Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
«Ticarət haqqında» qanunun indiyəcən qəbul olunmamasıdır. 2005-ci ildən bu qanun layihəsi müxtəlif səviyyələrdə müzakirə olunaraq qəbul ediləcəyi günü gözləyir. Bir çox ölkələrdə qiymət siyasəti həm də sözügedən analoji qanunla həyata keçirilir. Məsələn, istehsalçıya məhsulunun qiymətinin üzərinə maya dəyərindən 20-25 faizdən çox əlavə etmək qadağan olunur. Azərbaycanda isə bu əlavəni faizlə yox, dəfələrlə edirlər. Ölkədə ədalətli rəqabətin olub-olmamasım və inhisarçılığın səviyyəsini xarakterizə edən göstər- cilərdən biri də topdan və pərakəndə satış qiymətlərinin dəyişmə meylləridir. 2011-ci ilin 5 ayı ərzində ərzaq məhsullanmn qiyməti 12,7 faiz artmışdır. Azərbaycan Respublikasımn Prezidenti İlham Əliyev etiraf etmişdir: «... Ölkə daxilində istehsal olunan məhsullann qiyməti bəzi hallarda əsassız və süni şəkildə artınlır... Kim bunu edir? ... Burada sırf inhisarçılıq, istehsal sahəsində inhisaçılıq vardır. Buna dünyada «Kartel sövdələşməsi» deyirlər. Bu, sırf «Kartel sövdələşməsi»nin təzahürüdür» (31, 01.07.2011). Başqa sözlə inhisarçılar istehlak bazannda qiymətləri diktə edirlər. Azad rəqabət olmayan yerdə isə qiymətləri bazar iqtisadiyyatımn toxunulmaz qanunu sayılan tələb-təklif yox, inhisarçı müəyyən edir. Dövlət rəsmi mətbuatının informasiyasından məlum olmuşdur ki, 2Qll-ci ildə Azərbaycanda sümüklü ət ABŞ kimi ölkədə satılan sümüksüz ətdən (ümumi^ətlə, Avropada, ABŞ və digər ölkələrdə əhaliyə sümüklü ət təklif olunmur) baha olmuşdur. Yerli kərə yağımn pərakəndə satış qiyməti idxal yağlannın qiymətinə ya bərabərdir, ya da onlardan yüksəkdir. Yeni Zenlandiyadan, Avstraliyadan, Almaniyadan, Rusiyadan gətirilən kərə yağlannın bahalığma haradasa bəraət qazandumaq mümkündürsə, yerli məhsullann hətta onlardan yuxan qiymətə təklif olunması anlaşılmır. Əslində, heyvandarlığın tələb olunan səviyyədə inkişaf etdiyi, son illər onlarla müasir süd emalı müəssisəsinin istifadəyə verildiyi ölkəyə yaxın-uzaq yerlərdən kərə yäğımn kvotasız idxal olunma- sımn özü qeyri-normal haldır. Qiymətlərin inhisarda saxlamiması şəraitində onlann tələb-təklif əsasında müəyyənləşdiyini iddia etmək mümkün deyil. Kənd təsərrüfatı məhsullarmm tədarük sistemi də bir qrup inhisarçılann öh- təsinə buraxılıb. Turizm sektorunda da qiymətlər xarici ölkələrlə müqayisədə çox yüksək olaraq qalır. Hökumət başçılanmn şifahi tapşınqlanna və xəbərdarlığına da əməl edilmir. Bütün bunlar dövlətin nəzarət və tənzimləyici funksiyalanmn həyata keçirilməsinin institusional bazasmdakı boşluqlarm nəticəsidir. İndiki, mərhələdə Azərbaycanda sahə və məhsul çeşidləri səviyyəsində müasir tələblərə cavab verən rəqabət mühiti hələ də formalaşmayıb. Əsas məsələ yerli istehsalçılara öz məhsullarına aqrar bazara çıxarmaq üçün maksimum imkamn yaradılması, rəqabətə mane olan açıq və gizli təzyiqlərin aradan götürülməsidir. Belə şəraitdə rəqabət mühiti formalaşar və orta bazar qiymətləri yaranar. Bu istiqamətdə Bakı şəhərinin Nəsimi rayonunda atılmış addım təqdirə layiq olmaqla, qısa zamanda məqsədəııyğıınluğunu 457
