Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
da əhəmiyyətli dərəcədə artsm. «Azərbaycan Respublikasımn Mərkəzi Bankı haqqında» qanuna uyğun olaraq, Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini müəyyən edir (Maddə 31). Eyni zamanda qanunda (Maddə 35) nəzərdə tutulur ki, Mərkəzi Bank kredit təşkilatlanmn əməliyyatlan üzrə faiz dərəcələrinin aşağı və yuxan hədlərini müəyyənləşdirə bilər. Qanunda nəzərdə tutulan bu müddəa mütərəqqi olsa da hələlik tətbiq olunmur. Ona görə də kredit təşkilatlan, mərkəzləşdirilmiş resurslar da daxil olmaqla, bütün kredit resursla- nnı sonradan təsərrüfat subyektlərinə yüksək faiz dərəcəsi ilə satırlar. Kredit təşkilatlanmn öz mənafeləri üçün sui istifadənin qarşısım almaq və mərkəzləşdirilmiş resurslardan milli mənafe üçün istifadəni təmin etmək məqsədi ilə düzgün olar ki, qanunda göstərilsin ki, mərkəzləşdirilmiş kredit resursla- nna kredit təşkilatlan tərəfindən təyin edilən yeni faiz dərəcəsinə Mərkəzi Bank nəzarət edir və bu faiz dərəcəsi Mərkəzi Bankm müəyyən etdiyi faiz dərəcəsindən 1,5-2 faizdən çox ola bilməz. Bank-kredit təşkilatlanna faiz dərəcələrini sərbəst müəyyən etmək səlahİ 30^ətlərinin verilməsi və faiz dərəcələrinə Mərkəzi Bankın məhdudiyyət müəyyən etməməsi, pul qıtlığı və investisiyalara yüksək təlabat şəraitində ölkədə bahalı kredit bazarınm for- malaşmasınm əsas səbəbləridir. Bu sərbəstlikdən istifadə edən banklar yüksək kredit faizləri müəyyən edirlər. Ölkə iqtisadiyyatının, milli sahibkarlığın davamlı və səmərəli inkişafı üçto investisiya təminatımn yaradılması xatirinə Mərkəzi Bank qanunla ona verilmiş kredit faizlərinə məhdudiyyət qoymaq səlahiyyətindən istifadə etməsi düzgün olardı. Inflyasiyamn səviyyəsi ilə yanaşı, mənfəət normasım da meyar götürməklə, banklarm kredit faizi barədə hərəkətlərinə məhdudiyyət qoyulması zəruridir. Maliyyə; bazannda faiz dərəcəsi tələb və təklifi tarazlaşdıran qiymət rolunu oynayır. Dövlət öz siyasəti ilə faiz dərəcəsini dəyişməklə iqtisadiyyatm maliyyi resurslanm, yəni depozit və kredit resurslanm investisiya məqsədləri üçün istifadə etməyə stimul yarada bilir. Ölkədə faiz dərəcəsi yüksək olduqda onun aktivlərinə sahib olmaq daha cəlbedici olur, ölkənin xalis kapital axım aşağı düşür. Və əksinə də ola bilər. Onu da qeyd etmək vacibdir ki, «Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında» qanunda Mərkəzi Bankm üzərinə ancaq maliyyə xarakterli funksiyalar qoyulmuşdur (Maddə 5). İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsini, mühüm iqtisadi problemlərin həlli üçün yerli özəl sektorda daxili investisiya qıtlığım və-Mərkəzi Bankın mərkəzi idarəetmə sistemində statusunu nəzərə alaraq, qanunvericiliklə onun üzərinə iqtisadi artımm stimullaşdınl- ması, məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi (ABŞ-da Federal Ehtiyat Sistemində oldüğü kimi), dövlət məqsədlərinə nail olunmasma yardımçı olması (Yaponiya Bankı), məşğulluq sferasında siyasətin koordinasiyası (Mərkəzi Avropa Bankı), qiymətlərin sabitliyinin iqtisadi artımm zəmini kimi təmin edilməsi (Mərkəzi Avropa Bankı) kimi vəzifələrin də qoyulması zəruridir. 447
