Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
xarici banklann qaydalanna uyğun fəaliyyət göstərsinlər. Ancaq Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı bu təklifi qəbul etmir. Məlumdur ki, xarici kapitalın milli bazara daxil olmasımn həm müsbət, həm də mənfi tərəfləri vardır. Müsbət cəhətlərə kreditlərə görə faiz dərəcəsinin azalmasmı, bank sistemində rəqabətin artmasım göstərmək olar. Digər tərəfdən xarici bank filiallarmın fəaliyyətinə nəzarətin çətinləşməsi, xarici kapitalın Azərbaycanın bank sisteminə təsir göstərməsi kimi meyllər gündəmə gələ bilər. Ancaq, bizim fıkrimizcə, milli bank kapitalım müəyyən həcmdə saxlamaq və bank sistemində əsas rolu xarici kredit təşkilatlannm oynamasına rol verməmək üçün müvafiq tədbirlər həyata keçirməklə milli kapitalla xarici kapitalın arasmda milli maraqlara uyğun olan proporsiya yaratmaq olar. Kreditin təyinatı (investisiya, alqı-satqı, cari ödənişlər və s.) nəzərə alınmadan Azərbaycan Mərkəzi Bankı tərəfindən vahid uçot dərəcəsi müəyyən edilir. Özü də uçot dərəcəsi ölkədəki mənfəət normasını nəzərə almadan müəyyən edilir. Kommersiya banklan isə, öz növbəsində, uzunmüddətli kreditlərə qısamüddətliliyə nisbətən daha çox faiz dərəcəsi müəyyən edirlər ki, bu da investisiya kreditlərinə stimul yaratmır, ilbəil kredit təşkilatlarımn resurs bazası əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmlənir. Depozit və əmanətlə^ investisiya kimi istifadə olunmasındakı məhdudiyyətin bir səbəbi də ondan ibarətdir ki, bu resurslann yanya qədəri tələb olunanadək hesablarda saxlamlır və ona görə də bu resurslan uzun müddətə investisiya məqsədi üçün vermək mümkün olmur. Kredit bazannda kommersiya banklan həlledici mövqeyə malikdirlər. Onlar öz mənafelərinə uyğun ölkənin kredit bazarım idarə edirlər. Bu səbəbdən kredit bazannda dövlətin tənzimləyici rolunun gücləndirilməsinə ehtiyac vardır. Müqayisə üçün qeyd edək ki, inkişaf etmiş ölkələrdə kommersiya banklan mərkəzi bankın uçot dərəcəsindən 1-1,5 faiz bənd çox kredit faizi qoya bilməsinə hökumət icazə verir. Azərbaycanda bu nisbəti banklar özləri 1,5-2 dəfə yüksək müəyyən edirlər. Qanunvericilikdə dəyişiklik etməklə kommersiya banklannm bu hüququnu məhdudlaşdırmaq zəruridir. Kommersiya banklannm faiz dərəcələri ilə Mərkəzi Bankın faiz dərəcəsi arasındakı nisbət, inkişeif etmiş ölkələrdə olduğu kimi, dövlət tərəfindən normativ sənədlə müəyyən edilsə düzgün olar. Kredit dərəcələri onun təyinatmdan, mülkiyyət formasından və regiondan asılı olaraq, differensiyalı müəyyən edilsə, regionlann sosial-iqtisadi inkişafimn investisiya təminatım yaxşılaşdıra bilər. Pul-kredit siyasətinin başlıca istiqamətlərini Mərkəzi Bank özü hazırlayır, özü də təsdiq edir. Milli mənafe baxımından bu səlahiyyətləri Milli Məclisə vermək düzgün olardı. «Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığm inkişafma dövlət himayəsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında» Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 10 sentyabr 2002-ci il tarixli fərmam ilə Azərbaycan Respublikasımn Mərkəzi Bankına tapşınl- mışdır ki, ölkədə kreditlər üzrə formalaşmış illik faiz dərəcələrini aşağı sal 449
maq məqsədilə mərkəzləşdirilmiş kredit üçiQn uçot dərəcəsinin azaldılmasım təmin etsin və onun gələcəkdə makroiqtisadi vəziyyətdən və inflyasiyanm səviyyəsindən asılı olaraq çevik tənzimlənməsini davam etsin. Düşünürük ki, bu sahədə problem mərkəzləşdirilmiş uçot dərəcəsində de 3dl. Əsas məsələ mərkəzləşdirilmiş kredit resurslarım əhəmiyyətli dərəcədə artırmaqdadır ki, kredit təklifi artınisın. Ancaq rəqabət şəraitində kommersiya bankları kreditlərə yüksək faiz dərəcəsi qoya bilməzlər. Mərkəzi bankm pul qıtlığı siyasətini həyata keçirdiyi və kommersiya banklanmn kredit siyasətinin investisiyalan stimullaşdırmadığı bir şəraitdə məqsədəuyğun olardı ki, kredit müəssisələri ilə real sektorun müəssisələrinin maddi marağım təmin edə bilən qurumlar və mexa- nizmlər yaradılsın. Belə qurumlardan biri maliyyə-sənaye qruplannm və ixtisaslaşdınlımş investisiya bankınm yaradılması ola bilər. Maliyyə-sənaye qruplarının, holdinqlərin və digər iri istehsal birliklərinin yaradılması yeni iş yerlərinin açılmasına kömək edər, yeni texnika və texnologiya əsasmda isteh- salm yenidən qurulmasım sürətləndirərdi. Maliyyə-sənaye qrupu bankirlərlə istehsalçılann nəinki maddi marağım, eyni zamanda məsuliyyətini də bir məqsəd naminə birləşdirərdi. Azərbaycan Respublikası regionlanmn sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramlanmn icrasına həsr olunmuş konfransda Ölkə başçısı demişdir: “Hesab edirəm ki, vaxt gəlib çatıb ki, banklar iqtisadiyyatın real sektoruna daha çox maliyyə resurslan ayırsınlar” (31,06.02.2014).
İnkişaf etmiş ölkələrdə dövlət qiymətin tənzimləyici funksiyasmdan zaman-zaman istifadə edir. Maddi nemətin (mal, xidmət, iş) satılmasma və alınmasına ödənilən pullann miqdanm ifadə edən qiymət bazar iqtisadiyya- tımn indikatoru funksiyasım yerinə yetirərək, təsərrüfat fəaliyyətini tənzimləyən vasitələrdəndir. Bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə makroiqtisadi siyasətin ikinci əsas məqsədi qiymətlərin tənzimlənməsi və onlarm sabitliyinin təmin olunmasıdır. Hal-hazırda Azərbaycanda təbii inhisar sahələrində dövlət tərəfindən 35 adda mal və xidmətlərin qiymətlərinin (tariflərinin) tənzimlənməsi həyata keçirilir. Qeyri-neft sənaye sahələrində və aqrar sektorda topdan və pərakəndə satış qiymətlərinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi apanimır. Hətta konkret mal bazarmda inhisar mövqe tutan sənaye müəssisələrinin istehsal etdikləri məhsuilarm (xidmətlərinin) qiymətləri də tənzimlənmir. Bazar sistemində maddi-texniki, investisiya və əmək resurslarmm sahələrarası bölüşdürülməsi prosesi məhz qiymətlərin aşağı və yuxan olmasmdan asılı olaraq baş verir. Bundan başqa indiki iqtisadi sistemdə qiymətlərin tənzimlənməsi rəqabət mühitinin yaradılmasımn mühüm amili 450
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|