Əlyazması hüququnda ƏJDƏrzadə elsevər məCĠd oğLU
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- P i = t x M i
- K i = (V i - c 1
19
hesablanmasının nəticələri ümumiləşdirilir, bu isə son göstəricinin hesablanması zamanı baş verən xətaların təsir dərəcəsinin azalmasına gətirib çıxarır, çünki bu halda ayrı-ayrı vergilər üzrə hesablamalarda baş verən müxtəlif səhvlər aradan qaldırılır. Vergi potensialının qiymətləndirilməsi metodunun digər mühüm bir səmərəlik meyarı regiondakı iqtisadi agentlərin son nəticədə bütün vergilər üçün vergitutma bazası olan gəlirləri barədə istifadə olunan məlumatların tamlığıdır. Makroiqtisadi göstərişlər əsasında qiymətləndirmə metodunun reprezentativ vergi sistemi metodu ilə müqayisədə tətbiqinin üstünlüyünü onun regionun iqtisadi agentlərinin məcmu gəlirini daha tam nəzərə almaq imkanı təsdiq edir. Belə ki, reprezentatriv vergi sistemininqanunvericilik qaydasında müəyyən edilən vergitutma bazasının təhlilinə əsaslanan modelləşdirilməsi regional gəlirlərin bütün mənbələriuni nəzərə ala bilməz. Bu halda əldə olunmuş regional gəlir barədə ən dolğun göstərici ümumi regional məhsuldur. Ancaq makroiqtisadi göstəricilər də regional gəlirin bütün komponentlərini nəzərə almaya bilər. Məsələn, regionun ərazisindən kənarda onun rezidentlərinin əldə etdiyi gəlir vergi potensialının qiymətləndirilməsində müəyyən təhriflərə səbəb olur. Vergi potensialının qiymətləndirilməsi zamanı ortaya çıxan problemlər arasında ədəbiyyatlarda ərazinin qeyri rezidentlərinin birbaşa və ya dolayısı ilə vergiyə cəlb edilməsi kimi təyin olunan yükünün eksportunu qeyd etmək olar. Əlavə dəyər vergisi ödəyicisi olan şəxs sadələşdirilmiş verginin ödəyicisi olan digər şəxsdən hər hansı bir malı alarkən vergi hesab-fakturası əldə edə bilmədiyindən, həmin malı satarkən əlavə dəyər vergisini əvəzləşdirmək hüququnu itirir. Deməli, əlavə dəyər vergisi sadələşdirilmiş vergi ödəyicisindən onun üzərinə eksport edilmiş olur. Qeyd etmək lazımdır ki, vergi potensialının qiymətləndirilməsinin heç bir metodu vergi yükünün eksportunu tamamilə nəzərə almaq iqtidarınmda deyildir. Buna baxmayaraq təsdiq etmək olar ki, reprezentativ vergi sistemi metodu əsasında qiymətləndirmə vergi yükünün eksportunu daha çox nəzərə alır. Çünki vergitutma 20
bazası qiymətləndirilərkən vergilərin ümumi məbləğindən eksport edilən vergi yükünü ayırmağa imkan verən vergi hesabatlarının məlumatlarından istifadə olunur.
