Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
rizə aparmaq məqsədi ilə o, bu addımı atmışdır. ABŞ-da 1980-1983-cü illərdə də inflyasiya prosesinin ləngidilməsi işsizlik normasımn ikinci dünya müharibəsindən sonra müşahidə olunan ən yüksək səviyyəsinə gətirib çıxarmışdır. 60-70-ci illərdə ABŞ-da «Vicdansız ticarət təcrübəsi haqqında» qanun qəbul edildi. Bu qanunla iri topdan və pərakəndə satış müəssisələrinə mallan maya dəyərindən aşağı qiymətə satmaq qadağan olundu. Məqsəd xırda topdan və pərakəndə satış müəssisələrinin mənafeyini müdafiə etmək idi. 1958-ci ildə ABŞ-da «Avtomobillər barədə informasiyamn elan edilməsi haqqında» qanun qəbul edildi. Qanunda deyilirdi ki, avtomobil zavod- lan hər bir maşının qabaq şüşəsinə istehsalçmm məsləhət gördüyü pərakəndə satış qiymətini, xüsusi sifarişlə göndərilən avadanlığın qiymətini və avtomobilin daşınmasına dilerin çəkdiyi xərcləri əks etdirən elan yapışdınism. Həmin ildə ABŞ-da «Qiymətlərin dələduzcasma yüksəldilməsinin qarşısının alınması üzrə rəhbər göstərişlər» adlı Federal qanun qəbul edilmişdir. 70-ci illərin ortalannda Böyük Britaniyada parlament ölkənin aparıcı muzeylərində giriş haqqı qoyulması barədə qanun qəbul etmişdir. Çoxsaylı ölkələrdə, xüsusilə güclü sosial siyasət aparan ölkələrdə kənd təsərrüfatı məhsullanmn və ərzaq mallanmn qiymətinin yuxan və,ya aşağı həddini dövlət müəyyən edir. Qiymətin aşağı həddi mallann maya dəyərindən aşağı qiymətə satılmasına qadağa qoyulması ilə məhdulaşdınlır. Məsələn, ABŞ-da çox hallarda ərzaq mallanna, xüsusi ilə buğda və qarğıdalıya dövlət tərəfindən yüksək qiymət müəyyən edilir. Belə qiymətlərə satılmayan ərzaq mallarım ABŞ hökuməti fermerlərdən dövlət büdcəsinin hesabma satm alır və sonradan ixrac edir. Bu da fermerlərin çox zərərə düşməsinin və müflisləşməsinin qarşısım alır. İnkişaf etmiş ölkələrdə istehlak qiymətlərinin (ABŞ, Yaponiya, Almaniya, İsveçrə və s.) 20 faizə qədəri dövlət tərəfindən tənzimldnir. Fransada kənd təsərrüfatı məhsullanmn qiymətləri, qaz, elektrik enerjisi, nəqliyyat xidmətləri tarifləri dövlət tərəfindən birbaşa tənzimlənir, digər inhisarçılıq məhsullanmn qiymətinə dövlət nəzarət edir. Fransada mənzil icarədarlanmn hər beş nəfərindən biri öz gəlirlərinin 40 faizini icarə haqqına sərf edirlər. Bununla əlaqədar olaraq bir çox şəhərlərin merləri baş nazirə müraciət edərək, mənzillərə icarə haqqımn məhdudlaşdıniması barədə məsələ qaldınmş- lar. Bu ölkədə “Əlçatan mənzil və yeniləşdirilmiş şəhərsalma haqqmda’’ qanıma əsasən əhalisi 50 mindən çox olan hər bir şəhərdə icarə haqqına nəzarət edilə və məhdudläşdmia bilər (53, 25.10.2014). Yaponiyada düyünün, buğdanın, ət və süd məhsullanmn qiymətlərini, dəmir yolu tariflərini, su və istilik təchizatı, elektrik eneıjisi, qaz, təhsil və səhiyyə xidmətlərinin tariflərini dövlət tənzimləyir. Çin bazar qiymətlərinə 15 ü ərzində keçmişdir. Hal- hazırda bu ölkədə üç səviyyəli qiymət sistemi mövcuddur: təsbit edilmiş (qəti müəyyən edilmiş) dövlət qiymətləri, aşağı və yuxan hədləri müəyyən e^lən qiymətlər və bazar qiymətləri. Bu ölkədə islahatlann strategiyası ba 455
