koşmuştur; gayelerinin birçoğu henüz gerçekleşmemiş olsa bile, bu gayelere erişebileceğinden ve -geçmiş yılların problemi olan- üretim probleminin genellikle çözümlendiğinden hemen hiç şüphe etmemektedir. Şimdi insan, tarih boyunca ilk defadır ki, insan soyunun birliği fikrinin ve insanın amaçları için tabiatın fethedilmesinin, artık bir rüya değil de gerçek bir imkân olduğunu anlayabilmiştir. Gurur duymaya, kendine ve insanlığın geleceğine güvenmeye hakkı yok mudur? Şu var ki, çağdaş insan, kendini yine de tedirgin ve gitgide daha şaşkın hissetmektedir. Çalışıp çabalamakta, ama yaptığı işlerin boşluğunu belli belirsiz bir şekilde fark etmektedir. Madde üzerindeki gücü arttıkça, özel hayatında ve toplum içerisinde kendini güçsüz hissetmeye başlamıştır. Tabiata egemen olmak için yeni ve daha iyi araçlar yarattıkça, bu araçların karmakarışık ağına düşmüş ve onlara anlam kazandıran biricik gayeyi -yani kendisini- gözden kaçırmıştır. Tabiatın efendisi oldukça, kendi elleriyle yapmış olduğu makinenin kölesi haline gelmiştir. Madde konusundaki tüm bilgisine rağmen, insan varlığının en önemli ve temel soruları konusunda bilgisizdir: İnsan nedir, nasıl yaşamak zorundadır, insanın içindeki çok büyük güçler nasıl serbest bırakılabilir ve verimli bir şekilde nasıl kullanılabilir? İnsanlığın çağdaş bunalımı bizi Aydınlanma Çağının umutlarından ve fikirlerinden vazgeçmeye götürmüştür -oysa politik ve ekonomik ilerlememiz bunların desteği sayesinde başlamıştı. İlerleme fikri, çocukça bir yanılgı olarak nitelenmiş ve bunun yerine, insana duyulan aşırı bir güvensizdi dile getiren 12 yeni bir kelime, "gerçekçilik" kelimesi önerilmiştir. İnsana son birkaç yüzyılın çok büyük başarılarını gerçekleştirmek için gereken kuvveti ve cesareti vermiş oian insan gücü ve insan onuru fikri, insanın önünde sonunda, güçsüz ve önemsiz bir ya- ratıktan başka bir şey olmadığını yeniden kabul etmek zorunda kalmamız yüzünden sarsılmıştır. Bu düşünce, kültürümüzün en derin köklerini yok etme gibi bir tehlike yaratmaktadır. Aydınlanma fikirleri, insana, sağlam ahlâk normları koyabilmek için bir yol gösterici olarak akla güvenebileceğini ve iyiyi-kötüyü bilebilmek için ne Tanrı vergisi bir sezgiye ne de kilise otoritesine ihtiyaç duymaksızın kendine güvenebileceğini öğretmişti. Aydınlanma Çağının "kendi bilgine güven" anlamına gelen "bilmek cesaretini göster" şeklindeki davranış ilkesi, çağdaş insanın çabaları ve başarıları için itici bir güç olmuştu. Şu var ki, insan aklı ve bağımsızlığı konusundaki gittikçe artan şüpheler ahlâkî bir karışıklık yaratmış, böylece insan hem aklın, hem de Tanrı vergisi bir sezginin önderliğinden yoksun kalmıştır. Bunun sonucu olarak da, değer yargılarının ve ahlâk normlarının yalnızca bir zevk sorunu olduğunu, yani keyfimize göre yaptığımız gelişi güzel bir seçme olduğunu ve bu alanda objektif olarak geçer olan bir şeyin söylenemeyeceğini öne süren rölativist bir anlayış önem kazanmıştır. Ama insan, değerler ve davranış normları olmadan yaşayamayacağına göre, bu rölativizm onu akıldışı değer sistemleri için kolayca yakalanan bir av haline getirmiştir. Eski Yunan Aydınlanma Çağının, Hıristiyanlığın, Rönesansın ve 18. yüzyıl Aydınlanma- sının daha önce son vermiş olduğu bir duruma geri dönül- müştür. Böylece, devletin istekleri, güçlü önderlerin ve güçlü makinelerin sihirli nitelikleri karşısında duyulan coşkunluk ve maddî başarı, insanın değer yargılarının ve davranış normla- rının kaynakları haline gelmiştir. 13 Yüklə 32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|