Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 5.11 Azərbaycanda bankların faiz gəliri və faiz xərcləri (ml. manat)
- "Statistik bülleten”, 2012, J^IJ, Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı, S.57 əsasında müəllif tərtib etmişdir.
möhkəmləndirilməsi bu prosesdə əsas rol oynayır. İdxalçının mənafei baxımından bu proses ikinci halda yenə də ölkənin maliyyə bazannda mühüm rol oynayır. Cədvəl 5.11 Azərbaycanda bankların faiz gəliri və faiz xərcləri (ml. manat) S.s
İllər
Xalis &İZ mənfəəti
O cümlədən Faiz gəlirlərinin xərclərinə nisbəti, %- lə
Faiz gəlirləri
Faiz xərcləri 1 2005 117,3
175,5
58,2
302
2 2008 532,7
975,2
442,5
220
3
2009 568,9
1034,6
465,7
222
4
2010 503,7
1055,3 551,7
191
5
2011 513,4
1100
586,6
187 6 2012 597
1258 661
190
Mənbə:
"Statistik bülleten”, 2012, J^IJ, Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı, S.57 əsasında müəllif tərtib etmişdir. y Neft-qaz ixracı ilə əlaqədar olaraq, xarici valyutamn ölkəyə axım böyükdür. Valyuta bazarına daxil olan həmin valyutalann bir hissəsini Mərkəzi Bank konvertasiya etmək məcburiyyətində qalır. Bu da öz növbəsində dövriyyədə pul kütləsinin artmasına və inflyasiyanın yüksəlməsinə səbəb olur. Digər hissəsini sterlizasiya etməklə valyuta bazarmdan çıxanr. Belə situasiyada səmərəli mümkün variant biznes mühitinin yaxşılaşdıniması olmalıdır ki, qeyri-neft sektoru uğurla inkişaf etsin, korrupsiya və inhisarçı- lıqla mübarizə ilə bağlı məsələlər həll edilsin. Məsələ ondadır ki, ölkəyə daxil olan neft dollan dövlətə və neft sektorunda işləyən şirkətlərə məxsusdur. İkincilər qeyri-neft sənaye və aqrar sektorlara əhəmiyyətli dərəcədə investisiya qoymurlar ki, ölkənin ixrac potensialı bu sektor hesabına artmlsm və xarici ticarətdə qeyri-neft sektoru üzrə müsbət saldo formalaşdınism. Belə şəraitdə ümüd ancaq dövlətə qalır ki, neft dollanm bu istiqamətdə geniş miqyasda və böyük həcmdə istifadə etsin. Ancaq dövlət həmin vəsaitləri böyük həcmdə infrastruktur obyektlərinə, xüsusilə avtomobil yollanmn çəkilişinə, təmirinə, körpülərin tikintisinə və s. istifadə edir. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, maliyyə və real kapitala (əsas və dövriyyə fondlan) investisiyalar arasındakı nisbət kredit və depozit faizinin səviyyəsindən və iqtisadi yüksəlişin nəzərdə tutulan perspektivlərindən asılıdır. Depozitin faiz dərəcəsi yüksək olanda pul vəsaitləri maliyyə qoyuluşlarına, aşağı olanda əsas kapitala istiqamətləndirilir. Belə hallarda 443
qənaətin sahibləri gələcəkdə öz gəlirlərini maksimum artırmaq üçün onu real kapitala investisiya edirlər. Azərbaycanda əmanət və depozit faizləri yüksək olduğuna görə, 2005-ci illə müqayisədə əhalinin əmanətləri 2010-cu ildə - 2535 mln. manat artmışdır. Artıq hüquqi şəxs statusunda olan müəssisələr də öz sərbəst pul vəsaitlərini istehsalın modemizasiyasma yox, banklara depozit qoyurlar. Mərkəzi Bankın məlumatına görə 01.01.2014-cü ilə banklann 12,5 milyard manat məbləğində ümumi əmanət və depozitləri olmuşdur ki, onun da 51,3 faizi fiziki şəxslərə, 48,7 faizi hüquqi şəxslərə məxsusdur. Əhali əmanətlərinin 9 faizə qədəri xarici ölkə vətəndaşlannmdır. 2014-
cü ildə banklann 4,5 mlndan çox fiziki şəxs, 60 mindən çox hüquqi şəxs müştərisi olmuşdur. Banklar haqqında qəbul edilmiş qanunlann və digər normativ sənədlərin verdiyi hüquqlardan bəhrələnən kommersiya banklanmn apardığı faiz siyasəti daxili investisiyalann stimullaşdınimasına, bütünlükdə istehsal sektorunun yeniləşməsinə xidmət etmir. Hesablamalanmızdan görünür ki, qeyri-neft sənaye sahələrində, kənd təsərrüfatmda, nəqlİ 30^atda kredit stavkası mənfəət normasım bir neçə dəfə üstələyir. 2010-cu ildə kommersiya banklanmn kredit faizlərinin orta illik dərəcəsi 15 faizə yaxın olmuşdur. İqtisadi nəzəriyyədə və dünya təcrübəsində investisiyalann stimullaşdıniması baxımından bank krediti faizinin orta mənfəət normasından az olması tövsiyyə olunur Azərbaycanda banklann rentabellik səviyyəsi qeyri-neft sənaye və aqrar sektorlan bir neçə dəfə üstələyir (13, illik hesabat, 2010). Araşdırmalarımız göstərir ki, 2008-2009-cu illərin iqtisadi-maliyyə böhram dövründə manatla formalaşmış orta kredit stavkalan (16-17,5 faiz) sonrakı illərdə aşağı düşərək, 01.01.2013-cü ilə 15,2 faiz təşkil etmişdir. Bu dövrdə xarici valyuta ilə verilmiş kreditlərin orta faiz dərəcəsi isə 14,5 faizdən 15,8 faizə qədər yüksəlmişdir. Diqqət yetirməli bir meyldə ondan ibarətdir ki, fiziki şəxslərə verilmiş kreditlərin faiz dərəcəsi hüquqi şəxslərə verilənlərdən manatla 1,4 dəfə, xarici valyuta ilə 1,7 dəfə çoxdur. Belə meylin yaranması xüsusi araşdırmalar tələb edir. Bizim fikrimizcə, bu meylin əsas səbəblərindən biri fiziki şəxslərin kreditlərində qısa müddətli istehlak kreditlərinin, hüquqi şəxslərin kreditlərində isə uzun müddətli kreditlərin üstünlük təşkil etməsidir. Məlumdur ki, beynəlxalq təcrübədə uçot dərəcəsi müəyyən edilərkən həm inflyasiyamn, həm də kapital qoyuluşuna marağm səviyyəsi nəzərə alınır. Kredit stavkasmı müəyyən edən həlledici amillərdən biri infilyasiya səviyyəsi olduğuna görə, bu göstəricilərin müqayisəsi sübut edir ki, kredit stavkaları rəsmi infilyasiya səviyyəsindən 3,5-4 dəfə yüksəkdir. 2010-cu ildə rəsmi statistika infilyasiyam 5,7 faiz olduğunu göstərir. Kommersiya banklan çox sərt şərtlərlə kredit təklif edirlər: kredit stavkası çox hallarda 30%-ə çatır, qoyulan girovun 50 faizi səviyyəsində kredit verilir, girovun 444
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|