III
Fəsil. Yeni mərhələdə iqtisadi inkişaf modelinə elmi baxış ............................. 166
3.1.
İqtisadi inkişafın indııstrial mərhələsi və milli iqtisadi modelin
qurulmasına yeni münasibət.......................................................................................166
3.2.
Milli gəlirin artımının sürətləndirilməsi - gələcək inkişafın əsas
hədəfi kimi .................................................................................................................197
3.3.
Ölkənin investisiya resusrlarından istifadənin səmərəliliyi ............................ 200
IV
Fəsil. Uzunmüddətli davamlı və tarazlı iqtisadi inkişafın təminatı .................. 211
4.1.
Milli İqtisadiyyatın diversifikasiya konsepsiyası və beynəlxalq
təcrübədən istifadə .....................................................................................................211
4.2.
Stabil inkişaf üçün neft-qaz sektorunun potensialından istifadə ......................227
4.3 İnnovasiya təyinatlı iqtisadiyyatın formalaşdırılması ..........................................237
4.4.
Orta təbəqənin formalaşdırılması .....................................................................263
4.5.
Xarici amillərdən asılılığın azaldılması və da.\ili bazarın qorunması ..............281
4.6.
Qeyri-neft sənaye sektoru və ölkənin sənayeləşdirilməsinin
sürətləndirilməsi .........................................................................................................303
4.7.
Regionların i.xtisaslaşdırılması və meqopolislərin yaradılması .......................326
4.8.
Aqrar-sənaye kompleksinin yaradılması və təşkilati-idarəetmə
mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi ...........................................................................345
V
Fəsil. Milli iqtisadi inkişaf modelinin
idarəetmə mexanizmlərinin və
koordinasiya sisteminin təkmilləşdirilməsi ................................................................370
5.1.
İqtisadiyyatın liberallaşdırılması və dövlət tənzimlənməsi ..............................370
5.2.
İqtisadi fəaliyyətin koordinasiyası kompleks və səmərəli inkişaf
amilidir .......................................................................................................................383
5.3.
Planlaşdırma dövlət idarəetməsinin sistem yaradan funksiyasıdır ...................385
5.4.
Yalnız dövlət investisiyaları Azərbaycanı yaxın gələcəkdə sənayecə
inkişaf elmiş ölkəyə çevirə bilər .............................................................................. 403
5.5.
Amortizasiya ayırmalarından təyinatı üzrə istifadə edilməsi ...........................420
5.6.
İqtisadi inkişafda vergilərin stimullaşdırıcı funksiyasının
gücləndirilməsi ...........................................................................................................424
5.7.
Bank sektorunun iqtisadiyyatın xidmətçisinə çevrilməsi .................................436
5.8.
Qiymətlərin (tariflərin) dövlət tənzimləməsi və nəzarəti..................................450
Əlavə 1 .......................................................................................................................461
Ədəbiyyat siyahısı ......................................................................................................462
GİRİŞ
2009-cu
ilin
axırlannda
Azərbaycan
Respublikası
Prezidenti
Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin «İctimai və humanitar
elmlər: zaman kontekstində baxış» adlı əsərinin «Azərbaycan» qəzetində
(8.12.2009) dərcindən sonra Azərbaycanın milli iqtisadi inkişaf modelinin indiyə
qədər elmi araşdırmanın predmeti olmaması, iqtisadçılar tərəfindən onun nəzəri
cəhətdən təhlil edilməməsi və qiymətləndirilməməsi barədə çox saylı yazılar
mətbuatda dərc edilmişdir. Bu, bir həqiqətdir. Yazı müəlliflərinin bu qənaəti ondan
irəli gəlmişdir ki, müstəqil Azərbaycamn milli iqtisadi inkişaf modeli kompleks
məzmunda, yəni onun bütün tərkib hissələrini əhatə edən elementlərlə birlikdə elmi
cəhətdən araşdınİmamışdtr. Ancaq iqtisadi inkişaf modelinin ayn-ayn tərkib
hissələrinə, yəni məqsədinə, inkişaf istiqamətlərinə, idarəetmə mexanizmlərinə,
onun təmin etdiyi iqtisadi və sosial inkişafın yekunlanna həsr olunmuş əsərlər
mövcuddur. Belə ki, iqtisadçı alimlərimiz iqtisadi inkişafa və onun istiqamətlərinə,
keçid iqtisa- diyyatımn nəzəri məsələlərinə, iqtisadi inkişaf konsepsiyasımn
formalaş- dırılmasına, müstəqillik dövründə iqtisadi-sosial inkişafın yekunlanna,
neft strategiyasına, regional inkişafa, qeyri-neft sektoruna və digər aktual
problemlərə öz tədqiqatlanm həsr etmişlər. Şəxsən mənim 1996-cı ildə “Milli
iqtisadi inkişaf modeli və idarəetmə məsələləri”, 200l-ci ildə “Yeni əsrdə iqtisadi
islahatlann məqsədi, modeli və strategiyası”, 2006-cı ildə “Azərbaycanın milli
iqtisadi inkişaf modeli və onun xüsusiyyətləri” adlı məqalələrim jurnallarda və
konfrans materiallannda nəşr edilmişdir. 2009-cu ildə “Elm” nəşriyyatında çap
edilmiş “Azərbaycanda investisiyalar” adlı monoqrafiyamda bu məsələlərə xüsusi
yer verilmişdir. 1995-2004-cü illəri əhatə etməklə, 2005-ci ildə Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyasının İqtisadiyyat İnstitutunda “Azərbaycan Respublikasında
sosial-iqtisadi inkişafın müasir durumunun qiymətləndirilməsi və investisiya
siyasəti” adlı araşdırma aparmışam. Onun yekunu əsasmda hazırlanmış təhriri
məruzə 2006-cı ildə AMEA-nın Rəyasət Heyyətində geniş müzaidrə edilmiş və
bəyənilmişdir. Rəyasət Heyyətinin qəran ilə məruzə Sənaye və Energetika
Nazirliyinə və İqtisad İnkişaf Nazirliyinə təqdim edilmiş və müsbət
qiymətləndirilmişdir. 2006-ci ildə məruzənin məzmunu “Azərbaycan” qəzetində
(may-iyul ayları, 5 məqalə) və AMEA İnsan Hüquqlan İnstitutunun “Dirçəliş-XM
əsr” jurnalında (№94-99, 3 məqalə) nəşr edilmişdir. 1998-ci ildə “Elm”
nəşriyyatmda iqtisad elmləri doktoru Rasim Həsənovun “Azərbaycan
Respublikasmm sosial iqtisadi inkişafımn bazar modelinin konseptual əsaslan” adlı
monoqrafiyası və digər iqtisadçı alimlərimizin də əsərləri çapdan çıxmışdır. Diqqət
yetirməli digər bir mühüm cəhət cəmiyyət üzvlərinin bu sahədə infor-
masiyasızlığıdır. Düşünürəm ki, bu da onunla izah edilə bilər ki, 20 illik