Dərslikdə peşəkar səviyyədə yerinə yetirilən təreümənin əsasları ali məktəb tələbələrinə təqdim olunmuşdur
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzuya aid tapşırıq: Tərcümə haqqında bildiklərinizi qrup yoldaşlarınızla bölüşün; fərqli fikirləri yazı lövhəsində
öz məhsulunun, digər bir müəllifin əsərinin, yaxud da hansısa sənədin tərcüməsi üçün müraciət edir. Məsələn, hansısa bir nəşriyyat Şekspirin əsərlərinin tərcüməsinin yeni nəşri üçün bədii tərcüməçiyə müraciət edir. Eləcə də müasirimiz olan bir müəllif öz əsərlərini digər bir dildə də oxuculara təqdim etmək üçün tərcüməçi əməyindən istifadə etməli olur. Sifarişçi ilə məxəz mətnin müəllifi müxtəlif şəxslər olduqları kimi, bu prosesin nəticəsindən faydalananlar da təkcə sifarişçi deyil, həm də digər şəxslər olur. Yuxarıdakı misaldan da göründüyü kimi, Şekspirin əsərlərinin tərcüməsini sifariş edən nəşriyyat özü də son nəticədə oxucuların tələbatını və zövqünü, eləcə də öz ticari maraqlarını nəzərə alaraq hərəkət edir. Tərcümə olunacaq mətnin müəllifi adətən onu öz ana dilinin daşıyıcıları üçün nəzərdə tutur və çatdırmaq istədiyi fikri məhz onların tələblərini, ehtiyaclarını, maraq və həvəslərini nəzərə almaqla formalaşdırır. Əksər hallarda müəllif əsərini və ya hazırladığı sənədi tərcümə üçün hazırlamır. Lakin başqa dildə çap olunmaq üçün yazılan əsərlər də meydana çıxa bilər. Bundan əlavə, hazırda xarici ekspertlərin iştirakı ilə hazırlanan bir çox hesabatların tərcümə olunacağı əvvəlcədən planlaşdırılır. Məsələn, hökumət hər hansı bir sahənin inkişafı ilə bağlı müəyyən beynəlxalq layihələr həyata keçirir və bu məqsədlə xarici mütəxəssislərin monitorinq, qiymətləndirmə və s. proseslərdə iştirakı yekun hesabatların xarici dildə hazırlanması ilə nəticələnir. Aydındır ki, hesabat hökumətə təqdim olunmaq üçün dövlət dilinə tərcümə edilməlidir. Bəzən də elə olur ki, ixrac mallarının etiketləri və istifadə qaydaları xarici dildə tərtib olunur və həmin mətnlərin müəllifləri bu xarici dili mükəmməl bilmədikləri üçün müəyyən orfoqrafik, leksik, qrammatik xətalara yol verirlər. Ümumiyyətlə götürdükdə isə demək lazımdır ki, məxəz mətn özü məxəz dilin normalarına cavab verməlidir. Tərcümə zamanı bu amil diqqətdən yayınmamalı: hədəf mətn artıq məxəz dilin 10 daşıyıcılarını və normalarını deyil, ilk növbədə hədəf məln oxucularını qane etməli və hədəf dilin normalarına cavab verməlidir. Əvvəldə qeyd olunduğu kimi, müəllif özü əsərinin tərcüməsini sifariş etdiyi kimi, tərcümə istifadəçiləri də sifarişçi ola bilər. Yəni xarici dili bilməyən şəxs müəyyən bir mətnin tərcüməsini istifadə üçün sifariş edə bilər. Məsələn, müəyyən bir yerli şirkət hər hansı bir qurğunu xaricdən alarkən onun iş prinsiplərini əks etdirən sənədi tərcümə etdirə bilər. Tərcümə prosesində iştirak