Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235

 
 
 
 
32 
formalaşması  təşkil  edir.  Bu  prosesi  təşkil  edərək  kommersiya 
bankı  cəlb  olunmuş  kredit  ehtiyatlarının  səmərəli  şəkildə 
yerləşdirilməsini  təmin  edən  kommersiya  müəssisəsi  kimi  çıxış 
edir.  
Son  illər  respublikamızda  olduğu  kimi  dünya  bank 
təcrübəsində  də  mütəxəssislər  ziddiyyət  təşkil  edən  iki  ənənənin 
olmasını qeyd edir:  
1. bank fəaliyyətinin universallaşdırılması; 
2. bank fəaliyyətinin ixtisaslaşdırılması.  
Ənənəvi olaraq bu və ya digər əməliyyatlarla məşğul olan 
kommersiya  bankları  qarışıq  fəaliyyət  sferalarına  daxil  olur. 
Beləliklə,  kommersiya  bankının  növü  (universal,  sahəvi,  xüsusi 
təyinatlı,  regional  və  s.  )  onun  həyata  keçirdiyi  əməliyyatların 
məzmunundan, 
eləcə 
də 
ölkə 
iqtisadiyyatının, 
kredit 
münasibətlərinin,  pul  və  maliyyə  bazarlarının  inkişaf 
səviyyəsindən asılıdır.  
Qərb  ölkələrinin  əksəriyyətinin  kommersiya  bankları  hal-
hazırda  kiçik  sərmayə  edərək  iri  şirkətə  kimi  bütün  növ 
müştərilərin maliyyə tələbatlarının ödənilməsi məqsədilə müxtəlif 
əməliyyatların aparılmasını həyata keçirir.  
Onlara aiddir:  
1. depozit hesablarının açılması; 
2. vəsaitlərin nağdsız köçürülməsi;  
3. əmanətlərin qəbulu; 
4. müxtəlif ssudaların verilməsi; 
5. qiymətli kağızların alınıb-satılması; 
6. etibarnamə üzrə əməliyyatlar; 
7. qiymətli əşyaların seyflərdə saxlanılması və s.  
Kommersiya  bankının  əməliyyatları  bank  funksiyalarının 
təcrübədə  tətbiqindən  ibarətdir.  Qanunvericiliyə  əsasən  bank 
əməliyyatlarına aşağıdakılar aid edilir: 

---

 
 
 
 
33 
 

 
Fiziki  və  hüquqi  şəxslərin  pul  vəsaitlərinin  tələb  oluna-
nadək və müddətli depozitlərə cəlb edilməsi; 

 
Xüsusi  və  cəlb  edilmiş  vəsaitlər  hesabına  kreditlərin 
verilməsi; 

 
Fiziki və hüquqi şəxslərə hesablarının açılması və əmə-
liyyatların aparılması; 

 
Müştərilərin,  o  cümlədən  müxbir  bankların  tapşırığına 
əsasən hesabatların təqdim olunması; 

 
Pul  vəsaitlərinin,  veksellərin,  ödəniş  və  hesablaşma 
sənədlərinin  inkassasiyası  və  müştərilərə  kassa  xid-
mətinin göstərilməsi; 

 
Mülkiyyətçi  və  ya  vəsaitlərin  sərəncamçısı  ilə  mü-
qaviləyə əsasən pul vəsaitlərinin idarə edilməsi; 

 
Fiziki  və  hüquqi  şəxslərdən  nağd  və  ya  nağdsız  for-
mada xarici valyutanın alınıb və satılması; 

 
Mövcud  qanunvericiliyə  müvafiq  olaraq  qiymətli 
metallarla əməliyyatların həyata keçirilməsi; 

 
Bank zəmanətlərinin verilməsi.  
Bundan  başqa  Mərkəzi  Bankın  qanunvericiliyinə  müvafiq 
olaraq  kommersiya  bankları  yuxarıda  qeyd  edilmiş  bank 
əməliyyatları  ilə  yanaşı  aşağıdakı  əməliyyatları  da  həyata 
keçirmək hüququna malikdir:  

 
Üçüncü  şəxslərin  əvəzinə  öhdəliklərin  pul  formasında 
həyata keçirilməsini nəzərdə tutan zəmanətin verilməsi; 

 
Üçüncü şəxslərdən  öhdəliklərin pul formasında  həyata 
keçirilməsini tələb etmək hüququnun əldə edilməsi; 

 
Məsləhət və informasiya xidmətlərinin göstərilməsi.  

