Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 İQTİsadi İnformatiKA

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________276________________________ 
 
Sistemin  davranışı  bir-neçə  üsulla  təsvir  edilə 
biləndir. Bundan əlavə, sistemi müxtəlif tərəflərdən təsvir 
etmək  mümkündür.  Sistem  yanaşması  nöqteyi-
nəzərindən,  modelləşdirmə  zamanı  aşağıdakı  anlayışlar 
nəzərə alınır: 
 Ç
oxvariantlılıq. Bu, eyni nəticəni müxtəlif üsullarla 
almağın mümkünlüyünü nəzərdə tutur. 
 
S
istem  parametrlərinin  çevikliyi.  Bu,  sistemin 
çevikliyini  (rejimdən-rejimə  keçə  bilməsini)  təmin 
edən  əsas  tələblərdən  biridir.  Sistem  fəaliyyət 
göstərən 
prosesdə 
onun 
girişində 
güclü 
silkələnmələr  (tərəddüdlər,  sapmalar,  qalxıb-
düşmələr) ola bilər. Dayanıqlı fəaliyyət göstərmək 
üçün  sistem  dəyişilən  şəraitə  reaksiya  verməli  və 
yeni şəraitə vaxtında uyğunlaşa bilməlidir.
  
 
SİSTEMİN TƏHLİLİ METODLARI 
 
Modellər sistemi qurulmazdan əvvəl təşkilat və onun 
ətraf mühiti barədə təsəvvür əldə etmək lazımdır. Bundan 
ötrü bir-neçə təhlil metodu tətbiq edilir. Təhlil metodunun 
seçilməsi  modelin  səviyyəsindən  və  modelləşdirilən 
sahədən asılıdır.  
Yaradılan  modelin  səviyyəsi.  Model  müəyyən 
problemin  həlli  üçün  və  ya  problemin  həllinə  şərait 
yaratmaq üçün yaradıla bilər. Lakin bütün hallarda model 
strateji, taktitki və operativ səviyyələrdə qərar qəbulunun 
informasiya təminatını yaxşılaşdırmaq üçündür. 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________277________________________ 
 
Funksional  oblastların  sərhədləri.  Yaradılan  model 
yalnız  bir  funksional  oblasta,  məsələn,  mühasibat  uçotu 
və  maliyyəyə  aid  ola  bilər  və  yaxud  bir-neçə  funksional 
oblastı kəsib-keçən prosesə aid ola bilər. 
Modelləşdirmənin sərhədləri və hərəkətə gətiriləcək 
təşkilati səviyyə təyin edildikdən sonra vacib momentlərin 
aşkarlanmasına başlanılır. Sistemin təhlili metodları və ya 
modeldə  əks  etdiriləcək  əhəmiyyətli  faktların  tapılması 
metodları  sırasında:  müsahibə  götürmə,  anketləşdirmə, 
sənədlərin icmalı, müşahidə, beyin hücumu qeyd edilir. 
Müsahibə  götürmə.  Bunun  3  elementi  var: 
müsahibənin planı, götürülməsi və yazılışı.  
Müsahibənin  planı.  Müsahibə  mövcud  informasiya 
sistemlərini  təhlil  etmək  və  gələcək  sistemə  qarşı 
qoyulacaq  tələbləri  təsvir  etmək  üçündür.  Planda 
aşağıdakı momentlər öz əksini tapır: 
 Müsahibə götürmənin məqsədi; 
 Müsahibənin  predmeti  –  alınacaq  informasiya 
qurulacaq modelə aid olmalıdır; 
 Şirkətin 
müştərilərinin 
müsahibəyə 
cəlb 
edilməsi.Ola bilsin ki, modelləşdiriləcək bölmələrlə 
müştərilər  arasında  münasibətlərdə  problem 
vardır; 
 Müsahibəgötürmənin  yeri  və  sualların  tipinin 
müəyyən edilməsi. 
Müsahibənin götürülməsi. Müsahibə dəqiq struktura 
malik  olmalıdır.  Müsahibə  götürən  yaxşı  dinləməyi 
bacarmalıdır.  

