Ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.1
- Kənd təsərrüfatı və emal
- Sənaye və istehsal
- Digər
24
Kapitalın dövranı zamanı sahibkarın əlində toplanan müvəqqəti sərbəst pul vəsaitləri istifadə olunmalıdır. İstehsal prosesində əsas kapital istehlak olunur, öz dəyərinin bir hissəsini yeni yaranmış əmtəənin üzərinə keçirir. Əmtəə satıldıqdan sonra həmin hissə ayırmalar şəklində sahibkarın sərəncamına keçir. Dövriyyə kapitalının hərəkəti zamanı da müvəqqəti pul vəsaiti yaranır. Məsələn, xammal, yanacaq, yardımçı material və s. istehsal prosesində öz dəyərini bir istehsal prosesində yeni yaradılmış əmtəənin üzərinə keçirir və onun dəyəri tədavüldən sonra pul şəklində sahibkarın əlində toplanır. Yeni xammal alana qədər həmin pul sahibkarın əlində sərbəst şəkildə qalır. Əgər bütün pul vəsaitləri istehsal vasitələri və xammal alınana qədər istifadəsiz sahibkarın kassalarında yatib qalarsa, o heç də mənfəət gətirə bilməz. Sahibkarların əlində cəmlənən bütün bu pul vəsaitləri bilavasitə kreditlərın alınmasından asılıdır. Ona görə də, bazar iqtisadiyyatı şəraitində bankların və bankların həyata keçirdikləri kredit əməliyyatlarının mühüm əhəmiyyəti vardir. Belə ki, sahibkarlar aldıqları krediti əsasən istehsala qoyurlar, oradan mənfəət əldə edirlər. Mənfəətin bir hissəsini özləri mənimsəyir, digər hissəsini isə aldığı puldan istifadə üçün banka faiz verirlər. Banklar sərbəst pulu qəbul edərkən nisbətən aşağı, kreditə verəndə isə daha yuxarı faizlə verirlər. Bu fərq bank mənfəətini əmələ gətirir. Bununla yanaşı istehsal inkişaf edir və bu da öz növbəsində ümumi dövlətin iqtisadiyyatının inkişaf tempinə müsbət təsir göstərir.Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən kredit əməliyyatların mütləq qiyməti, nisbəti və inkişaf dinamikasını aşağıdakı qrafikdə görmək olar. Cədvəl 2.1 Kreditlərin illik artım tempi, %-lə
2009-cu il 2010-cu il 2011-ci il 2012-ci il 2013-cü il Ölkə üzrə 17,8
14,5
8,1
24,3
26
Regionlar üzrə 17,8
9
1,5
21,6 35,8
Mənbə-Statistik bülleten-Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı-2013 2009-2012-ci ildəbank sisteminin regionlar və Bakı şəhərindəki fəalliyəti arasında 25
fərqlərin olduğu gözə çarpır. 2009-2011-ci illərdə dünyada baş verən qlobal böhran səbəbi üzərindən fəaliyyətində bəzi çətinlikliklərlə rastlaşanAzərbaycanın bank sistemi bu illərdə maliyyə böhranından zərərsiz çıxmışdı,lakin kreditlərin artım tempinə nəzər yetirsək ölkə üzrə 10.5% azalma,regionlar üzrə isə 17.8% -dən 1.5%-ə enmişdir. 1 yanvar 2011-ci il tarixinə cəmi bank filiallarının 316-ı (49,1%) regionlarda fəaliyyət göstərir. O cümlədən, kreditlərin strukturuna baxsaq, regionların kreditləşməsi ümumi ölkə üzrə çox aşağı səviyyədədir. Bankların verdiyi kredit qoyuluşunun 88,7%-i Bakı-Abşeron regionunda, geridə qalan təxminən 10%-lik qismi isə regionların payına düşür. Kredit qoyuluşunun regional strukturna baxsaq, Bakı şəhəri 85,1%, Abşeron regionu 3,6%, Aran regionu 3%, Gəncə-Qazax regionu 2,6%, Şəki-Zaqatala – 2,3%, Lənkəran regionu isə cəmi 1,3% paya malikdir. Digər regionların payının heç 1%-i keçmədiyi