Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Operativlik funksiyası.
- Tənzim etmək funksiyası.
41 ilkin şərtidir. Operativlik funksiyası. Uğurla işə başlamaq üçün banka torpaqların, binaların, avadanlığın əldə edilməsi, eləcə də gözlənilməz ziyanın baş verməsi halları üçün maliyyə ehtiyatlarının yaradılması məqsədilə istifadə edilən ilkin kapital gərəkdir. Bu məqsədlər üçün xüsusi kapitaldan istifadə edilir. Tənzim etmək funksiyası. Bankın xüsusi vəsaitləri əməliyyatlar və müştərilərin ma- raqlarının müdafiə funksiyası ilə yanaşı tənzimləyici funksiya rolunda da çıxış edir. Tənzimləyici funksiya bankların uğurlu şəkildə fəaliyyət göstərməsi üçün cəmiyyətin ümumi marağını nəzərə alaraq dövlət orqanlarına keçirilən əməliyyatlara nəzarət etmək imkanı verən qanun və qaydalarla fəaliyyət göstərir. Ayrı-ayrı kommersiya banklarının bank ehtiyatlarının quruluşu onların ixtisaslaşma səviyyəsindən və ya əksinə universallaşmasından, fəaliyyət xüsusiyyətlərindən, ssuda eh- tiyatları bazarının vəziyyətindən və digər amillərdən asılıdır. Məsələn, qısamüddətli kreditləşdirmə üzrə əməliyyatlar həyata keçirən universal kommersiya bankları, cəlb edilmiş ehtiyatların əsas növü kimi qısamüddətli depozitlərdən istifadə edir. İnvestisiya bankları isə, qiymətli kağızların alışından, dövlət və səhmdar şirkətlərin və müəssisələrin xüsusi məqsədli fondların kapital yatırımları üçün nəzərdə tutulmuş və digər kredit və maliyyə institutlarından əldə edilmiş uzunmüddətli istiqrazlardan istifadə edir. İstisna deyil ki, kommersiya bankları inkişaf etdikcə və fəaliyyət sahəsi genişləndikcə ən etibarlı müştərilərinin hesablarına ssuda məbləğini köçürmə yolu ilə kreditlər verərək ehtiyatlar yaradacaqlar. Bu növ əməliyyatlar yalnız bankın ödəmə qabiliyyətinin qorunmasına riayət olunması şərti ilə həyata keçirilir. Bankın xüsusi vəsaitlərinin quruluşu kəmiyyət tərkibi üzrə yekcins deyildir və bir il ərzində bir sıra amillərdən, xüsusilə, bank tərəfindən əldə edilən gəlirin istifadə xarakterindən asılı 42 olaraq dəyişir. Azərbaycan banklarının (səhmdar banklar) nizamnamə kapitalı əsasən səhmlərin ödənilməsindən daxil olan vəsaitlər hesabına formalaşır. Bununla belə kapital yalnız pul vəsaitləri ödənişləri hesabına deyil, həmçinin maddi və qeyri-maddi aktivlər, eləcə də üçüncü şəxslərin qiymətli kağızları hesabına formalaşır. Təcrübə xarakterli məlumatların təhlili göstərir ki, bəzi banklarda bankın maddi aktivlər nizamnamə kapitalının 70%-ni təşkil edir, bu isə bank tərəfindən onların kreditləşdirmə ehtiyatları kimi istifadəsi üzrə imkanlarını azaldır və onun ödəmə qabiliyyətinin səviyyəsini aşağı salır. Eyni hal qeyri-maddi aktivlərin bankın nizamnamə kapitalında əhəmiyyətli hissə təşkil etməsi zamanı da yaranmışdır. Son illər banklarda nizamnamə kapitalını yaradan pul vəsatlərinin tərkibində xarici valyuta, eləcə də qiymətli kağızlar artmaqdadır. Bankın xüsusi kapitalı onun aktiv əməlyyatlarının həc- minin artırılmasının əsasını təşkil edir. Bu səbəbdən hər bir bank üçün onun