Ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

17 

 

ilə  təsdiq  edir.  Rəqəmli  imza  –elektron  məktubun  göndəricisinin  şəxsi  açarı 

iləşifrələnməsi ilə aparılan xüsusi imza deməkdir. Rəqəmli pullar bank tərəfindən 

təsdiq olunmuş kuponlar formasında olmaqla bank tərəfindən buraxılır.  

Elektron pullar 

pul  vəsaitlərinin hesabdan hesaba köçürülməsinin, əmanətlər 

üzrə faizlərin hesablanmasının və digərlərin kağız daşıyıcılarının iştirakı olmadan 

elektrik  siqnallarının  ötürülməsi  yolu  ilə  həyata  keçirilməsidir.  Banklararası  pul 

köçürmələri adi bank şəbəkələrindən istifadə olunmaqla baş verir. 

Bankların sürətli, coğrafi genişlənməsi və böyüməsi artıq bir ölkə miqyasında 

deyil,  dünya  miqyasında  baş  verir.  Hal-hazırda  dünyanın  iri  bankları  müxtəlif 

qitələrdə  xidmətlər  göstərilməsi  sahəsində  rəqabət  aparırlar.  Bir  çox  ölkələrin 

yeni  bankları  ABŞ-in  güclü  bankları  ilə  rəqabət  aparmağa  başlamışlar.  Belə 

banklar  sirasına  Yaponiyanın,  Fransanın,  Böyük  Britaniyanın,  Almaniyanın 

bankları daxildir. 

Son  on  il  ərzində  bu  ölkələrin  iri  inkişaf  edən  bankları  sırasına 

aşağıdakılarıaid  etmək  olar:  "Sanba  Bank",  "İ ndastril    Bank  of  Canon",  "Fudzi 

Bank", "Sumitomo Bank" (Yaponiya), "Kredi Aqrikol", "Kredi Lionne", "Eosete 

Ceneral" (Fransa), "Barklayz bank", "Neşnl Vestminster Bank" (Böyük Britaniya), 

"Doyçe Bank" (Almaniya). 

 

 1.3 Kommersiya bankları bank sisteminin əsas həlqəsi kimi 

Dünya bank sistemində ikinci pilləli banklar kimi kommersiya bankları mühüm 

yer tutur.Əgər mərkəzi banklar 

“banklar

ı

n bank

ı

”

 olaraq banklara və hökümətə 

xidmət  edirsə,  kommersiya  bankları  bilavasitə  müştərilərə  xidmət  edir,  onlarla 

işləyir.Ümumiyyətlə,  qeyd  etdiyimiz  kimi  kommersiya  bankları  anlayışı  bank 

sektorunun  ilk  yarandığı  dövrlərdən  istifadə  olunmağa  başlanmışdır.Əslində, 

“kommersiya” 

sözü

“commerce”

 

sözündən 

götürülüb, 

mənası“ticarət” 

deməkdir.Kommersiya bankları anlayışı Azərbaycan dilinə

“ticari banklar”

 kimi 

tərcümə  olunur.Hazırda  ayrı-ayrıölkələrdə  kommersiya  banklarına  müxtəlif 

çeşidli  maliyyə-kredit  institutları  aid  edilir.Onların  ən  başlıca  fərqi  isə,  pul-

---

18 

 

emissiyası  hüquqlarının  olmamasıdır.  Bu  banklar  bəlli  iki  funksiyanı  yerinə 

yetirirlər: 

borc  almaq  v

ə

  borc  verm

ə

k.

Borc  almaq  çox  zaman  əmanət  şəklində, 

borc  vermək  isə  kredit  şəklində  ortaya  çıxır.Kommersiya  bankları  bank  sistemi 

içərisindəən  önəmli  fəaliyyətlərindən  biri  də  bank  pulunu  yarada  bilməsidir. 

Bank  pulu  banka  qoyulan  əmanətin  məcburi  ehtiyat  normalarına  ayrılan 

miqdarıçıxıldıqdan  sonra,  təkrar  kredit  olaraq  verilməsi  nəticəsində  olur.  Bank 

pulu çek sisteminin uyğunlaşdığıölkələrdə böyük bir rola sahibdir.Azərbaycanda 

çekləödəmələr inkişaf etməmişdir.Bunun bəzi tarixi və sosioloji səbəbləri vardır. 

Xalq  ödəmə  məqsədilə  nəzərdə  tutduğu  pulu  banka  qoymağa  alışmamışdır. 

