Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 İQTİsadi İnformatiKA

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________19________________________ 
 
bilməz,  funksional  altsistem  yoxdursa,  informasiya 
texnologiyası  mənasızdır.  Hal-hazırda  çalışırlar  ki, 
funksional  altsistemlər  informasiya  texnologiyasının 
konkret platformasından asılı olmasın. Lakin praktiki olaraq 
asılılığı tam aradan qaldırmaq mümkün deyildir. 
 
İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN ƏSAS 
KOMPONENTLƏRİ. İDARƏETMƏ 
 
İnformasiya  sistemlərinin  idarə  edilməsi  dedikdə, 
informasiya  texnologiyaları,  funksional  altsistemlər  və 
onlarla  əlaqədar  mütəxəssislər  arasında  optimal  qarşılıqlı 
fəaliyyət yaradan və həmçinin onların inkişafını təmin edən 
komponent  nəzərdə  tutulur.  Korporativ  informasiya 
sistemlərinin idarə edilməsi aşağıdakı funksiyaların icrasına 
yönəldilir: 
 İşçi heyətin idarə edilməsi; 
 İstifadəçilərin idarə edilməsi; 
 İnkişafın idarə edilməsi; 
 Operativ idarəetmə; 
 Keyfiyyətin idarə edilməsi; 
 Maliyyənin idarə edilməsi; 
 Təhlükəsizliyin idarə edilməsi. 
Hal-hazırda  təsərrüfat  qərarlarının  hazırlanması  və 
qəbulunda  informasiya  sistemləri  daim  istifadə  olunur. 
Bunlardan:  ümumi  təyinatlı 
Reuters,  Bloomberg 
sistemlərini,  axtarış  təyinatlı 
Yahoo!,  Alta  Vista,  Google, 
Rambler və Яndex sistemlərini misal göstərmək olar. 
 
 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________20________________________ 
 
 
 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________21________________________ 
 
İQTİSADİ İNFORMATİKANIN İNKİŞAF 
TARİXİ
 
İqtisadi  məsələlərin  həllində  istifadə  edilən  ilk 
hesablayıcı maşın Blez Paskal (1623-1662) tərəfindən 1642-
ci  ildə  yaradılmış,  lakin  cəmiyyətin  buna  hazır  olmaması 
üzündən  geniş  tətbiq  tapmamışdır.  XIX  əsrin  sonunda 
German  Hollerit  (1860-1929)  perforator,  nəzarət  və 
çeşidləyici maşınlar sistemi yaratdı ki, bu da ilk dəfə 1887-ci 
ildə statistika məsələsinin həllinə tətbiq edildi. 1896-cı ildə 
Xollerit  maşınları  ABŞ-da  əhalinin  siyahıya  alınmasında 
istifadə edildi və əmək məhsuldarlığını 4 dəfə artırdı! 1911-ci 
ildə Hollerit 
İBM (İnternational Busines Machines) firmasını 
yaratdı.  Beləliklə,  G.Hollerit  maşınları  (perforator,  nəzarət, 
ceşidləyici və tabulyator) praktiki olaraq iqtisadi informatika 
erasının  başlanğıcını  qoydu.  G.Hollerit  maşınları  lokal 
informasiya  proseslərini  mexanikləşdirdi  və  Maşın-
hesablama stansiyalarının maddi bazasını təşkil etdi. 
 
 
Blez Paskal 
 
German Hollerit 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________22________________________ 
 
