Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

Cədvəl 5.12 

Sənaye və kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalçılarının 

qiymət indeksi (2Qlü

İstehsal sahələri

 

Artım

 

Sənaye, cəmi

 

150

 

Neft və qaz hasilatı

 

122 

Metallurgiya sənayesi

 

88 

Qida məhsulları, istehsalı

 

179

 

Maşm və avadanlıqlarm istehsalı

 

131

 

Tütün məmulatları istehsalı

 

155

 

Kimya sənayesi

 

157

 

Mebel istehsalı

 

110 

Hazır mal məmulatlarmın istehsalı

 

186

 

Toxuculuq sənayesi

 

116

 

Dəri və dəri məmulatlarının və ayaqqabılann istehsalı

 

138

 

Geyim istehsalı

 

134

 

Tikinti materiallarmm istehsalı

 

174

 

Elektrik avadanlıqlarmın istehsalı

 

110 

İçki istehsalı

 

143

 

Buğda

 

91

 

Qarğıdalı

 

87

 

Arpa

 

105

 

Kartof

 

140

 

Xam pambıq

 

125

 

Üzüm

 

99

 

Kənd təsərrüfatı məhsullan, cəmi

 

129

 

Bitkiçilik məhsulları

 

123

 

Heyvandarlıq məhsulları

 

136

 

Mənbə: «Azərbaycanın statistik göstəriciləri», 2011, s.426-433 əsasında müəllif 

tərtib etmişdir. 2001-ci ildən sənaye məhsulları istehsalçılarının qiymət indeksi iqtisadi 

fəaliyyət növlərinə əsasən hesablanmışdır. 

Qiymətlər  istehsalçıların  (mal  göndərənlərin)  maddi  marağım  təmin 

etməlidir. Əks halda, onlar ya istehsalın həcmini azaldırlar, ya da ixrac ba-  zarlan 

axtanr və daxildə qıtlıq yaradırlar. Əvvəllər qiymətlərin aşağı düşməsinin əsas amili, 

bizim  fıkrimizcə,  Azərbaycanın  təsərrüfat  subyektlərinin  həmin  məhsullara 

tələbatının  az  olması  idi.  İndi  də  toxuculuq  sənayesi,  dəri  və  dəri  məmulatlan 

istehsalında təlabat və satış qiyməti problemi var. Belə müəssisələr öz məhsullanm 

maya dəyərinə, bəzi hallarda, ondan da aşağı qiymətə satmışlar. Son beş ildə yüngül 

sənaye sahələrində də istehsalçılanh 

453 

---

qiymətləri  xeyli  artmışdır.  Bu  misallan  sadalamaqda  məqsəd  qiymət  siyasətinin 

iqtisadi  fəaliyyətin  stimullaşdınlmasmda  böyük  praktiM  əhəmiyyətə  malik 

oluduğunü  göstərməkdir.  Ancaq,  nədənsə,  mərkəzi  icra  hakimiyyəti  orqanlannda 

çalışan  həmkarlanm  hesab  edirlər  ki,  strateji  əhəmİ

3^ətli  kənd  təsərrüfatı 

məhsullanna, istehsalçı qiymətlərinin, habelə istehlak bazannda bəzi mal (xidmət) 

qruplarmın  qiymətinin  yuxan  və  aşağı  həddinin  dövlət  tərəfindən 

müəyyənləşcürilməsinin  bazar  iqtisadi  sisteminin  baza  prinsiplərinə  ziddir.  Bu 

konsepsiyanı rəhbər tutan həmin şəxslər ancaq kreditin qiymətinin (faiz dərəcəsinin) 

yuxarı  və  aşağı  həddinin  müəyyən  edilməsini  Mərkəzi  Bank  haqqında  qanunda 

nəzərdə  tutulmasım  məqbul  saymışlar.  Bizim  fikri-  mizcə,  bu  yanaşma  ikili 

standartdan  başqa  bir  şey  deyil.  Bazar  iqtisadiyyatlı  ölkələrin  təcrübəsi  bu  fikrin 

yanlış olduğunu təsdiqləyir. Sevindirici haldır ki, 2015-ci ilin əvvəlində “Dərman 

vasitələri haqqında” ölkə qanununa dəyişiklik əsasında Nazirlər Kabineti tərəfindən 

hazırlanan qaydalara uyğun olaraq dərmanlann qiymətlərini Tarif Şurası təyin edir 

(31, 03.03.2015). Qiymətlərin tənzimlənməsi barədə dünya təcrübəsini öyrənmək və 

onu  nəzərə  almaq  zəruridir.  Bazar  iqtisadiyyatlı  ölkələrdə  qiymətlərin 

tənzimlənməsinə dövlət xüsusi fikir verir. Yaranmış iqtisadi və təsərrüfat şəraitinin 

vəziyyətindən  asılı  olaraq,  qiymətlər  dövlət  və  təsərrüfat  subyektləri  tərəfindən 

tənzimlənir. Məsələn, XX əsrin otuzuncu illərində ABŞ-ın prezidenti F.Ruzveltin ilk 

fərmanlanndan biri kənd təsərrüfatı məhsullarmın qiymətinin tənzimlənməsinə aid 

olmuşdur.  O  dövrdə  ölkədə  tələbatdan  artıq  kənd  təsərrüfatı  məhsullan  istehsal 

edildiyinə görə, onlann bazar qiyəməti çox aşağı idi və bu səbəbdən də fermerlər 

kütləvi  surətdə  müflisləşirdilər.  Bunun  qarşısım  almaq  üçün  kənd  təsərrüfatı 

məhsullarmın satış qiymətinin aşağı həddi prezident fərmam ilə təsdiq edildi. Təsbit 

olunmuş qiymətdən aşağı səviyyədə mala qiymət qoyula bilməzdi. Kənd təsərrüfatı 

məhsullanmn qiymətini yüksək səviyyədə saxlamaq üçün fermerlərə əkilməmiş hər 

hektar  torpağa  görə  dövlət  tərəfindən  konpensasiya  və  mükafat  verilirdi.  Hətta 

fermerlər əkilmiş sahələri məhv edirdilər. Beləliklə, kənd təsərrüfatı məhsulla- nmn 

istehsalım azaltmaq üçün Temerləri iqtisadi cəhətdən maraqlandınrdı- lar. 1933-cü 

ildə bütün əkin sahələrinin dörddə biri məhv edildi, 6 milyon donuz öldürüldü. O 

dövrdəki  ABŞ-m  prezidenti  Franklin  Ruzveltin  iqitsadi  inkişaf  konsepsiyasım 

həyata keçirmək üçün hökumət şüurlu olaraq qiymətlərin artıniması siyasətini həyata 

keçirirdi. Dollann devalvasiyası üzrə məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilirdi. Milli 

valyutam  qiymətsizləşdirmək  üçün  əhalidən  bazar  qiymətindən  yüksək  qiymətə 

böyük  həcmdə  qızıl  mə-  mulatlanmn  alınması  həyata  keçirildi.  Lakin  qiymətlərin 

artımı müəyyən hədd daxilində tənzimlənirdi. Həmin dövrdə qiymətlərin illik artımı 

10 faizdən az olmuşdur. F.Rüzvelt məcburiyyət qarşısmda qalıb büdcə kəsirinə əl 

atmışdır. Ölkəni sosial partlayış həddinə çatdırmış kütləvi işsizliklə müba 

454 

---