Ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

54 

 

FƏSIL3.

Kommersiya  banklarının  əməliyyatların  təkmiləş-

dirilməsi            

3.1 

Kommersiya banklarının kredit əməliyyatlarının yeri və rolu.

 

Kredit  iqtisadiyyatın  ayrılmaz  hissəsi  olmaqla,  makrosəviyyədə  və  ayrı  ayrı 

müəssisələrin  yaranmasında  və  inkişafında  böyük  təsir  göstərir.  Təkrar  istehsal  və 

yenidən  bölgü  kateqoriyası  olaraq  o,  onun  bütün  fazalarında  -istehsal,  bölgü, 

dəyişdirmə, tətbiq olunma prosseslərini tezləşdirir. 

Kredit  hesabına  müəssisələrin  əsas  və  dövriyyə  vasitələrinin  formalaşdırılması 

əmələ  gəlir:  istehsalçılar  arasında,  portfel  və  məhsul  investisiyası,  əmək  qüvvəsinin 

qiymətləndirilməsi,pul  kütələsinin  həcminin  artırılması;  real  toplama  prosseslərinin 

sürətləndirilməsi  və  s  daxildir.  Kreditin  mahiyyəti  -  fıkizi  və  hüquqi  şəxslərin 

müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin digər şəxlərə akkumulyasiyasında əks olunur. 

Kreditin  mahiyyəti  açmaq  üçün  kreditləşmənin  prinsiplərini  də  izah  etmək 

lazımdır. Bu prinsipləri aşağıdakı sxemdən görmək olar. 

 

 

 

 

 

 

 

                  SXEM  3.1.Bank kreditləşməsinin prinsipləri1 

Kreditin təminatlılığı verilən borcların konkret olaraq faktiki  maddi qiymətlilər, 

borc  öhdəlikləri,zəmanət  və  ya  qiymətli  kağızlarla  təmin  olunmasıdır.  Bu  bankın 

gələcəkdə  baş  verə  biləcək  təhlükəli  hallarda  sığortalanması  üçündür.  Kreditin 

                                                

1

M.M.Bağırov- Banklar və bank əməliyyatları, Bakı-2003 

Kreditləşmənin prinsipləri 

Qaytarmalılıq 

Müddətlilik 

Ödənclik 

Təminatlılıq 

Məqsədlilik 

Differensiallıq 

 

---

55 

 

təminatı  hər  bankda  müvafiq  qiymətlilərin  şərtləşdirilmiş  qaydada  faktiki  girov 

formasında olmalıdır.  

Kreditləşmənin  həyata  keçirilməsində  ikin  əsas  prinsip  onun  qaytarılması 

prinsipidir.  Bu  o  deməkdir  ki,  verilən  kreditlər  mütləq  qaytarılmalıdır.  Kreditin 

qaytarılması  şərtləri  və  müddətləri  bank  və  borcalan  arasında  bağlanan  kredit 

müqaviləsində öz əksini tapır. 

  Kreditin mühüm prinsiplərindən biridə onun müddətliyidir.Kreditin müddətliyi 

onun istifadə olunduğu məqsədlərin xarakterindən və kapitalın dövretmə prosesindən 

azad  olunma  vaxtından  asılıdır.Bank  kredit  müqaviləsini  tərtib  edərkən  bu  amilləri 

nəzərə almalıdır. 

  Kreditləşmənin  prinsiplərindən  biri  də  onun  məqsədli  xarakteridir.  Kredit 

banka  və onun  işbirliyi  yaratmaq  istədiyi borcalan  təşkilata əvvəlcədən  məlum  olan 

məqsədlərə  verilir.  Bunu  üçün  borcalan  təşkilat  özünün  hazırlıq  işlərini  görür  və 

bankda  öz  haqqında  inam  yaratmaq  üçün  həm  də  təlimatlara  uyğun  sənədləşmə 

aparmaqdan ötrü tələb olunan sənədləri hazırlayır. 

Prinsiplərdən  biri  də    kreditinödənclilik  prinsipidir.  Yəni  borc  alan  borcdan 

istifadəyə görə haqq ödəməlidir. Bank faiz stavkası kreditin qiymətidir.Bu da bankın 

gəlirinin  bir  hissəsini  təşkil  edir.Kreditə  görə  faiz  müəyyənləşdirilərkən  bəzi  amillər 

nəzərə alınır. 

Nəhayət  axırıncı  prinsip  kreditləşmədə  differensial  münasibətdir.Yəni  bank 

kredit  verən  zaman  müştərilərinə  fərqli  yanaşmalıdır.Bu  məqsədlə  bank  kredit 

qabiliyyəti göstəricilərindən istifadə edir. 

Bank  sektorunda  kreditin  muxrəlif  formaları  vardı  ki,biz  buna  aşağıdakı 

başlıqlarda daha geniş baxa biləcəyik.Həmçinin aşağıda göstərilən qrafiklə bank 

kreditlərinin həcminin necə dəyişdiyini görmək olar.   

---

56 

 

 

                      Qrafik  3.1. Bank kreditlərin həcmi

9 

9

 Mənbə- Statistik bülleten-Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı-2013 

İlin  sonuna  vaxtı  keçmiş  kreditlərin  kredit  portfelində  payı  5,1%,  qeyri-

standart kreditlərin payı isə 8,3% təşkil etmişdir. 

Kreditləri bir necə əlamətlərinə görə formalara ayırmaq olar. 

Bank  krediti.Kreditin  ən  çox  və  geniş  yayılmış  forması  olub,  iqtisadiyatda 

bilavasitə  pul  vəsaitlərinin  borca  verilməsi  obyekti  kimi  çıxış  edir.Bank  kreditinin 

başlıca  xüsusiyyəti  ondadır  ki,  geri  qaytarılma  əsasında  pul  vəsaitlərinin  dönə-dönə 

dövranı və dövriyyəsini həyata keçirən banklar daha çox şəxsi kapitaldan deyil, cəlb 

edilmiş  resurslardan  istifadə  edir.Müəyyən  subyektlərdən  borc  götürdüyü  pul 

vəsaitlərini  bank  digər  hüquqi  və  fiziki  şəxslər  arasında  yenidən  bölüşdürür.  Eyni 

zamanda  bank  sadəcə  pul  vəsaitlərini  deyil,  pulu  kapital  şəklində  borcverir.Bank 

krediti faizi həmişə kommersiya krediti faizindən yüksək olur. 

Kommersiya  krediti.  Bu  bir  sahibkar  tərəfindən  digərinə  əmtəələr  formasında 

verilən  kreditdir.Onun  obyekti  əmtəə  kapitalıdır.  O  bilavasitə  dövriyyə  prosesinə, 

əmtəələrin  istehsal  sferasmdan  istehlak  sferasma  doğru  hərəkətinə  xidmət  edir. 

Kommersiya  kreditinin  əsas  məqsədi  əmtəələrin  və  onlarla  maddiləşmiş  mənfəətin 

reallaşdırılmasını  sürətləndirməkdir.Onun  üçün  alınan  faiz  bank  kreditinə  alman 

faizdən aşağıdır.Kommersiya krediti zamanı kreditor kimi təsərrüfat subyektləri, yəni 

müəssisə,  firma,  şirkətlər  çıxış  edir.Kreditin  bu  forması  bir  mal  istehsalçisının  və 

---