Əlyazması hüququnda ƏJDƏrzadə elsevər məCĠd oğLU
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
Bu yanaşmaların hər biri əsasında dövlər büdcəsinə mənfəət vergisi üzrə daxilolmaların proqnozlaşdırılması qaydalarını nəzərdən keçirdək. Əvvəlcə vergitutma bazasının tərkib elementlərinin proqnozlaşdırılmasını əsas götürərək vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılması üsulu ilə tanış olaq. Sonrakı bütün hesabat (vergi) dövrü üçün proqnoz tərtib edilməsi zərurəti yaranan zaman, vergi qanunvericiliyində əvvəlcədən məlum olan dəyişiklikləri nəzərə almaqla, vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılan qiymətini hesablamaq üçün ən yaxşı yanaşmalardan biri bəyanlaşdırılan vergitutma bazasının proqnozlaşdırılması və ona (verginin yığılma əmsalını nəzərə almaqla) vergi dərəcəsini tətbiq etmək yolu ilə vergi məbləğinin hesablanmasıdır. Belə yanaşma əsasında işlənib hazırlanmış metodikalar həm vergi qanunvericiliyində, həm də vergi dərəcələrində baş verən dəyişiklikləri nəzərə almaqla vergitutma bazasındakı dəyişikləri nəzərə almağa imkan verir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, belə yanaşma qanunvericiliyində baş verən dəyişikliklərə vergi dərəcələrinin necə reaksiya verəcəyini müəyyən etməyə imkan vermir. Ona görə də vergitutma qaydalarında nəzərə çarpacaq baş verdiyi hallarda, faktiki qiymətdən kifayət qədaər kənarlaşmalar müşahidə oluna bilər. Mənfəət vergisi üzrə vergi daxilolmalarını proqnozlaşdırmaq üçün vergi
göstəricilərə aşağıdakıları aid etməl olar: əvvəlki dövrlərdəki vergi daxilolmalarının həcmi, vergitutma bazası və onun kontragentləri, İqtisadi İnkişaf Nazrliyi tərəfindən həyata keçirilən makroiqtisadi göstəricilərin proqnoz qiymətləri və s. Birinci yanaşma əsasında mənfəət vergisi
üzrə daxilolmalar proqnozlaşdırılarkən məhsulun satışından əldə edilən gəlirlər, satışdankənar gəlirlər, məhsul satışı ilə bağlı olan xərclər, satışdankənar xərclər proqnozlaşdırılır. Gəlirləri cəmləyərək onun məbləğindən qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş xərcləri çıxmaqla vergiyə cəlb edilən mənfəət məbləğini hesablamış oluruq. Bundan başqa, 26
hər növdən olan gəlir və xərcləri, eləcə də bilavasitə vergitutma bazasını ayrıca proqnozlamdırmaq mümkündür. Əgər büdcəyə daxil olan verginin hesablanması üçün bilavasitə onun vergitutma bazası proqnozlaşdırılırsa, onda onun qiyməti aşağıdakı kimi təyin ediləcək: B pr = B f x M p / M f
Burada B pr – büdcəyə daxil olacaq mənfəət vergisinin hesablanması üçün vergitutma bazasının qroqnoz qiyməti;
B f – əvvəlki dövdə büdcəyə daxil olan mənfəət vergisinin hesablanması üçün vergitutma bazasının faktiki qiyməti;
M p – ümumi daxili məhsulun proqnoz qiyməti; M f – əvvəlki dövdə ümumi daxili məhsulun faktiki qiyməti. Bu qayda ilə təyin edilmiş mənfəət vergisi üzrə vergitutma bazasının proqnoz qiymətini vergi dərəcəsinə vurmaqla planlaşdırılan dövr üçün mənfəət vergisinin proqnozlaşdırılan qiymətini müəyyən etmək olar. Vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılmasına bu yanaşma əvvəlki dövrlər üzrə vergi daxilolmaları haqqında faktiki məlumatların plan dövrünə ekstrapolyasiyasına əsaslanır. Bu yanaşmaya uyğun olaraq proqnozlaşdırma dövründən əvvəlki dövr üzrə vergi daxilolmalarının mütləq ifadədə qiymətləri inflyasiya səviyyəsinin proqnozuna uyğun olaraq indeksləşdirilir. Belə proqnozun sadə variantı işlənib hazırlanarkən qəbul edilir ki, ÜDM strukturundakı dəyişikliklər cüzidir. Əgər vergilərin ödənilməsi qaydasında heç bir dəyişiklik baş verməyibsə, bu halda ötən illər üzrə vergi daxilolmalarının məbləğində iqtisadiyyatdakı inflyasiya səviyyəsinə uyğun düzəlişlər edilir. Əgər vergilərin ödənilməsi qaydasında dəyişikliklər baş veribsə, bu zaman qanunvericilikdəki dəyişikliklərə uyğun olaraq vergitutma bazasında düzəlişlər aparılmalıdır. Mənfəət vergisi
üzrə daxilolmaların bu yanaşma
əsasında proqnozlaşdırılması aşağıdakı göstəricilərə əsasən həyata keçirilir: 27
əvvəlki dövdə hesablanmış verginin həcmi;
əlavə daxilolmalar (ötən illər üzrə borcların ödənilməsi, restruktizasiya edilmiş borcların daxil olması və s.). Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə daxilolmaların proqnozlaşdırılmasına birinci yanaşmaya analoji olaraq, əvvəlki dövrlər üzrə hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə daxilolmaların indeksləşməsinə əsaslanan yanaşmadan istifadə edilən zaman, vergi daxilolmalarının planlaşdırılmasını vergi gəlirlərinin sahəvi strukturu nəzərə alınmaqla həyata keçirmək mümkündür. Ancaq bunun üçün sahələr üzrə qiymət indeksinin proqnozları haqqında məlumata malik olmaq tələb olunur ki, bu da müəyyən çətinliklər yaradır. Nəzərdən keçirdiyimiz yanaşmanın əsas xüsuxiyyəti ondan ibarətdir ki, onu həyata keçirmək olduqca asandır. Əvvəlki dövrlər üzrə vergi daxilolmalarının məbləği barədə məlumata malik olduqda, proqnozlaşdırmanın əsas vəzifəsi bu məbləğlərin istehlak qiymətləri indeksinin proqnoz qiymətinə uyğun olaraq indeksləşdirilməsidir. Hüquqi
şəxslərin mənfəət
vergisi üzrə
daxilolmaların proqnozlaşdırılmasının daha bir üsulu ümumi daxili məhsulun proqnoz qiymətləri, vergi dərəcələri və əvvəlki aylar üzrə faktiki vergi daxilolmaları əsasında proqnozlaşmadır. Ümumi daxili məhsulun həcmi əsas götürülməklə hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi üzrə daxilolmaların proqnozlaşdırılması zamanı aşağıdakı şərtlər gözlənilməlidir:
vergi qanunvericiliyində heç bir dəyişiklik baş vermədiyi halda, ötən ilin uyğun dövrü üzrə daxilolmalarla müqayisədə real vergi daxilolmaları mütənasib olaraq dəyişir;
daxilolmalarının həcmində baş verən dəyişiklikləri müəyyən müddət Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|