sübut etmişdir. 2008-ci ildə rayonda yaradılmış kəndli yarmarkası istehsalçılarla müqavilə bağlayır, mallan satmaq üçün onlara hər cür şərait yaradırlar. Bunun nəticəsidir ki, daimi fəaliyyət göstərən həmin j^armarkada kənd təsərrüfatı və digər ərzaq məhsullanmn pərakəndə satış qiyməti 1,5-2 dəfə aşağıdır. Diqqət yetirməli cəhət birdə ondadır ki, həmin yarmarkada öz məhsulunu satmaq istəyən istehsalçıların sayı ilbəil artır. Bəzi mütəxəssislər mətbuatda çıxışlannda Dünya İqtisadi Forumunun qiymətləndirməsinə istinad edərək Azərbaycanda müasir standartlara uyğun olan rəqabət mühitinin olmasını iddia edirlər. Həmin insanların diqqətinə çatdınram ki, Dünya İqtisadi Forumunun qiymətləndirilməsi bütünlükdə ölkənin rəqabət qabiliyyətinə aiddir. Bu yanaşmada makroiqtisadi göstəricilər, valyuta ehtiyatı və digərləri nəzərə alınır. İndi ən vacib problem sahələrin, müəssisələrin və məhsul növləri və çeşidlərinin səviyyəsində rəqabət mühitinin formalaşdınl- masıdır. Bu da bilavasitə dövlətin funksiyasına daxildir. Məlumat üçün qeyd edək ki, Dünya İqtisadi Forumunun yeni hesabatında ölkələrin rəqabətə davamlılığı reytinqində Azərbaycan 142 ölkə arasında 55-ci yeri tutub. Bu, MDB-də ən yüksək göstəricidir. «The Global Competitiveness Report 2011- 2012» hesabatında Azərbaycan üçün rəqabətə davamlılığın indeksi 4,31 təşkil edib. x!atırlatmaq yerinə düşərdi ki, 2010-2011-ci illərin reytinqlərinə əsasən, Azərbaycan 139 ölkə arasında 57-ci yerin sahibi olmuşdu. Şəhər və rayon mərkəzlərində yerləşən və kənd təsərrüfatı məhsullan satılan bazarlarda ümumi xarakter daşıyan bir xüsusiyyət də həmin bazara bilavasitə məhsul istehsalçılannm sərbəst daxil ola bilməməsidir. Bazan özlərinə daimi iş yeri etmiş möhtəkir şəxslər müxtəlif vasitələrlə istehsalçımn bazara buraxılmamasına nail iDİurlar və məhsulu onu yetişdirənlərdən çox ucuz qiymətə, necə deyərlər dəyər-dəyməzinə almaqla, 3-5 dəfə yüksək qiymətə satırlar. Daimi və kütləvi xarakter daşıyan bu cür vəziyyət müvafiq dövlət icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən tənzimlənmir. «Azərbaycan» qəzetinin 2009-cu il 8 dekabr tarixli sayında dərc edilmiş «İctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış» adlı məqaləsində Prezident Adminstrasi- yasımn rəhbəri akademik Ramiz Mehdiyev vurğulamışdır ki, daxili bazarda qiymətlərin formalaşması elmi cəhətdən əseıslandınlmaiıdır. Bu rakursdan olan mövzulardan biri də istehlak bazannm problemləri ilə bağlıdır. Müxtəlif ticarət köşklərində, bazarlarda, yarmarkalarda və özəl müəssisələrdə qiymətlərin bəzən reallıqdan uzaq olması, qədərsiz şişirdilməsi ilə bağlı problemləri vardır. Nazirlər Kabinetinin 2010-cu ilin sosial-iqtisadi inkişa- fimn yekunlanna və 2011-ci ildə qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş ic- lasdakı yekun nitqində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu mövzuya bir daha toxunaraq, istehlak bazarında hansı istiqamətlərə nəzarətin diqqət mərkəzində saxlanılmasuun vacibliyini bir daha vurğuladı: «Biz xüsusilə istehlak bazanna nəzarətimizi gücləndirməliyik... Qiymətlərin süni şəkildə 458
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|