50 ildən artıq istifadə edilən Hollerit maşınları tədricən 
öz  yerini  elektrik,  sonra  isə  elektron  maşınlarına  verdi.  İlk 
elektron  maşın  20-ci  əsrin  40-cı  illərində  Almaniyada  FAU 
ballistik  raketlərin  uçuş  traektoriyasını  hesablamaq 
zərurətindən yarandı. Bu maşınlar son dərəcə mürəkkəb və 
baha olduğundan, yalnız hərbi və elmi məqsədlər üçün tətbiq 
edildi. ABŞ və Böyük Britaniyada 1960-cı ildən EHM iqtisadi 
(ehtiyatların idarə edilməsi)  məsələlərin  həllinə  cəlb  edildi. 
Bu  məqsədlə,  lazımi  optimallaşdırma  modeli  tərtib  edildi. 
Həmin model yalnız EHM vasitəsi ilə reallaşdırıla bilirdi. Bu 
zaman xüsusi proqram təminatı 
MRP (Material Requirement 
Planning)  –  material  resurslarına  tələbin  planlaşdırılması 
sistemi,  sonra 
MRP-2  (Manufakturing  Resource  Planning), 
XX  əsrin  sonunda 
ERP  (Enterprise  Resource  Planning) 
yarandı ki, bu da əslində müəssisə üzrə inteqrasiya edilmiş 
informasiya  sistemi  idi.  Buna  analoji  olaraq  1970-ci  illərdə 
SSRİ-də  AİS  yaradıldı  və  heç  bir  cəhətdən  özünü 
doğrultmadı.  Fərdi  kompüterlərin  yaranması,  müxtəlif 
qaydalarda  fəaliyyət  göstərən  hesablayıcı  vasitələrin  və 
informasiya  resurslarının  vahid  şəbəkədə  birləşdirilməsi, 
İNTERNET (
World Wide Web) adlanan beynəlxalq kompüter 
şəbəkəsi iqtisadi informatikanın inkişafında növbəti mərhələ 
oldu. İnternet-in meydana çıxması ilə kompüter sadəcə cəld 
hesablayıcı  olmaqdan  dünyanın  istənilən  yerində  yerləşən 
informasiyaya müraciət imkanı verən vasitəyə çevrildi ki, bu 
da biznesin instrumental təchizatında inqilabi dönüş demək 
oldu. 
İnternet kompüterin yeni imkanlarını üzə çıxararaq onu 
iqtisadçı,  biznes,  idarəedici  və  digər  mütəxəssisin  öz 
vəzifəsini  yerinə  yetirməsi  üçün  gündəlik  istifadə  etdiyi 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________23________________________ 
 
vasitəyə  çevirdi.  Maliyyəçilərin,  mühasiblərin,  bank 
işçilərinin,  menecerlərin  əmək  məhsuldarlığı  görünməmiş 
dərəcədə artmaqla yanaşı, adi halda mümkün olmayan yeni 
imkanlar meydana çıxdı. Elektron biznes yarandı ki, bu da 
elektron  ticarət  və  elektron  bank  kimi  elementləri  özündə 
birləşdirdi. Nəticədə istehsalçı ilə istehlakçı elektron bazarda 
birbaşa görüşmək imkanı qazandı ki, bu da qiymətlərdə öz 
əksini tapdı. Biznes şəffaflaşdı. Bütün alqı-satqı əməliyyatları 
qanuniləşdi, dövlət bundan öz qazancını götürdü. 
İnternetlə 
birgə 
haqqında 
çoxdan 
danışılan 
“informasiya qiyaməti” də reallaşdı. Bu qiyamətdən yeganə 
çıxış  vasitəsi  müasir  informasiya  sistemləridir. Çünki  yalnız 
bunlar qərar qəbulu üçün lazım olan informasiyanı nəhəng 
informasiya  okeanından  cəld  seçib  istifadə  etməyə  imkan 
verir. 
Beləlıklə,  iqtisadi  informatikanın  əsas  məqsədi 
iqtisadiyyatda,  biznesdə  və  idarəetmədə  qərarların 
hazırlanması  və  qəbulu  üçün  informasiya  sistemlərinin 
uğurlu və səmərəli tətbiqinə imkan verən şərtləri müəyyən 
etməkdən ibarətdir.  
Göstərək  ki,  burada  söhbət  informasiya  sistemlərinin 
texnoloji 
məhsuldarlığından 
deyil, 
məhz 
iqtisadi 
səmərəliliyindən gedir. 
 Bir  sözlə,  iqtisadi  informatika  iqtisadi  vahidlərin 
informasiya  sistemlərinin  köməyi  ilə  idarə  edilməsi 
problemlərini öyrənir. 
 

---