Indi isə regional məhsul əsasında vergi potensialının qiymətləndirilməsinin ənsadə üsulu ilə tanış olaq. Regionda yaradılmış ümumi əlavə dəyər regionda iqtisadi aktivliyin ümumiləşdirilmiş şəkildə səviyyəsini xarakterizə edən gəlir göstəricisidir. Bütün regionların vergi öhdəliklərinin cəminin onların istehsal etdiyi məhsulun cəminə nisbəti kimi təyin olunan orta efektiv vergi dərəcəsinin (f) faktiki ümumi regional məhsulun həcminə hasili bui regionun vergi potensialının qiymətini verir. Başqa sözlə P i = t x M i
Burada P i – regionun vergi ğhdəliklərinin qiyməti (vergi daxilolmalartı ilə vergi borclarının artımının cəmi);
– regionun ümumi məhsulunuin həcmi. Bu üsul əsasında Rusiya Federasiyasında həyata keçirilən qiymətləndirmə zamanı t = 0,241 alınmışdır. Bu isə o deməkdir ki, ölkə üzrə əlavə dəyər vahidinin vergiyə cəlb edilməsinin səmərəli dərəcəsi 24,1%-dir. Qeyd etmək lazımdır ki, belə qiymətləndirmədən istifadə edilməsi bir sıra fərziyyələrə əsaslanır. əvvəla, bütün sahələr üçün əlavə dəyərin hər vahidinə düşən vergi yükünün sabit olması nəzərdə tutulur. Bundan başqa belə qiymət miqyasda həssas olduğundan regionıları qyri-bərabər şəraitə qoyur. Başqa sözlə iqtisadi cəhətdən böyük region bu qiymətə böyük çəki ilə daxil olur. Bu metodun üstün cəhəti proqnozun mütləq xətalarının cəminin sıfra bərabər olmasındadır, daha doğrusu regionlar üzrə qiymətlərin cəmi faktiki vergi yığımlarına bərabər olacaq. Bu büdcə planlaşdırması üçün əlverişlim ola bilər, lakin nəzərə almaq lazımdır ki, vergi potensialının qiymətinin keyfiyyəti (standart səhv, xəta) regionlar üzrə eyni olmayacaq. Iqtisadi cəhətdən kiçik regionlarla müqayisədə iri regionlar üçün qiymət daha dəqiq olacaq. Göstərilən amil bu metodu qəbuledilməz edir. 21
Qeyd olunan çatışmazlıqlar reqressiya metodlarından istifadə etməklə aradan qaldırıla bilər. Miqyas effektinin tamamilə aradan qaldırılmasına çəkili ən kiçik kvadratlar üsulundan istifadə etməklə nail olmaq olar. Vergi öhdəliyinin ümumi regional məhsuldan asılılığının öyrənilməsi istiqamətində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, adambaşına düşən ümumi regional gəlirin həcmi artdıqca vergi yükü də artır. Region böyük olduqca yaradılmış əlavə dəyərin hər vahidindən daha çox vergi ödəyir. Xətti reqresiya modelində bu adambaşına düşən regional gəlirin hipotetik vergiyə cəlb olunmayan səviyyəsi kimi interpretasiya olunan statistik əhəmiyyətli sabitin mənfi alınmasında özünü büruzə verir. Çəkili ən kiçik kvadratlar üsulu ilə vergi potensialının qiymətləndirilməsinin nəticəsini aşağıdakı kimi ifadə etmək olar: K i = (V i - c 1 +c 2 ) N i Burada K i – regionun vergi potensialının qiyməti (vergi daxilolmaları ilə vergi borclarının artımının cəmi);
– regionda adambaşına ümumi regional məhsulun həcmi; N
– regionda əhalinin sayı; c 1 və c 2 – tənliyin parametrləridir. Regionun ümumi məhsulu əsasında vergi potensialının qiymətləndirilməsi metodlarının müqayisəsi göstərir ki, çəkili ən kiçik kvadratlar üsulundan istifadə edilməsi hamarlaşdırma məqsədi üçün daha korrektdir, çünki onun hesablanmasında hər bir regionun töhvəsini bərabərləşdirir, nisbi səhvlərin minimal dispersiyasına nail olmağa imkan verir. 1.3. Müxtəlif vergi növləri üzrə daxilolmaların proqnozlaĢdırılması Dövlət büdcəsinə (yerli büdcələrə) vergi daxilolmalarının proqnozlaşdırılması, konkret olaraq kəmiyyətcə müəyyən edilmiş formada ifadə olunmuş vergi daxilolamalarının həcminə təsir edən obyektiv və subyektiv amillərin öyrənilməsi və qabaqcadan müəyyən edilməsi aləti kimi çıxış etməklə müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|