Əlyazması hüququnda ƏJDƏrzadə elsevər məCĠd oğLU
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
22
Vergi daxilolamlarının proqnozlaşdırılması perspektiv tədqiqat olmaqla, onun işlənib hazırlanması zamanı real iqtisadi şərait və hadisələrin nəzərə alınmasına baxmayaraq o ilkin və ehtimal xarakterə malikdir. Proqnozun əsasını ölkə və onun ayrı-ayrı regionlarının (rayonlarının) iqtisadi və sosial inkişaf proqramları təşkil edir. Bu zaman proqnozlaşdırılmış dövr ərzində baş vermiş kənarlaşmalar və onların tendensiyalarının aşkar edilmə ehtimalını qiymətləndirmək lazımdır. Vergi və digər məcburi ödəmələr üzrə daxilolmaların proqnozlaşdırılması mərkəzi iqtisadi təşkilatların: Dövlət Statistika Komitəsinin, Mərkəzi Bankın və yerli idarəetmə orqanlarının işləyib hazırladıqları konkret regionun (rayonun), xalq təsərrüfatının qabaqcıl sahələrinin və ölkənin inkişafının iqtisadi göstəricilərinə, eləcədə xüsusi iqtisadi ədəbiyyatda və digər mənbəələrdə nəşr olunmuş tədqiqatlara əsaslanmalıdır. Proqnozlar operativ (bir aya qədər), qısamüddətli (bir ilə qədər), orta müddətli (5 ilə qədər) və uzunmüddətli (5 ildən yuxarı) olmaqla dörd yerə bölünür. Müxtəlif vaxt intervalına malik olan proqnozların məzmunu proqnozlaşdırılan proseslərdən asılıdır. Bu proses və tendensiyalar nə qədər çox davamlı olarsa, onların proqnozlaşdırma vaxtı da uzun olar. Xalq təsərrüfatında baş verən iqtisadi proseslərin dəyişkən olduğu indiki yeni şəraitdə adı çəkilkən proqnoz növlərindən praktikada əslində yalnız operativ və qısamüddətli proqnozlar realizə oluna bilər. Demək olar ki, bütün ölkələrdə dövlər büdcə vergi daxilolmalarının əsas hissəsi fiziki şəxslərin gəlir vergisi, mənfəət vergisi, ƏDV və aksizlərin payına düşdüyündən biz məhz bu vergilərin hesablanması misalında proqnozların tərtib olunması mexanizmini nəzərdən keçirək. Proqnozların hesablanmasının aşağıda göstərilən ardıcıllığı onunla izah olunur ki, fiziki şəxslərin gəlir vergisinin proqnozlaşdırılması üçün əsas sayılan göstəricilər, mənfəət və ƏDV üzrə proqnozların hesablanması üçün ilkin informasiya sayılır. Öz növbəsində, mənfəət vergisinin bir sıra göstəriciləri öz əksini ƏDV-nin proqnozunda tapır. Beləliklə, vergi proqnoz hesablamaları 23
qarşılıqlı surətdə əlaqədar olmaqla biri digərindən irəli gəlir və onların korrektə edilməsi yalnız kompleks şəkildə aparıla bilər. Müəssisələrdən tutulan fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılması 1.1.saylı cədvəlin göstəricilərinə əsasən aparılır. Fiziki şəxslərin gəlir vergisi üzrə vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılması aşağıdakı göstəricilərə əsasən həyata keçirilir:
işləyənlərin orta aylıq sayı;
vergi dəcəsi;
əməyin ödəniş fondu;
əməyin ödəniş fondunun güzəşt tətbiq edilən hissəsi;
əməyin ödəniş fondunun vergiyə cəlb olunan hissəsi. Ümumilikdə ölkə ərazisində, Muxtar Respublikasında, sahələrdə, konkret regionda və xalq təsərrüfatında çalışan işçilərin orta aylıq sayı ümumi planda proqnozlaşdırılan dövrdən əvvəlki hesabat dövrünə görə statistika orqanlarının məlumatlarına əsasən götürülür.Bu zaman xalq təsərrüfatında məşğul olan işçilərin sayına təsir edən mümkün dəyişikliklər (məsələn, məhsul istehsalının həcmi və əmək məhsuldarlığının dəyişməsi; müəssisənin mülkiyyət formasının dəyişməsi; müəsisələrinin say tərkibinin dəyişməsi, demoqrafik xarakterli dəyişikliklər) nəzərə alınmalıdır. Orta aylıq əmək haqqı onun səviyyəsinə təsir edən amillər nəticəsində orta aylıq əmək haqqının məbləğində baş verən dəyişikliklər nəzərə alınmaqla bu göstəricinin əvvəlki aydakı qiymətinə əsasən təyin olunur. Proqnozlaşdırılan dövr üçün əməyin ödəniş fondu işləyənlərin orta aylıq sayının, orta aylıq əmək haqqı səviyyəsinin və dövrdəki ayların sayının hasili kimi müəyyən edilir. Əməyin ödəniş fondunun güzəşt tətbiq edilən hissəsi hesabat dövrünə onun əməyin ödəniş fondundakı xüsusi çəkisinə əsasən təyin edilir. Retrospetiv təhlil 24
göstərir ki, xüsusi çəkinin qiyməti kifayət qədər stabildir. Gəlir vergisinin planlaşdırılan məbləği isə əməyin ödəniş fondunun vergiyə cəlb olunan hissəsinin vergi dərəcəsinə olan hasili kimi müəyyən olunur. Fiziki şəxslərin gəlir vergisi
üzrə vergi
daxilolmalarının proqnozlaşdırılmasının digər mümkün variantı vergitutma bazasının proqnoz qiymətindən istifadə edilməsidir. Bu halda vergitutma bazasının dinamikasını qiymətləndirməyə imkan verən aşağıdakı əsas göstəricilərin dəyişməsini nəzərə almaq lazımdır:
əməyin ödəniş fondu;
vergitutma bazasını hesablamaq üçün qəbul edilən ümumi məbləğ;
vergitutma bazası müəyyənləşdirilərkən fiziki şəxslərə verilən vergi güzəşrlərinin məbləği;
verginin dövlət büdcəsindəki ümumi məbləği. Verginin yiğılmasında qeyi-sabitlik müşahidə olunarsa, onda yığım səviyyəsinə uyğun düzəlişlər edilməsi zərurəti ortaya çıxır. İndi isə hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə daxilolmaların proqnozlaşdırılması üsulu ilə tanış olaq. Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə daxilolmaların proqnozlaşdırılması üsulları növbəti ildə planlaşdırılan vergi gəlirlərinin qiymətləndirilməsinə aşağıdakı prinsipial yanaşmalardan istifadə edilməsinə əsaslanır:
vergitutma bazasının tərkib elementlərinin proqnozlaşdırılmasından çıxış edərək vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılması;
proqnozlaşdırılması;
ümumi daxili məhsulun proqnoz qiymətindən, vergi dərəcəsinin dəyişməsindən, əvvəlki aylarda faktiki vergi daxilolmalarının qiyməti əsas götürlməklə il ərzində vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılması.
Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|