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________278________________________ 
 
Müsahibənin yazılışı. Müsahibənin vacib momentləri 
qeyd  edilməlidir.  Qeydlər  biznes-prosesə,  verilənlərə  və 
informasiyanın hərəkətinə aid olmalıdır. 
Biznes-proses dedikdə, girişi resurs sərfindən, çıxışı 
isə istehlak dəyərindən ibarət olan ixtiyari proses nəzərdə 
tutulur  ki,  müəssisənin  fəaliyyətə  gətirilməsi  prosesinin 
mahiyyəti də budur. 
Verilənlər  təşkilatın  biznes-proseslərinin  vəziyyətini 
və gedişini əks etdirir. 
İnformasiyanın hərəkəti. Biznes-proseslər bir-biri ilə 
əlaqəlidir.  Bunlar  izolə  edilmiş  şəkildə  mövcud  ola 
bilmirlər.  Buna  görə  də  bir  biznes-prosesdən  digərinə 
məntiqi keçid izlənməlidir. 
Müsahibə götürmənin 2 nöqsanı vardır: 
 Müsahibə  götürülən  adam  müsahibə  götürənin 
istəyinə  tərəfdar  olmaya  bilər.  Buna  görə  azdırıcı 
cavab verə bilər; 
 Anlayışlar  qarışdırıla  bilir.  Nəticədə  “
nə  almaq”  “ 
necə almağa” çevrilir. 
Anketləşdirmə tədqiq edilən təşkilat barədə konkret 
növ informasiya almaq üçün istifadə edilir. Anketləşdirmə 
aşağıdakı kimi məhdud hallarda sistemin təhlilində tətbiq 
edilir: 
 Bütün  respondentlərin  (rəyi  soruşulanların) 
anlaması üçün sualın qoyuluşu çətin olduqda;  
 Analitik sistemdən yaxşı baş çıxardıqda; 
 Respondetlərin  sayı  həddən  artıq  olmadıqda  və 
suallar standart olduqda. 
Lakin  anketləşdirmə  müştəri  rəyini  öyrənmək  üçün 
çox  münasibdir.  Suallar  standart  olduqda  anketləşdirmə 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________279________________________ 
 
keyfiyyətli model  qurmağa  imkan  verən ən  yaxşı  metod 
sayılır. 
Sənədlərin icmalı. Müəssisənin fəaliyyəti barədə olan 
informasiyanın əksər hissəsi sənədləşdirilir. Buna görə də 
tədqiqatın  növbəti  mərhələsi  sənədləri  nəzərdən 
keçirməkdən ibarətdir. Sənədlərə baxış müəssisə barədə 
ümumi  təsəvvür  yarada  bilir.  Lakin  bu  metod  da  ciddi 
nöqsanlara malikdir. Belə ki: 
 Müəssisədə  olduqca  çox  sənəd  olur,  bunların 
arasından lazımlıları seçmək müşgül məsələdir; 
 Sənədlərdə  keçmiş  dövrə  aid  lazımi  informasiya 
olmaya  bilər.  Çünki  sənəd  formaları  tez-tez 
dəyişdirildiyindən təzə formatda köhnə informasiya 
əks etdirilməyə bilər.  
Buna  baxmayaraq,  sənədlərin  icmalı  vacib 
informasiya mənbəyidir. 
Müşahidə möbcud iş üslubunun nöqsanlarını aşkara 
çıxarmaq  üçün  vacib  informasiya  mənbəyidir.  Müşahidə 
prosesin  necə  getməli  olduğunu  deyil,  necə  getdiyini 
göstərir.  Lakin  müşahidə  aparmağın  da  müəyyən 
çətinlikləri vardır. Əvvəla, müşahidə çox böyük xərc tələb 
edir. İkincisi də, adi halda işçi bir cür, müşahidə altında 
başqa cür davrana bilir. 
Buna  baxmayaraq,  müşahidə  prosesi  üzdən, 
yuxarıdan deyil, daxildən, yaxından izləməyə imkan verən 
lazımlı metoddur. 
Beyin  hücumu.  Bu  metod  mövcud  problemin 
müzakirə edilməsi və yeni ideyalar axtarışı zamanı tətbiq 
edilir. Burada bir qrup adam iştirak edir. Bir seansda şirkət 
fəaliyyətinin müxtəlif cəhətləri müzakirə edilə bilir. Beyin 

---