Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 İQTİsadi İnformatiKA

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________264________________________ 
 
 
Şirkətin 
idarə 
edilməsi 
(Managem
ent) 
Neftçıxarma 
(Upstream) 
Neft emalı 
(Midstream) 
Satış 
(Downstrea
m) 
 
 
I
I
I 
E
R
P
-ə
la
və
 
İnf
ra
st
ru
kt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri 
 
IT
SM
, D
S
S
 
N
ef
tçı
xa
rm
a 
üz
rə
  
T
P
 A
İS
 
E
R
P
 
İnf
ra
st
ru
kt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
N
ef
t em
al
ım
a 
üz
rə
  
T
P
 A
İS
 
E
R
P
 
İnf
ra
st
ru
kt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
S
C
M
, C
R
M
 
E
R
P
 
İnf
ra
st
ru
kt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
 
 
I
I 
İstehsal tsiklinin optimallaşdırılması sistemləri: RPMS, 
OilInfoSystem,Schlumberger Merak və s. 
Telematik sistemlər (SCADA): Регион 2000, Телескоп+, 
InTouch, RSView, xüsusi proqram-aparat kompleksi 
Aparat-proqram platformaları: serverlər, verilənlər bazaları, 
əməliyyat sistemləri 
Telekommunikasiyalar, lokal şəbəkələr, intranet, İnternet 
Mühəndis sistemləri: havalandırma, elektroqidalandırma, 
reqlamentli işlər üçün avadanlıqlar 
I 
Korporativ İNSİ-nin təşkilati strukturu 
Şirkətin təşkilati strukturu 
 
Neft şirkətinin korporativ informasiya sistemlərinin 
arxitekturası: 
I- təşkilati təməl; II- informasion-texnoloji təməl; III-
funksional altsistemlər və proqram əlavələri 
 
İstehsal  tsiklinin  optimallaşdırılması  sistemləri 
geoloqlar  və  texnoloqlar  tərəfindən  avadanlığın  operativ 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________265________________________ 
 
idarə edilməsi və işinin dəstəklənməsi üçün istifadə edilir. 
Bu sistemlər QQDS-ə lazım olan bütün məlumatları: - neft 
yataqlarının vəziyyəti və quyulardan daxil olan neft və su 
qarışığının quruluşu barədə məlumatları, neft hasilatı və 
emal məhsulları haqqında məlumatları verir və xam nefti 
benzinə, mazuta, yağa çevirən emal prosesi üçün optimal 
struktur təklif edir.  
Haqqında  bəhs  edilən  bu  iki  sistem  texnoloji 
proseslərin  avtomatlaşdırılmış  idarəetmə  sisteminin  (TP 
AİS-in (maraqlıdır ki, AİS termini ERP ilə, Müəssisə AİS-i 
MRPII  ilə  əvəzlənsə  də,  TP  AİS  termini  olduğu  kimi 
saxlanmışdır))  tərkib  hissələridir.  Neft  sahəsində  TP  AİS 
bütün  informasiya  sistemlərinin  hamısından  həm  çox 
xidmətedici  işçilər,  həm  də  çox  xərc  tələb  edir.  Öndəki 
cədvəldən  göründüyü  kimi,  texnoloji  proseslərin 
avtomatlaşdırılmış  idarəetmə  sisteminin  korporativ 
informasiya  sistemlərinin  bütün  texnoloji  və  tətbiqi 
fəaliyyət  səviyyələrinə  nüfuz  edir.  Belə  ki,  həm  istehsal 
tsiklinin  optimallaşdırılması  sisteminin,  həm  də  verilmiş 
tərkibli xam neftin emal strukturunu təyin etməkdən ötrü 
optimal variant axtaran proqram paketinin uğurlu işləməsi 
üçün  quyularda  lazımi  təzyiq  yaratmaq  məqsədilə 
quyulara su vuran nasosların işi barədə məlumat lazımdır. 
  
Bu  mövzunu  yekunlaşdırmazdan  əvvəl,  daha  bir 
proqram əlavələri sinfinə diqqət yönəltmək lazımdır ki, bu 
da  infrastruktur  əlavələridir.  Funksional  altsistemlər  və 
əlavələr həmişə konkret sifarişçiyə və ya sahibkara xidmət 
göstərir.  Belə  ki,  məsələn,  maliyyə  modulları 
mühasibatlığa,  maliyyə-plan  şöbəsinə  xidmət  göstərir; 
SCM  maddi-texniki  təminat  şöbəsinin  işini  dəstəkləyir; 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________266________________________ 
 
CRM  marketinq  və  satışın  bir  sıra  məsələlərini  həll  edir. 
Lakin  elə  tətbiqi  sistemlər  var  ki,  şirkətin  bütün 
fəaliyyətinin  uğurlu  olması  həmin  sistemlərin  işindən 
asılıdır.  Belə  sistemlərdən  biri  korporativ  ATS  (avtomat 
telefon  stansiyası)-dir.  Yuxarıda  bəhs  edilmiş  təsnifatda 
ATS-i  “telekommunikasiya”  bölməsinin  informasiya 
texnologiyalarına aid etmək olardı. Lakin aydındır ki, ATS 
telekommunikasiya texnologiyasının bir sıra funksiyalarını 
(Məsələn, 
məlumatların 
saxlanması, 
ünvanların 
dəyişdirilməsi,  konfransların  təşkili  və  s.)  icra  etmək 
iqtidarında 
deyildir. 
Bu 
baxımdan, 
informasiya 
sistemlərinə  daha  yaxın  olan  informasiya  sistemləri 
servislərinin idarə edilməsi sistemi olan 
ITSM (Information 
Technology Service Management) -dir. ITSM faktiki olaraq 
informasiya  sistemlərinin  idarə  edilməsinin  dünya 
standartıdır.  Çünki  bu,  informasiya  sistemləri  üzərində 
üstqurum  sistem,  informasiya  sistemləri  elementlərinin 
fəaliyyətinə nəzarət edən, nasazlıqları qeyd edən, kömək 
istəyən  istifadəçiləri  qeydiyyata  alan,  reqlamentli  işlərin 
icrasını  işləyən,  işdə  baş  verə  biləcək  imtinaları 
proqnozlaşdıran metasistemdir. 
Belə  infrastruktur  əlavələri  şirkətin  bütün  əsas 
fəaliyyət istiqamətlərində - həm neftçıxarmada, həm neft 
emalında,  həm  də  neft  məhsullarının  satışında 
mövcuddur.  
Beləlikə,  biznes-əlavələr  informasiya  sistemlərinin 
funksional 
altsistemlərlə 
birlikdə 
informasiya 
texnologiyaları və real biznec-proseslər arasında müəyyən 
növ  interfeys  yaradır.  FUNAS  və  biznes-əlavələr  dəyər 
əlavə edilməsi prosesində birbaşa iştirak edir. Məhz bunlar 

---