Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 İQTİsadi İnformatiKA

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________251________________________ 
 
 Strateji 
informasiya 
sistemləri 
(
Strategic 
Information Systems – SIS). 
Rəhbərliyi dəstəkləyən sistemlər (RDS) şirkət üzrə ən 
yüksək  idarəetmə  səviyyəsində  qərar  qəbulunu 
dəstəkləmək üçündür. Bu sistemlər həm strateji, həm də 
operativ  qərar  qəbulunu  dəstəkləyə  bilir.  Rəhbərliyi 
dəstəkləyən sistemlər rəhbərə uyuşan, onun səviyyəsinə 
köklənə biləndir. Bunlar bəzən kokpit (
Cockpit – ingiliscə, 
pilot  kabinəsi)  -  sistemlər  də  adlandırılır.  Rəhbərliyi 
dəstəkləyən sistemlər üçün tipik sistem nümunəsi yoxdur. 
Çünki  bu  sistem  şirkətdə  qərarların  hazırlanması  və 
qəbulu  üslubundan  (stilindən)  əhəmiyyətli  dərəcədə 
asılıdır.  Sirr  deyil  ki,  yüksək  səviyyə  rəhbərləri 
kompüterləşdirilmiş  informasiya  sistemlərindən  istifadə 
səviyyəsinə  görə  bir-birindən  kəskin  fərqlənirlər.  Bu 
rəhbərlərin  bəziləri  iş  gününü  İnternet  xəbərləri  ilə 
başlamadan keçinə bilmədiyi halda, bəziləri, ümumiyyətlə 
kompüterdə işləməyi qətiyyən sevmirlər. 
Əvvəla,  rəhbərliyi  dəstəkləyən  sistemlər  şirkətdə 
qəbul edilmiş reqlamentə uyğun və ya yaranmış ənənəyə 
müvafiq qaydada qərar hazırlanması və qəbulunu təmin 
edən  bloklardan  təşkil  edilir.  Bu  ənənə  gündəlik  səhər 
dinləmələri  (informasiyası),  operativ  iclaslar  üçün  və  ya 
xüsusi  komitələrin  və  direktorlar  şurasının  iclasları  üçün 
informasiya verilməsi və s. şəklində ola bilir. İri şirkətlərdə 
və ya xoldinqlərdə Rəhbərliyi dəstəkləyən sistemlərin bu 
istiqamətdəki  işi:  qəzalar,  bədbəxt  hadisələr,  hava 
proqnozları,  xammal  və  hazır  məhsul  anbarlarının 
vəziyyəti, hazır məhsul və xammalın qiymətləri, kreditor 
və debitor borcları, hazır məhsulun yüklənib göndərilməsi, 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________252________________________ 
 
göndərilmiş  məhsula  görə  ödənişlər,  bazar  proqnozları, 
səhmlərin qiymətinin təyin edilməsi (kotirovkası), valyuta 
kursları  və  s.  barədə  informasiya  hazırlayıb  təqdim 
etməkdən ibarətdir.  
Bu  tip  informasiya  rəhbərin  kompüterinin  baş 
səhifəsi  olaraq  displey  ekranına  ilk  çıxan  məlumatlardır. 
Bu informasiyanı Rəhbərliyi dəstəkləyən sistemlər şirkətin 
aşağı  idarəetmə  səviyyələrindən,  əsasən  menecer  və 
qərar  qəbulunu  dəstəkləyən  sistemlərində,  həmçinin 
İnternet  vasitəsilə  xarici  mənbələrdən  alır.  Gördüyü  işin 
nisbətən  sadəliyinə  baxmayaraq,  Rəhbərliyi  dəstəkləyən 
sistemlərin 
olub-olmaması 
korporativ 
informasiya 
sistemlərinin  uğurlu  inkişafına  ciddi  təsir  göstərir. 
Kompüterləşdirilmiş  informasiya  sistemlərinin  faydasını 
şirkət  rəhbəri  ilk  növbədə  Rəhbərliyi  dəstəkləyən 
sistemlərin nümunəsində hiss edir.  
Aparıcı informasiya sistemlərin 
ERP-sistem üzərində 
quraşdırılmış 
Accenture, Navision kimi öz kokpit-sistemləri 
vardır.  
İkincisi,  Rəhbərliyi  dəstəkləyən  sistemlər
  xüsusən 
strateji  qərarların  hazırlanması  üçün  istifadə  edilir.  Bu, 
şirkətin  perspektiv  fəaliyyətini:  istehsalda  istifadə  edilən 
materiallar,  texnoloji  proseslər,  idarəetmə  prosesləri, 
strukturları  və  metodları,  müəssisələrin  kreditləşməsinin 
maliyyə sxemləri və öz vəsaitlərinə investisiya qoyuluşları, 
ixtisaslı  mütəxəssislərin  cəlb  edilməsi,  hazırlanması  və 
yenidən  hazırlanması,  rəqiblərin  fəaliyyəti  və  s 
baxımından qiymətləndirmək üçün lazımdır. 
Xarici  mənbələrdən  alınması  mümkün  olan  bütün 
informasiya  toplanır.  Mütəxəssislər  strateji  inkişaf 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________253________________________ 
 
