Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
əsasən iri şəhərlərdə, xüsusilə Bakıda olmasım tələb edirlər. Kredit stavkası isə orta hesabla 20-25 faizə çatmışdır. Azərbaycanda əsas kapitala investisiya marağmm yüksək olduğu bir şəraitdə bank kreditlərinin faizi mənfəət normasından yüksək olmuşdur. Baha kredit bir çox istehsal strukturunda əsas kapitala investisiya qoyuluşunun artımında maneəyə çevrilmiş və investisiyalara yönəldilən bank kreditləri inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə aşağı səviyyədədir. Bunun nəticəsidir ki, 2010-cu ildə kreditlərin 53 faizi ev təsərrüfatlanna, ticarət və xidmət sahələrinə verilmişdir. 2014-cü ilin əvvəlinə verilən kreditlərin 40 faizə qədəri istehlak kreditləridir (31, 06.03.2014). Bu da banklann iqtisadi maraqlarmdan, yəni az risklə qısa müddətdə yüksək gəlirə nail olmaqdan irəli gəlir, inkişaf etmiş ölkələrdə belə kreditlər 20 faizdən çox olmur. Kənd təsərrüfatı və emal sahələrinin payı cəmisi 4,9 faiz, sənaye və istehsalm payı 7,6 faiz təşkil etmişdir (13, 2010, s.44). Sahibkarlıq subyekti kimi mənfəət götürmək bank fəaliyyətinin əsas məqsədi olsa da, banklar iqtisadi sektorlann da mənafeini nəzərə almaqla, qərar qəbul etməlidirlər. Bundan başqa banklar kredit məbləğindən çox həcmdə girov qoyulmasını tələb edirlər. Tədqiqatçıların fikrincə, normal fəaliyyət göstərən iqtisadiyyatda orta faiz dərəcəsi orta mənfəət normasından iki dəfə az olur (46, S.61). Məsələnin kökü ondan ibarətdir ki, mövcud qanunvericiliyə əsasən kredit və depozitlər üzrə faiz dərəcəsini kommersiya banklan özləri müstəqil müəyyən edirlər. 2004-cü ilin mart ayında qəbul edilmiş «Banklar haqqında» Azərbaycan Respublikasımn Qanununda (Maddə 36.6) deyilir ki, hər bir bank müştərilərlə bağladığı müqavilədə xidmət şərtlərini, o cümlədən faiz dərəcələrini müəyyən etməkdə sərbəstdirlər.. Kommersiya banklannm nizanmamə kapitalınm minimum həddini artırmaq yolu ilə Mərkəzi Bank banklann iqtisadi islahatlarda rolunu gücləndirmək, onlann fəaliyyətini investisiya baxımmdan cəlbedici etmək, iş te^öıologiyasım təkmilləşdirmək, göstərilən xidmətlərin spektrini genişləndirmək istəyir. Lakin digər mütəxəssislər kimi, biz də hesab edirik ki, Mərkəzi Bankın fəaliyyətini tənzimləyən qanunlarm və pul-kredit siyasətinin təkmilləşdirihnəsinə ehtiyac var. 2004-cü ildə qəbul edilmiş «Azərbaycan Respublikasımn Mərkəzi Bankı haqqında» qanunda de 3dlir ki. Mərkəzi Bankm fəaliyyətinin əsas məqsədi öz səlahiyyətləri daxilində qiymətlərin sabitliyini, həmçinin bank və ödəniş sistemlərinin sabitliyini və inkişafim təmin etməkdir (Maddə 4). Qanunla qarşısına qoyulan, məqsədə uyğun olaraq. Mərkəzi Bank hər il üçün özünün pul siyasətinin əsas istiqamətlərini haznlayır və təsdiq edir. Ona görə də hazırlanan sənətdə göstərilir ki. Mərkəzi Bank üçün pul siyasətinin əsas hədəfi inflyasiyadır. Mərkəzi Bank manatın revalvasiyasi, uçot dərəcəsinin yüksəldilməsi, pul emissiyasmm məhdudlaşdıniması, xarici valyutalann respublikadan çıxanimasmı daha da liberallaşdırması və digər tədbirlərin həyata keçirilməsi vasitəsi ilə inflyasiyanı aşağı .səviyyədə saxlamağı nəzər 445