 
Fiziki və hüquqi  şəxslərə  sənəd  və  qiymətli vəsaitlərin 
saxlanması üçün seyflərin icarəyə verilməsi; 

 
Lizinq əməliyyatları.  
Kredit  təşkilatı  həmçinin  qanunvericiliyə  əsasən  ona  hü-
quqi şəxs olaraq verilmiş digər əməliyyatları keçirmək hüququna 
malikdir.  Bütün  bank  əməliyyatları  manatla,  Mərkəzi  Bankın 
müvafiq  lisenziyası  olduğu  halda  isə  xarici  valyutada  həyata 

---

 
 
 
 
34 
keçirilir.  
Kredit  təşkilatına  (o  cümlədən  kommersiya  banklarına) 
istehsal,  ticarət  və  sığorta  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olmaq  qadağan 
olunur,  daha  doğrusu,  bu  əməliyyatları  qeyri-bank  növlü 
əməliyyatlara aid etmək lazımdır.  
«Banklar və bank fəaliyyəti haqqında»  Qanunun yuxarıda 
qeyd  edilmiş  müddəalarında  bank  əməliyyatları  və  xidmətləri 
haqqında  qeyd  edilir.  Milli  iqtisadi  ədəbiyyatda  bir  çox  hallarda 
bu  anlayışlar  arasında  fərq  qoyulmur.  Bununla  belə,  bank 
xidmətlərinin tərifi «kütləvi əməliyyatlar» kimi verilmişdir. Lakin 
belə  tərifdə  xidmətlərin  bank  əməliyyatlarından  fərqi  izah 
olunmur.  Bununla  yanaşı,  yalnız  «müştəri  -  bank»  qarşılıqlı 
münasibətləri çərçivəsində bank xidmətlərindən bəhs oluna bilər. 
Məhz  müştərinin  mövcudluğu  bankın  əməliyyatlarını  onun 
xidməti  kimi  nəzərdən  keçirməyə  imkan  verir.  Beləliklə,  bank 
xidməti  ­  müştərinin  müəyyən  tələbatının  ödənilməsini  həyata 
keçirən bir və ya bir neçə bank əməliyyatlarından ibarətdir.  
Bundan  əlavə,  kommersiya  banklarının  xidmətlərini  mü-
əyyən  ödəniş  müqabilində  müştərinin  mənafeyinə  və  onun 
tapşırığı  ilə  bank  əməliyyatarının  keçirilməsi  kimi  də  göstərmək 
olar.  
 Bank xidmətinin əsas xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar aiddir: 

 
Xidmətlərin qeyri-maddi mahiyyəti; 

 
Banklarda idarə edilən pul vəsaiti ehtiyatları yaradılır; 

 
Bank  əməliyyatları  və  xidmətlərinin  keçirilməsi  qa-
nunvericiliklə tənzimlənir; 

 
Yeni  bank  xidmətində  müştəri  müstəsna  hüquqlara 
sahib deyil; 

 
Eyni  bir  bankın  bütün  filialları eyni  bank  əməliyyatları 
və xidmətlərini yerinə yetirir.  
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Mərkəzi  Bank  qanunvericiliyə 
müvafiq  olaraq  kredit  təşkilatlarına  müqavilələr  bağlamaq  və 
bank  xidmətləri  bazarında  inhisarçılıq  yaradılmasına  istiqamət-
lənmiş  fəaliyyət  göstərmək  qadağan  edilir.  Kredit  təşkilatlarının 

---