edən tərəflərin məqsədləri, mövqeyi və digər xüsusiyyətləri münasibətlərin düzgün tənzimlənməsinə, işin səmərəli qurulmasına və nəticədə tərcümənin keyfiyyətinə müəyyən dərəcədə təsir göstərdiyinə görə onların nəzərə alınması vacibdir. Məhz bu məqamda tərcümədə əməkdaşlıq anlayışı ortaya çıxır. Mövzuya aid tapşırıq: Tərcümə haqqında bildiklərinizi qrup yoldaşlarınızla bölüşün; fərqli fikirləri yazı lövhəsində qeyd edib müzakirəyə yekun vurun. Axırda isə «Tərcümə peşəsi nədir?» mətnini oxuduqdan sonra öz qənaətlərinizlə indi öyrəndiklərinizi müqayisə edin. 1.3. TƏRCÜMƏDƏ ƏMƏKDAŞLIQ Tərcümədə əməkdaşlıq kimlər arasında və hansı şəkildə haş verir? Tərcümədə əməkdaşlıqda sifarişçi, müəllif, tərcüməçi və oxucu (istifadəçi) iştirak edir. Adətən, tərcüməçi ilk növbədə sifarişçi ilə əlaqə saxlayır. Tərcüməçi ilə sifarişçi arasında münasibətlər tərcümə üçün təklif alındığı andan başlayır. Sonra bu təklif 11 rəsmiləşdirilir. Tərcüməçi görüləcək işin mövzusu, həcmi, yerinə yetirilmə müddəti, təhvil verilmə vaxtı və ödənişi haqqında məlumatlandırılır. Nəticədə tərəflər razılıq əldə etdikdə müqavilə imzalanır. Müqaviləyə əsasən sifarişçi tərcüməçini lazımi iş şəraitilə təmin edir, xidmətin müqabilində tərcüməçinin haqqının ödənilməsini təşkil edir, onu lazımi materiallar, o cümlədən sənədlərlə tanış edir, işin gedişində qarşıya çıxan çətinlikləri həll edir və şikayətlərə baxır. Tərcüməçi isə öz növbəsində işin vaxtında və keyfiyyətli icrasına təminat verir. O, baş verə biləcək çətinliklərə qarşı sifarişçini qabaqcadan xəbərdar edir, lazım gəldikdə sifarişçiyə digər həmkarını öz əvəzinə məsləhət görür. Göründüyü kimi, tərcümə prosesində ən məhsuldar əməkdaşlıq müəlliflə tərcüməçi arasında baş verir. Məxəz mətnin müəllifi ilə əlaqə yaratmaq mümkün olduqda tərcüməçi ondan qarşıya çıxan problemlərlə bağlı məsləhətlər ala bilir. Bəzən fikir mübadiləsi gedişində müəllif öz mətnində dəyişikliklər edir. Lakin təcrübədə bunun əksinə də rast gəlinir. Belə ki, müəlliflə tərcüməçi arasında orijinala sədaqət məsələsində ixtilaflar da baş verir. Məsələn, tərcüməçi Qəvin Riçardzın aqibətini buna misal çəkmək olar. O, Dario Fonun «Anarxistin qəfil ölümü» adlı dram əsərini ingilis dilinə çevirərkən dəyişdirərək səhnələşdirmiş və bu tamaşaya müəllifi dəvət etmişdi. Tərcüməçi müəllifin obrazlarını yalnız ixtisar etməklə kifayətlənməmiş, hətta Dario Fonun qadın obrazlarına baş rol verməməsini məsxərə obyektinə çevirib onun adım öz tamaşasının süjetində səsləndirməyə də cəsarət etmişdi. Doğrudur, hadisədən narahat olmuş dostlar fasilə zamanı tərcüməçiyə hücum çəkmiş hiddətli Dario Fonu geyim otağında sakitləşdirməyə çalışmışlar və Q.Riçardzın adaptəsini belə izah etmişlər ki, o, dramı ingilis 12 Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|