görünür. Həmçinin, regionlarda verilən kreditlərin əksər hissəsini müxtəlif fondlar (Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı kreditləri uzrə Dövlət Agentliyi, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, və s.) tərəfindən verilən güzəştli kreditlər təşkil etdiyini nəzərə alsaq regionların kreditləşməsində kommersiya banklarının birbaşa marağının az olduğu ortaya çıxar. Başqa bir diqqətçəkən məqam isə kreditlər üzrə orta faiz dərəcələrinin Bakı şəhərinə nisbətən regionlarda daha yuxarı olmasıdır. Mərkəzi Bankın hesabatlarında göstərildiyi kimi, 2011-ci ilin oktyabr ayına olan məlumatlara əsasən ölkə üzrə orta faiz dərəcəsi 16,1% olmuşdur. Bakı şəhərində bu göstərici 15,5%, Aran regionunda 21,8%, Gəncə-Qazax regionda 21,6%, Lənkəran regionunda 24,8%, və Şəki-Zaqatala regionunda isə 17% olmuşdur. Bankların regionlarda kreditləşmənin aşağı olmamasının isə müxtəlif səbəbləri vardır. Bunlara misal olaraq, ticarət, tikinti və digər aparıcı sektorların əsasən Bakı şəhərində cəmləşməsini, regionlarda əsasən kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişaf etməsi, və regionlarda girov problemini göstərmək olar. 2012-ci ildə maliyyə böhranından sonra həm ölkə üzrə həm də region üzrə kreditlərin illik atrımında kəskin dəyişiklərin olduğunu müşahidə etmək olar.Uyğun 26
olaraq bu göstəricilər 24.3% və 21.6%-ə kimi qalxmışdır. Ölkədə sahibkarlığın inkişafı sahəsində Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi tədbirlər, verdiyi tapşırıq ,tövsiyələr və xüsusilə güzəştli kreditlər verilməsi məsələsi regionlarda kreditin illik artımının 14.2% yüksəlməsinə səbəb olmuşdur.Son illər yerli sahibkarlara öz bizneslərini genişləndirmək üçün milyon manatlarla güzəştli kreditlər verilib.Qeyd edək ki, kreditləri ilk dövrlər paytaxtda və iri şəhərlərdə fəaliyyət göstərən sahibkarlar alırdı. Lakin hərtərəfli inkişaf üçün regionlarda da sahibkarlığın inkişafı zəruri idi. Odur ki, sonrakı illər ölkə rəhbərinin regionların sosial-iqtisadi inkişafına istiqamətlənən siyasətinin nəticəsində bölgələrdə fəaliyyət göstərən sahibkarlar da güzəştli kreditlər almağa başladı. Qeyri-neft sektoru üzrə məhsul istehsalının regionlarda fəaliyyət göstərən müəssisələrin hesabına ildən-ilə artması bunun təsdiqidir. 2013-cü ildə də, kredit təşkilatları tərəfindən regionların kreditləşdirilməsi prosesi davam etmişdir.İl ərzində regionlara kredit qoyuluşları 35,8%artmışdır.
Azərbaycan Respublikası üzrə kreditn qoyuluşunun sahələr üzrə strukturu (mln. manat)
01.01.2014 Artma + Azalma - məbləğ,mln. manat payı,%- lə məbləğ,mln. manat payı,%- lə məbləğ,mln. manat payı,%- lə Ticərət və xidmət 2649.3
21.6
2219.9
14.4
-429.4
-16.2
Ev təsərrüfatlarına 4316.7
35.3
6214.7
40.3
1898
440
Kənd təsərrüfatı və emal 546.2
4.5
733.3
4.8
187.1
34.3
İnşaat və əmlak 1270.3
10.4
2362.6
15.3
1092.3
86
Sənaye və istehsal 1297.6
10.6
1516.4
9.8
218.8
16.9
Nəqliyyat və rabitə 429.1
3.5
506
3.3
76.9
17.9
Digər 1734.5
14.1
1870
12.1
135.5
7.8
Mənbə-Statistik bülleten-Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı-2013 Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|