zar qiymətlərinin fəaliyyət sferasım tədricən genişləndirməkdən və dövlət qiymətlərini azaltmaqdan ibarətdir. Topdansatış və pərakəndə satış qiymətlərinə əlavələr dövlət tərəfindən təsdiq edilir. Keçmiş SSRİ-nin Mərkəzi Asiya respublikalannda pambığın, taxılın və digər vacib kənd təsərrüfatı məhsullanmn satınalma qiymətləri dövlət tərəfindən tənzimlənir. Rusiya Federasiyasında qiymətlərin liberallaşdınlması (dövlətin tənzimləyici rolunun azalması) nəticəsində 1998-ci ilin ortalannda onlann 90 faizi sərbəst formalaşmışdır. Bu da həmin ölkədə yüksək inflyasiyaya səbəb olmuşdur. Sonrakı illərdə Rusiya hökuməti müəyyən qrup məhsul və xidmətlərin rentabellik norması əsasında qiymət üzərində dövlət məhdudiyyəti müəyyən etmişdir. Azərbaycanda dövlət qiymət intizamına riayət olunmasına nəzarətin təmin edilməsi 1990-cı ildə Maliyyə Nazirliyinin tərkibində yaradılmış vergi xidmətinə həvalə edilmişdir. Sonradan bu funksiya 1991-ci ildə yaradılmış Baş Dövlət Vergi Müfəttişliyinə həvalə edilmişdir (31, 04.02.2014). İndi bu funksiya İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinə həvalı edilmişdir. Təbii inhisar sektorlannda dövlət tənzimlənməsinin indiyə qədər saxlanılması iqtisadi inkişaf üçün böyük müsbət təsiri var. Ancaq Azərbaycan bazannda çox məhsul və xitoətlər üzrə adi (fıskal) inhisarçı müəssisələr mövcuddur. Onlann məhsurianmn (xidmətlərinin) qiymətlərinin tənzimlənməsi və onlara dövlət tərəfindən nəzarətin edilməsi müəyyən dövr ərzində zəruridir. Məsələn, 2003-cü ilin ortalanndan Azərbaycanda sementin pərakəndəsatış qiyməti gözlənilmədən 1,3 dəfəyə qədər 3^səlmişdir. O zamanki İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin araşdırmalan göstərmişdir ki, «Qaradağ sement» səhmdar cəmiyyəti sement bazannda inhisarçı mövqeyindən sui-istifadə etməklə, həmin dövrdə istehsalın ^aylıq həcmini 112 min tondan 74 min tona qədər azaltmışdır. Halbuki, ölkənin sement məhsuluna aylıq tələbatı təxminən 150-160 min ton olmuşdur (31, 17.08.2003). Bundan başqa, distributerlərdə olan hesab-fakturalarda sementin pərakəndə qiymətinin real satış qiymətindən xeyli aşağı göstərilməsi hallan da aşkarlanmışdır. 2011-ci ilin avqust ayında bazarlarda ətin pərakəndə satış qiymətləri birdən birə əvvəlki aya nisbətən 6 faizə qədər yüksəldi. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin nümayəndələri ölkədə milyonlarla mal-qara, qoyunkeçi, onlarla quşçuluq təsərrüfatı olduğuna istinad edərək ətin bahalaşmasım inhisarçılıqla, süni surətdə artımla izah etdilər. Aydın oldu ki, ölkədəki milyonlarla baş malqaranm çox böyük hissəsi azsaylı bir dəstənin əlindədir, heyvandarlığm inkişafında mühüm şərt sayılan yaylaqlann əksəriyyəti yenə həmin dəstə tərəfindən özəlləşdirilibdir. Belə şəraitdə ətin qiymətinin liberal bazar iqtisadiyyatımn qayda- lanna uygım tənzimlənməsi mümkün deyil. Ona görə də əsas baza istehlak məhsullan üzrə pərakəndə satış qiymətlərinin dövlət tərəfindən indiki mərhələdə tənzimlənməsi zəruridir. Ekspertlərin fikrincə, mühüm ərzaq məh- sullarımn, o cümlədən ətin qiymətinin bahalaşmasmm bir səbəbi də ölkədə 456
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|