aktivlərinin artırılması mənbələrinin tapılması olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Həmin mənbələr keçmiş illərin bölüşdürülməmiş gəliri, bank ehtiyatları da daxil olmaqla qiymətli kağızların əlavə buraxılışının yerləşdirilməsi və yeni səhmdarların cəlb edilməsi ola bilər. Xüsusi kapitalın idarə edilməsi passivlərin sabitliyinin və bankların gəlirliliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Bankın şəxsi kapitalının idarə edilməsi vasitələrindən biri də divident siyasətidir. Qeyri-sabit maliyyə vəziyyəti və fond bazarının inkişaf etmədiyi şəraitdə bir çox respublika bankları şəxsi kapitalın artırılmasını gəlirin toplanması vasitəsilə həyata keçirir. Dividentlərin kapitallaşması bir çox hallarda səhm kapitalının artırılması üçün ən asan və bahalı vasitədir. Bununla yanaşı, bir sıra banklar müəyyən etmişlər ki, onların səhmlərinin məzənnəsi ödənilən dividentlərin səviyyəsindən asılıdır, yəni, dividentlərin artması səhmlərin məzənnəsinin də artmasına səbəb 43 olur. Beləliklə, səhmlərin yüksək gəlirliliyi kapitalın əlavə səhmlərin satışı vasitəsilə artmasını asanlaşdırır. İri banklar pul ehtiyatlarının cəlb edilməsinin səmərəli vasitəsi kimi səhmlərin emissiyasından geniş istifadə edir. Kommersiya bankları həm sadə səhmlərin, həm də imtiyazlı səhmlərin emissiyasını həyata keçirir. İmtiyazlı səhmlər in- vestisiya obyekti olaraq sadə səhmlərə nisbətən daha az risklidir, lakin onlar üzrə dividentlərin səviyyəsi sadə səhmlər üzrə ödənilən dividentlərin orta səviyyəsindən azdır. Bank kapitalında imtiyazlı səhmlərin payı sadə səhmlərə nisbətən çox azdır. Bir çox hallarda Respublikada fəaliyyət göstərən bəzi banklar öz əməkdaşlarına imtiyazlı səhmlər şəklində illik mükafatlar verir. Bazarda imtiyazlı səhmlərə olan tələb çox aşağıdır, çünki iri investorlar bankın idarə edilməsində fəal iştirak etməyə üstünlük verir. Lakin bu problemi konversiyalı imtiyazlı səhmlərin buraxılması ilə həll etmək mümkündür. Respublikamızda iqtisadi vəziyyətin sabitləşməsi etibarlı, uzunmüddətli alətlərə, o cümlədən imtiyazlı səhmlərə olan tələbatın artmasına öz təsirini göstərəcəkdir. Mötəbər iri bankların öz səhmlərini fond bazarında yerləşdirmək imkanları vardır. Onlar səhmlərin məzənnəsinə təsir edərək və dividentlərin səviyyəsini müəyyənləşdirərək əlavə gəlir əldə edilməsi məqsədilə səmərəli əməliyyatlar həyata keçirirlər. Kiçik banklar üçün isə əlavə ehtiyatların səhmlər buraxılması vasitəsilə artırılması imkanları kifayət qədər mürəkkəbdir. Əmanətçilərin ehtiyatlarını cəlb etmək şəxsi kapitalın artırılmasından daha ucuz və məqsədəuyğundur. Xarici ölkələrin təcrübəsində xüsusi kapitalın artırılması üçün istiqraz vərəqələrinin buraxılması geniş yayılmışdır. İnkişaf edən bank öz əməliyyatlarını maliyyələşdirmək üçün daim uzunmüddətli kapitala ehtiyac duyur. Bu tələbat istiqraz vərəqələrinin girovdan çıxarılmasının maliyyələşdirilməsi vasitəsilə ödənilir. Ölkəmizdə bu təcrübə hələlik geniş vüsət almamışdır. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|