də tutur. Ancaq Mərkəzi Bankın özü etiraf etmişdir ki, manatın revalvasiyası qeyri-neft sektorunun inkişafı baxımmdan önəmli deyil (31, 31.12.05). 2010-cu ildə Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini 2 dəfə dəyişdirmiş və bu, 2010- cu ilin sentyabnn əvvəlinə 2 faiz olmuşdur. 2008-ci ilin maliyyə böhranına qədər inkişaf etmiş ölkələrdə bu göstərici 5-7 faiz olmuşdur. 2012-ci ilin inflyasiya səviyyəsini (1,1 faiz), pul kütləsinin artım tempini (2011-ci ildə 32 faiz, 2012-ci il 25,5 faiz) və milli iqtisadiyyatm diversifikasiyasımn prioritetlitini nəzərə alaraq, 11 fevral 2013-cü il tarixdən Mərkəzi Bank uçot dərəcəsinin 5 faizdən 4,75 faizə qədər azaltmışdır. 2012-
olması ilə əlaqədar vülyuta bazarmda təklifin tələbi üstələdiyi şəraitdə Mərkəzi Bank tərəfindən 1,5 milyard ABŞ dollan həcmində alış yönümlü valyuta sterilizasiyası həyata keçirilmişdir. Məsələn, 2006-cı ildə Avropa Mərkəzi Bankı digər kommersiya banklanna kreditləri 3 faizlə vermişdir. ABŞ-ın Fedaral Ehtiyatlar Sisteminin faiz dərəcələri isə 5,25 faiz olmuşdur (38, 06.10.2006). Mərkəzi Bank etifar edir ki, indiki şəraitdə uçot dərəcəsinin ölkənin kredit bazannda rolu o qədər də təsirli deyil (31, 31.12.2005). Respublikada pul-kredit siyasətinin real sektorun ehtiyaclan ilə uzlaşdınl- ması zəruridir. Çünki investisiyalarda əsas motiv mənfəət əldə etməkdir. Ancaq bu iş təkcə Mərkəzi Bankdan asılı deyil. Hər bir investor investisiyanın məqsədəuyğunluğuna əmin olmaq üçün gələcəkdə yaratmaq istədiyi kapitalın mənfəətinik səviyyəsini araşdırır. İnvestisiyamn mənfəətlilik səviyyəsi bank faizi ilə müqayisə olunduqdan sonra investor qərar qəbul edir. Müsbət qərar qəbul etmək üçün investisiyamn mənfəətlilik səviyyəsi bank faizindən çox olmalıdıf ki, sahibkar borc qaydasında götürdüyü pul vəsaitlərini həm vaxtında qaytara və həm də özü üçün gəlir əldə edə bilsin. Əgər investor öz vəsaiti hesabma investisiya edirsə, bu dəfə o, investisiyamn iqtisadi səmərəliliyini (mənfəət normasını) depozit faizi ilə müqayisə edir. İnvestisiyaların səmərəliliyi depozit faizindən az olarsa, investor investisiya barədə qərar qəbul etmir. Keyns nəzəriyyəsinə görə faiz dərəcəsini istehsalın mövcud vəziyyəti deyil, pul bazan müəyyən edir. Azərbaycanda pul bazannda yaradılan pul qıtlığı məhz faiz dərəcəsinin çox yüksək olmasını şərtləndirir. İndiki pul-kredit siyasətinin müsbət və mənfi cəhətləri vardır. Bu siyasət bir tərəfdən inflyasiyanı stabil olaraq aşağı səviyyədə saxlamağa şərait yaradırsa, digər tərəfdən, iqtisadi inkişafin, xüsusilə qeyri-neft sənaye və aqrar sektorun investisiya təminatına, deməli, inkişafına mənfi təsir göstərir. Beləliklə, bir tərəfdən faiz dərəcəsi 5^səkdir, digər tərəfdən real sektorun emal sənayesində və aqrar sahəsində gəlirlər azdır, yəni mənfəət norması aşağıdır. Bu iki amili nəzərə almaqla, elə qayda yaratmaq lazımdır ki, həm kreditlərin və həm də depozitə qoyulan sərbəst pullann hesabma daxili investisiyalar, xüsusilə sənayenin emal sektorunda və kənd təsərrüfatm- 446
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|