Diqqəti cəlb edən bir məsələ də odur ki, nisbətən aşağı faizlə kredit resursu verməsinə baxmayaraq, Mərkəzi Bank kommersiya banklanmn sərbəst müəyyən etdikləri kredit faizinin aşağı düşməsinə təsir göstərə bilmir. Çünki Mərkəzi Bankın məkəzləşdirilmiş kreditinin payı kommersiya banklanmn kredit resurslannm cüzi bir hissəsini təşkil edir. Kommersiya banklanmn kredit portfelində Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankmm mərkəzləşdirilmiş kreditlərinin xüsusi çəkisi cəmi 7 faizdir. Ona görə də faiz dərəcəsinin Mərkəzi Bank tərəfindən aşağı salmması kommersiya banklanmn kredit faizinin azaldılmasına səbəb olmur. İnvestisiya məqsədi güdən kreditlərin az həcmdə olması bir də onunla izah olunur ki, Azərbaycan Respublikasımn Mərkəzi Bankımn kredit resurslan adətən qısa müddətə (adətən, 180 günlük) verilir, banklar da həmin vəsaitləri özlərinin likvidliyini saxlamaq üçün ehtiyat kimi istifadə edirlər. Vacib odur ki, beynəlxalq praktikada olduğu kimi, kommersiya banklanmn kredit faizlərinin dərəcəsi bütünlükdə, o cümlədən uzunmüddətli kreditlər üzrə faizlər dövlət tərəfindən tənzimlənsin. Kreditlərin rasionlaşdıniması nəzəriyyəsində nəzərdə tutulur ki, investisiya- lann artım tempi eyni zamanda kreditin mümkünlüyündən, yəni kredit re- surslannın həcmindən də asılıdır. Kommersiya kredit faizinin dövlət tərəfindən tənzimləfıməməsi, sərt pul-kredit siyasəti, yerli banklarla münasibətində himayədarlıq siyasəti və bu əsasda xarici banklann ölkənin maliyyə bazarına daxil olmasının məhdudlaşdırılması Azərbaycamn kredit bazannda ədalətli rəqabətin formalaşmasına imkan vermir. Bu da öz növbəsində kredit fa- zinin yüksək qalmasına maddi baza yaradır. Mərkəzi Bank xarici maliyyə qurumlannm yerli banklarla birgə fəaliyyət qurmasına üstünlük verir. Birgə banklar isə Azərbaycamn qanunvericiliyi əsasında fəaliyyət göstərdiklərinə görə kredit bazanna ciddi təsir edd bilmirlər. 2010-cu ildə Azərbaycanda 45 bank, 0 cümlədən 20 birgə və 2 xarici bankın filialı mövcud olmuşdur. Əv- vəla, bank sektorunun inkişaf səviyyəsini xarakterizə edən göstəricələrdən biri onların aktivlərinin ÜDM nisbəti 2012-ci ildə Azərbaycanda 32 faiz təşkil etmişdir (36, 27.12.2013-07.01.2014). Mütəxəssislərin bəziləri bu göstəricinin 60-80 faiz olmasmı məqbul hesab edirlər. İkincisi, xarici kapital 7 bankın nizamnamə kapitalının 50 faizindən 100 faizə qədərini, 11 bankın nizamnamə kapitalımn 50 faizdən az olan hissəsini, 2 xarici bankın filialının nizanmamə kapitalının 100 faizini təşkil edir. Birgə banklann nizamnamə kapitalında xarici kapitalın xüsusi çəkisinin az olması onlann idarəetmə strukturlarmda xarici iştirakçılann həlledici səsə malik olmasına imkan vermir. 2009-cu ildə ölkənin bütün banklanmn verdiyi kreditlərin 20,1 faizi birgə banklann, yalmz 4,6 faizi nizamnamə kapitalı 100 faiz xarici kapitaldan ibarət olan banklann («Milli İran Bankı» və Pakistan Milli Bankının filidlan), 46,5 faizi dövlət banklanmn payma düşmüşdür (15, №1, 2010, S.19). Mütəxəssislərin fikrincə, ABŞ və Avropa İttifaqı tələb edir ki, filiallar 448
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|