ssenariləri hazırlayır. Bu məqsəd üçün bəzi hallarda külli 
miqdarda vəsait sərfi ilə bağlı güclü hesablayıcı sistemlərə 
sahib olmaq lazım gəlir.  
Rəhbərliyi  dəstəkləyən  sistemlər
  çox  hallarda 
“əgər..., onda nə olar?” suallara cavab verən sistem kimi 
fəaliyyət göstərir.  
Strateji  informasiya  sistemləri  şirkətin  rəqabət 
qabiliyyətini azalmağa qoymayan məhsul, xidmət, proses 
axtarışı  ilə  məşğul  olur.  Bu  məsələlər  adətən, 
strukturlaşdırılmamış  olur.  Bəzi  iri  şirkətlərdə  xüsusi 
situasiya otaqları fəaliyyət göstərir ki, bunlar da müxtəlif 
strateji  ssenarilərin  virtual  gerçəkləşdirilməsi  və 
qiymətləndirilməsi  ilə  məşğul  olurlar.  Strateji  məsələlər 
daim  korrektə  olunmağa  ehtiyac  duyur.  Yəni  hər  cür 
dəyişikliklər nəzərə alınmaqla yeni variantlar yoxlanılır. Bu 
məsələləri  həll  edən 
SAP  AG  şirkətinin  təklif  etdiyi  SAP 
SEM (Strategic Enterprise Management) sistemi: strateji 
planlaşdırmanın modelləşdirmə, operativ planlaşdırma və 
büdcələşdirmə ilə əlaqələndirilməsi, əsas açar göstəricilər 
əsasında şirkətin strateji səmərəliliyinin monitorinqi, xarici 
və  daxili  qüvvələrin  birləşdirilməsi,  qərar  qəbulu  üçün 
lazım  olan  daxili  və  xarici  informasiyanın  avtomatik 
yığılması kimi komponentlərə malikdir. 
 
 
İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİ – 
BİZNES - ƏLAVƏ KİMİ 
 
ERP-sistemlərin,  artıq  kifayət  qədər  ətraflı  bəhs 
edilən,  üzvi  tərkib  hissəsi  olan  funksional  altsistemlərlə 
yanaşı, ERP-sistemlərin imkanlarını genişləndirən və onu 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________254________________________ 
 
gücləndirən  müxtəlif  tətbiqi  sistemlər  də  mövcuddur. 
Mahiyyətcə, ERP özü də tətbiqi sistemdir. Şirkətin əsas və 
köməkçi  biznes  fəaliyyətini  dəstəkləyən  tətbiqi  sistemlər 
biznes-əlavələr adlanır.  
İri  şirkətlərdəki  müasir  biznes-əlavələrin  əsas 
komponentləri aşağıdakılardır: 
 
ERP-təməl  (The  ERP  Backbone).  Bu,  zəruri 
funksional altsistemlər məcmusudur; 
 
Qərar  qəbulunu  dəstəkləyən  sistemlər  (QQDS-
DSS).  Bunlar  intellektual  proqram  əlavəsinə 
(
Business  Intelligence  Solutions  -  BIS)  malik 
sistemlərdir; 
 
Malgöndərmə  zəncirini  idarə  edən  sistemlər 
(Supply Chain Management - SCM); 
 
Müştərilərlə 
münasibətlərin 
idarə 
edilməsi 
sistemləri  (Customer  Relationship  Management  – 
CRM). 
Sadalanan bu tətbiqi sistemlər içərisində bizim üçün 
ən çox maraq kəsb edənlər “qərar qəbulunu dəstəkləyən” 
(DSS ) və “müştərilərlə münasibətləri idarə edən” (CRM ) 
sistemlərdir. 
 
QƏRAR QƏBULUNU DƏSTƏKLƏYƏN 
SİSTEMLƏR (QQDS-DSS) 
 
Qərar  qəbulunu  dəstəkləyən  sistemlər  ilə  iqtisadi-
riyazi  metodlar  arasında  sıx  əlaqə  vardır.  Lakin  Qərar 
qəbulunu  dəstəkləyən  sistemlərin  fəaliyyət  sferası 
başqadır. 

---