Əlyazması hüququnda m a h m u d L u t ü r k a y r ə Ş a d ə T

---

AZƏRBAYCAN  RESPUBLİKASI  TƏHSİL  NAZİRLİYİ 

AZƏRBAYCAN  DÖVLƏT  İQTİSAD  UNİVERSİTETİ 

MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ 

 

Əlyazması hüququnda 

 

M A H M U D L U     T Ü R K A Y     R Ə Ş A D Ə T 

 

«Uzunmüddətli və qısamüddətli öhdəliklərin uçotu və təhlili» 

 

 

M

M

a

a

g

g

i

i

s

s

t

t

r

r

 

 

d

d

i

i

s

s

s

s

e

e

r

r

t

t

a

a

s

s

i

i

y

y

a

a

s

s

ı

ı

 

 

 

 

 

İxtisasın şifri və adı  

 

 

IIM010002 

“Mühasibat uçotu və audit” 

 

Magistr proqramın rəhbəri           

 

 

 prof. Ə.İ. Daşdəmirov 

Elmi rəhbər: 

 

 

 

  

 

          prof. S.M.Səbzəliyev 

Kafedra müdiri:             

   

      

 

           prof. S.M.Səbzəliyev 

 

 

 

 

BAKI – 2015 

 

---

2 

 

Plan: 

 

İşin ümumi xarakteristikası 

I  FƏSİL.  Uzunmüddətli  öhdəliklərin  iqtisadi  mahiyyəti  və  onun  uçotunun 

qarşısında duran vəzifələr 

1.1. Uzunmüddətli öhdəliklərin  mahiyyəti qiymətləndirilməsi üsulları və uçotunun 

qarşısında duran vəzifələr 

1.2. Uzunmüddətli borcların uçotu 

1.3. Qısamüddətli öhdəliklərin mahiyyəti və uçotu 

1.4. Borc qiymətli kağızların xarakteristikası və uçotu 

II FƏSİL. Öhdəliklərin Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına uyğun olaraq uçotda 

və hesabatda əks etdirilməsi metodikası standartlara uyğunlaşdırılması 

2.1.  Uzunmüddətli  fazi  xərcləri  yaradan  və  qiymətləndirilmiş  öhdəliklərin  uçotu 

metodikası 

2.2.  Təxirə  salınmış  vergi  öhdəliklərinin  və  uzunmüddətli  kreditor  borclarının 

uçotu metodikası 

2.3.  Qısamüddətli  faiz  xərcləri  yaradan  və  qiymətləndirilmiş  öhdəliklərin  uçotu 

metodikası 

2.4. Əmlak və şəxsi sığorta üzrə hesablaşmaların uçotu metodikası 

2.5. Vergi və sair məcburi ödənişlər üzrə öhdəliklərin uçotu metodikası 

2.6. Sosial sığorta və təminat üzrə öhdəliklərin uçotu metodikası 

2.7. “Qiymətləndirilmiş öhdəliklər, şərti öhdəliklər və şərti aktivlər üzrə”  10 № li 

Standartdan istifadə imkanları 

III FƏSİL. Borcların və öhdəliklərin təhlilinin təkmilləşdirilməsi 

3.1. Müəssisə vəsaitlərinin yaranma mənbələrinə ümumi qiymət verilməsini təhlili 

3.2. Kreditor borclarının təhlili 

3.3.  Uzunmüddətli  aktivlərin  və  qeyri-maddi  aktivlərin  ödənilməsi  mənbələrinin 

təhlili 

Nəticə 

Ədəbiyyat siyahısı 

---

3 

 

İşin ümumi xarakteristikası 

 

Mövzunun  aktuallığı  Öhdəliklər  dedikdə,  bir  tərəfin  digər  bir  tərəf  hesabını 

müəyyən  fəaliyyət  göstərməsi  (əmlak  verməsi,  iş  görməsi,  pul  ödəməsi  və  i.a.) 

başa  düşülür.  Eyni  zamanda  öhdəliklərdən  aşağıdakı  terminlər  ortaya  çıxır: 

“tərəflərin  (şəxslərin)  qarşılıqlı  münasibəti”,  “borclu  və  kreditor”,  “fəaliyyət 

göstərmək və ondan kənarda qalmaq”, “tələb etmək hüququ” və “vəzifə”. 

“Öhdəlik”  sözü  “öz  üzərinə  borc  götürmək”  deməkdir.  Daha  yeni 

interpretasiyada  “sözsüz  yerinə  yetirməyi  tələb  edən  vəd”  deməkdir.  İqtisadi 

ədəbiyyatda  “öhdəlik”  anlayışı  ən  azı  minimum  üç  mövqedən  nəzərdən 

keçirilməlidir: hüquqi, iqtisadi və mühasibat. 

Hüququ  traktovka  daha  dəqiq  xarakter  daşıyır.  Bu  anlayış  Azərbaycan 

Respublikasının  Mülki  Məcəlləsində  öz  əksini  tapmışdır.  Ənənəvi  surətdə  hüquqi 

konteksdə  öhdəlik  meydana  gəlməsinin  üç  mənbəyi  fərqləndirmək  lazımdır: 

müqavilə, qanun və delikt (vurulan ziyan). 

İqtisadi  nöqteyi-nəzərdən  öhdəlik  verilən  və  təsərrüfat  subyekti  tərəfindən 

alınan kreditlər formasında vəsaitlərin gələcək axınlarının nümayiş etdirir. 

Mühasib  üçün  öhədliklərin  meydana  çıxmasının  mənbələrinə  təsərrüfat 

həyatının  faktları  aiddir.  Təsərrüfat  həyatında  mühasibat  uçotunda  əks  etdirilən 

öhədliklərin  tərkibi  mühasibat  normativ  sənədlərinin  əsasını  təşkil  edən  nəzəri 

baxışlardan  asılıdır.  Bu  zaman  müəssisə  həm  aktiv,  həm  də  passiv  subyekt 

qismində çıxış edir. Mühasibat uçotu terminologiyasında öhədliklər debitor (aktiv) 

və kreditor (passiv) borclarına bölünür. Hüquqi mənada öhədliklərin həcmi həmişə 

mühasibat uçotunda əks etdirilən öhədliklərin məbləğindən çox olur. 

Yuxarıda  qeyd  olunanların  araşdırılmasında  uçot  və  təhlilin  çox  mühüm  rolu 

var. 

İxtisaslı  iqtisadçı,  maliyyəçi,  mühasib  və  auditor  iqtisadi  tədqiqatın  müasir 

metodlarının, sistemli metodikasının, kompleks iqtisadi təhlili dərindən bilməlidir. 

Hazırda  respublika  ictimaiyyəti  üçün  ən  aktual  problemlərdən  birisi  ölkədə 

mövcud  olan  mühasibat  uçotu  və  hesabatı  sistemi  bazar  iqtisadiyyatının  və 

---