Bundan  başqa  bank  menecmentinin  zəifliyi  və  onlara  qarşı  inamın  yoxluğu, 

banklarda etibar səviyyəsinin azlığı kimi fikirləri də söyləmək mümkündür. 

Bazar  iqtisadiyyatışəraitində  mövcud  olan  ölkələrdə  olduğu  kimi 

Azərbaycanda  da  kommersiya  bankları  ikipilləli  bank sisteminin  ikinci  pilləsini 

təşkil edir. Bank - fiziki və hüquqi şəxslərin pul vəsaitinin depozitə cəlb edilməsi 

həmin  vəsaitin  müddətlik  və  faizlə  geri  qaytarmaq  şərti  iləöz  adından  vəöz 

hesabına  yerləşdirilməsi,  fiziki  və  hüquq  şəxslərin  hesablaının  açılması  və 

aparılmasıəməliyyatlarının məcmu-sunu həyata keçirmək üçün müstəsna hüquqa 

malik  kredit  təşkilatIdIr.  Kommersiya  banklarının  funksiyalarını  qısaca  olaraq 

aşağıdakı cədvəldə görmək olar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kapitalın 

yığılması və 

səfərbər edilməsi 

Kommeriya banklarının 

funksiyaları 

Pul ödəmələri və 

hesablaşma 

Vasitəçilik 

Qiymətli kağızları 

buraxılması və 

yerləşdirilməsi 

Depozit funksiyası 

Bankların 

konsultasiya xidməti 

---

19 

 

SXEM  1.1.Kommersiya banklarının funksiyaları

 

 

Bankların  təsisçiləri  kimi  müxtəlif  firmalar,  banklar,  şirkətlər,  ayrı-ayrı  fiziki 

şəxslər,  ölkənin  daimi  vətəndaşları  və  xarici  vətəndaşlar  da  iştirak  edə  bilərlər. 

Siyasi  partiyalar,  ictimai  birliklər,  fondlar  və  deyri-kommersiya  təşkilatları 

bankın  səhmdarı  ola  bilməzlər.  Azərbaycan  Respublikasının  mövcud 

qanunlarına  görə  kommersiya  bankları  hüquqi  şəxs  statusu  almaq  üçün 

ƏdliyyəNazirliyində dövlət qeydiyyatından keçməlidir. Bununla əlaqədar olaraq, 

kommersiya bankları  təsdiqedici  sənədlər toplusunu hazırlamalı və bu  sənədləri 

Mərkəzi  Bankın  aidiyyatı  departamentlərinə  təqdim  etməlidirlər.  Sənədlər 

burada  yoxlandıqdan  və  qanunvericilik  tələblərinə  uyğunlaşdırıldıqdan  sonra 

„Hüquqi  şəxslərin  dövlət  qeydiyyatı  haqqında“  qanuna  əsasən  Ədliyyə 

Nazirliyinə  təqdim  edilməlidir.  Kommersiya  bankı  dövlət  qeydiyyatından  keçib 

hüquqi  şəxs  statusu  aldıqdan  sonra  bank  lisenziyası  almaq  üçün  Mərəzi  Banka 

yazılı  vəsatət  verir.Vəsatətlə  birlikdə  aşağıdakı  məlumat  və  sənədlər  təqdim 

edilir:  

1) dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamənin surəti; 

2) təsis sənədləri (təsis müqaviləsi, nizamnamənin qəbul olunması, nəzarət və 

idarəetmə  orqanları  rəhbərlərinin  təyin  edilməsi  haqqında  protokol  (bir  təsisçi 

tərəfindən  yaradılan  banklar  istisna  olmaqla),  qeydiyyat  orqanında  təsdiq 

olunmuş nizamnamə, xarici bankın filialıüçün əsasnamə); 

3)  hüquqi  şəxs  olan  təsisçilərin  son  il  üçün  maliyyə  vəziyyətini  əks  etdirən 

mühasibat balansı, mənfəət və zərər barədə hesabatı və buna dair auditor rəyi; 

4)  təsisçilərin  təklif  etdiyi  rəhbərlərin  və  baş  mühasibin  peşə  yararlığı  və 

məhkum  olunub-olunmadıqları  barədə  məlumat,  həmin  şəxslər  tərəfindən 

doldurulmuş anket.  

Bank  lisenziyasının  alınmasıüçün  müraciətə  baxılması  proseduru  iki 

mərhələdən ibarətdir:  

---