Ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.4 AZİPS VƏ XÖHKS sistemləri üzrə ödəniş sənədlərinin məbləği,mln.manat
- XÖHKS
30
Kredit qoyuluşlarında artım həmişə yeganə dövlət bankı olan Beynəlxalq Bank hesabına baş verirdi. Təkcə bu bankın verdiyi kreditlərin həcmi ölkənin 46 bankının verdiyi kreditlər qədərdir. Ona görə də Beynəlxalq Bankın kredit yatırımındakı istənilən dəyişiklik ölkənin ümumi kredit bazarına təsir edir. Bu bankın yatırımları əvvəlki illərdən fərqli olaraq azalmışdır. Çünki Beynəlxalq Bank kreditləri əsasən neft sənayesinə yönəldir. Bu dövrdə isə əsas həm neft emalı sənayesinə, həm də nəqliyyat sektoruna kredit qoyuluşu azalıb. Artım kommersiya banklarında qeydə alınınb ki, bu vəsaitlər də əsasən istehlak kreditləri olmaqla ticarət, kənd təsərrüfatı və tikinti sektoruna yönəldilib. Kommersiya banklarının aktiv əməliyyatlarından kassa-hesablaşma əməliyyatının da xüsusi yeri vardir.Hesablaşma-kassa əməliyyatları xidməti sayəsində: -tələb olunana qədər hesablar açmaq -ölkə daxilində və xaricdə köçürülmə yolu ilə ödənişləri həyata keçirmək -konversiya əməliyyatlarını həyata keçirmək - əməliyyatlar və hesabın vəziyyəti haqqında qəbz və arayışlar, ödəniş - nağd pul vəsaitlərini hesaba daxil etmək və hesabdan nağd pul almaq - nağd pulu mübadilə etmək mümkündür. 2001-ci ilin əvvəllərində Milli Ödəniş Sisteminin arxitekturasının əsasını təşkil edən Real Vaxt Rejimində Banklararası Hesablaşmalar Sistemi yaradılaraq istifadəyə verilmişdir. AZİPS sisteminin istismara verilməsi nəticəsində banklar arasında hesablaşmaların real vaxt rejimində (on-line) həyata keçirilməsinə, pul dövriyyəsinin sürətinin nəzərəçarpacaq dərəcədə artmasına, banklar tərəfindən likvidliyin daha çevik idarə olunmasına imkan yaranmışdır. 2002-ci ilin sonlarından etibarən Milli Telekommunikasiya Şəbəkəsinin bazasında Milli Ödəniş Sisteminin arxitekturasının ikinci mühüm elementi olan Xırda Ödənişlər üzrə Hesablaşma Klirinq Sistemi yaradılaraq istifadəyə verilmişdir. Beləliklə, kiçik həcmli, lakin daim təkrarlanan xırda ödənişlərin (əmək haqqı, sosial müdafiə ödənişləri, telefon, qaz, su, elektrik enerjisi üzrə kommunal ödənişlər və s.) elektron
31
daşıyıcılar əsasında həyata keçirilməsinə, eyni zamanda, xırda ödənişlərin əsas iştirakçıları olan kommunal xidməti müəssisələrinin, böyük sayda ödəniş əməliyyatları (məs., vergi, gömrük və sosial müdafiə ödənişləri) aparan hökumət qurumlarının Milli Ödəniş Sisteminin infrastrukturuna inteqrasiyası üçün əlverişli zəmin yaradıldı. Hesablaşmalar Sistemində (AZIPS) 2013-ci ildə ümumi həcmi 113 mlrd. manat (ÜDM-in 2,02 misli) olmaqla 522 min ədəd ödəniş sənədi emal olunmuşdur ki, bu da ötən illə müqayisədə uyğun olaraq 5,8% (6205 mln. manat) və 5,9% (29 min ədəd) çoxdur.Sistemdə orta hesabla gündəlik sənəd sayı 2130 ədəd,hər bir ödəniş sənədinin məbləği isə orta hesabla 461min manat təşkil etmişdir. Milli Ödəniş Sisteminin digər komponenti olan Xırda Ödənişlər üzrə Hesablaşma Klirinq Sistemində (XÖHKS) ümumi həcmi 15 mlrd.manat olmaqla 26735 min ədəd ödəniş sənədi emal olunmuşdur. Bu, ötən illə müqayisədə müvafiq olaraq 26,4% (3130 mln. manat) və 6,4% (1604 min ədəd) çoxdur. Sistemdə orta hesabla gündəlik sənəd sayı 109,1 min ədəd, hər bir ödəniş sənədinin məbləği isə 61.1 min manat təşkil etmişdir.
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 AZİPS 38727
71425
72856
78425
99279
106985
113190
XÖHKS 2139
5364
5274
6409
8569
11844
14974
32
Mənbə-Statistik bülleten-Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı-2013 Bəzi mənbələrdə bu əməliyyatlar birlikdə, bəzi mənbələrdə isə ayrı-ayrı xarakterizə olunur. Ona görə də əvvəl kassa əməliyyatlarını araşdıraq. Aydındır ki, pul hesablaşmaları (dövriyyəsi) nağd vənağdsız formada təzahür edir. Bankların kassa əməliyyatları nağdı pul hesablaşmaları, bankların hesablaşma əməliyyatları isə nağdsız pul hesablaşmaları ilə əlaqədardır. Banklar iqtisadiyyata kassa xidməti göstərir, dövriyyədən sərbəstləşdirilmiş nağd pulun bankın kassalarına daxil olmasını təşkil edir: müəssisələrə, birliklərə, təşkilatlara, idarələrə və əhaliyə nağd pul verir; müəssisələrin, birliklərin, təşkilatların və idarələrin kassalarına daxil olan nağd pulların inkassasiyasını təşkil edir və həyata keçirir. Banklar müştərilərə kassa xidmətlərini müqavilə əsasında yerinə yetirir. Başqa sözlə kassa əməliyyatları nəticəsində kommersiya bankları öz müştəriləri ilə nağd pul hesabaşmalarını aparır. Bu əməliyyat Azərbaycan Respublikasında daha önəmli yer tutur. Müəssisələr tərəfində nağd pullar kredit təşkilatlarının kassasına verilir. Nağd pulların tam və vaxtlı-vaxtında banka daxil edilməsi üçün müəssisələrin kassalarındakı nağd pul qalığı limitləşdirilir. Bu limitdən artıq olan nağd pul vəsaitləri banka verilməlidir. Kassa əməliyyatlarının aparılması üçün bankda mədaxil, məxaric, mədaxil-məxaric, yenidənsayma kassaları və bankomatlardan istifadə edilir. Nağd pulu mədaxil etmək üçün kredit təşkilatlarında gündüz mədaxil kassaları yaradılır.Nağd pulun mədaxili «nağd pulun mədaxili üçün elan»a əsasən həyata keçirilir. Bank hesabı olmayan fiziki şəxs tərəfindən pul köçürmələri ilə bağlı banka nağd pul təhvil verildikdə “Pul köçürmələri üçün elan”dan istifadə olunur. Pul köçürmələri büdcə və büdcədənkənar dövlət fondlarının ödənişləri ilə bağlı olduqda “Büdcə ödənişləri üçün elan”dan istifadə olunur. Elanlar nağd pulla birlikdə kassirə təqdim olunur.Gündüz mədaxil kassasına qəbul edilən nağd pul həmin əməliyyat gününün mühasibat balansında əks olunur. Əməliyyat günü qurtardıqdan sonra müştərilərdən nağd pulu qəbul etmək üçün
növbəti iş günündə mühasibat balansında əks olunur. Axşam mədaxil kassasının Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|