Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235

 
 
 
 
35 
nizamnamə  kapitalı  səhmlərin  əldə  edilməsi,  eləcə  də  kredit 
təşkilatlarının fəaliyyətinə nəzarət edən 
müqavilələrin  bağlanması  inhisar  əleyhinə  qaydalarla  ziddiyyət 
təşkil etməməlidir.  
Bankın müştərisi.  
Əksər  ölkələrin  qanunvericiliyinə  əsasən  bankda  hesab 
açmış və onlarla hüquqi müqavilə bağlamış istənilən (rezident və 
ya qeyri-rezident) fiziki və hüquqi şəxslər bankın müştərisi hesab 
edilir.  Müqavilənin  bağlanması  şəraiti  mühümdür.  Məsələn, 
Böyük  Britaniyada  bankda  bir  dəfə  müəyyən  bir  xidmət 
göstərilmiş şəxs hüquqi cəhətdən onun müştərisi hesab edilmir.  
Bankın müştəri ilə müqaviləsi.  
 Respublikamızda  kommersiya  bankları  və  onların  müş-
təriləri  arasındakı  münasibətlər  qanunla  nəzərdə  tutulmuş  qayda 
mövcud  olduğu  halda  müqavilə  əsasında  nizamlanır.  Müqavilə 
bank  və  müştərinin  əməkdaşlığının  əsas  müddəalarını  müəyyən 
edir. Müqaviləyə əsasən bank və müştərinin işgüzar münasibətləri 
qarşılıqlı  etibar  əsasında  qurulur.  Bank  rəsmi  şəkildə  müştəriyə 
xidmət  göstərir,  onun  tapşırıqlarını  yerinə  yetirməyə  öhdəlik 
götürür və müştərini əmin edir ki,  bank işçilərinin səriştəsinə və 
onların yüksək peşəkarlığına etibar etmək olar.  
Müqavilədə  kredit  və  depozitlər  üzrə  faiz  dərəcəsi,  bank 
xidmətlərinin haqqı və onların yerinə yetirilmə müddəti, o cümlədən 
ödəniş  sənədlərinin  işlənmə  müddəti,  müqavilə  şərtlərinə  əməl 
olunmaması  halında  tərəflərin  mülkiyyət  öhdəliyi,  eləcə  də 
müqavilənin  ləğv  olunma  qaydası  və  onun  digər  mühüm  şərtləri 
qeyd edilməlidir.  
Müştəri  tərəfindən  bankın  nümayəndəliklərində  pul  və-
saitlərinə, qiymətli kağızlara və digər qiymətli əşyalara sərəncam 
vermə  hüquqları  onların  ləğv  olunması  və  dayandırılması 
haqqında  xüsusi  yazılı  təlimatın  daxil  olmasınadək  qüvvədədir. 
Nümayəndəlik öz vəsaitlərinə sərəncam vermə hüquqlarına edilən 
dəyişiklikləri bankın onlar haqqında yazılı xəbərdarlıq almasından 
sonra qüvvəyə minir. Bu zaman müştəri bankı mühüm əhəmiyyət 

---

 
 
 
 
36 
kəsb edən bütün məlumatlar və onun hüquq qabiliyyəti (məsələn, 
müştərinin  həddi  buluğa  çatması)  haqqında  dərhal  xəbərdar 
etməyi öz öhdəsinə götürür.  
Kreditlər,  depozitlər  və  əməliyyatlar  üzrə  komissiya  ödə-
nişləri üzrə faiz dərəcələri qanunda bu barədə məlumat olmadığı 
halda kredit təşkilatı ilə müştəri arasında qarşılıqlı razılıq əsasında 
müəyyən edilir.  
Kredit  təşkilatı  bu  müqavilənin  qüvvədə  olma  müddətini 
birtərəfli qaydada dəyişmək hüququna malik deyil. Müştəri banka 
öz  iddiasını  yalnız  öz  hesabında  olan  vəsaitlər  həcmində,  həmin 
valyutada  və  ciddi  şəkildə  müzakirə  olunmuş  hallarda  irəli  sürə 
bilər.  
 Bank hesabları.  
 Demək olar ki, bütün ölkələrdə bank və müştərinin hüquqi 
cəhətdən  qarşılıqlı  münasibətləri  hesabın  açılmasından  sonra 
başlanır. Respulikamızda müştərilər kommersiya bankının razılığı 
əsasında  (qanunda  digər  bir  hal  nəzərdə  tutulmamışsa)  istənilən 
sayda  və  valyutada  hesablaşma,  depozit  və  digər  hesablar  açmaq 
hüququna  malikdirlər.  Məsələn,  hüquqi  şəxs  olan  müştəri  əsas 
fəaliyyət  sahəsi  üzrə  bir  neçə  hesaba  sahib  ola  bilər.  Bu 
hesablardan biri də hesablaşma hesabıdır. Bu hesab məhsulun (iş, 
xidmət)  satışından  əldə  edilən  gəlirin  hesablanması,  mal 
göndərən,  iş  və  xidmətlər  üzrə  hesablaşmalar,  digər  ödənişlərin 
hesabatları və büdcə hesabatı üçün istifadə edilir. Hesablaşma he-
sabından əlavə bankın müştərisi həmçinin depozit, ssuda və xarici 
valyutada olan digər hesablara da sahib ola bilər.  
Bank  tərəfindən  hesabların  açılması,  aparılması  və  bağ-
lanması qaydaları həm qanunlar, həm də Mərkəzi Bank tərəfindən 
təlimatlarla  müəyyən  edilir.  Kommersiya  bankının,  onun 
rəhbərlərinin  və  digər  vəzifəli  şəxslərinin  həmin  qaydaların 
pozulmasına görə məsuliyyəti qanunlarla müəyyənləşdirilir.  
Dünyanın  bir  sıra  ölkələrində  müştəri  bankdan  öz  hesabı 
üçün  «xüsusi  rejim»  tətbiq  edilməsini  tələb  edə  bilər.  Xüsusi 
recim  anlayışı  dedikdə,  adətən  bankda  müştərinin  poçt 

---

 
 
 
 
37 
yazışmasının  saxlanması  başa  düşülür.  Bu  müştərinin  bütün 
poçtunun  bankda  qalmasında  və  onun  oradan  şəxsən  özü  və  ya 
etibar  etdiyi  şəxslərin  götürməsində  maraqlı  olduğu  zaman  baş 
verə  bilər.  Hesablara  xüsusi  recim  vasitəsilə  xidmət  göstərilməsi 
adi  hesablara  nisbətən  böyük  bank  xərclərini  tələb  edir,  bu 
səbəbdən  də  xüsusi  hesabın  olması  bir  qayda  olaraq  yalnız  bank 
rəhbərliyinin icazəsi əsasında həyata keçirilir.  
Banklar  hesabın  bağlanması  məsələsinə  xüsusi  diqqət 
yetirirlər.  Bir  qayda  olaraq  hesab  üzrə  əməliyyatların  uzun 
müddət  keçirilməməsi  nəticəsində  ona  «hərəkətsiz  hesab» 
kateqoriyası  verilərək  bağlanılır.  Yerli  qanunvericilikdən  asılı 
olaraq  müəyyən  müddət  ərzində  «hərəkətsiz»  hesablar  müsadirə 
edilmiş  elan  olunur  və  dövlət  xəzinəsinə  verilir.  Bəzi  ölkələrdə 
qanunvericilik  (məsələn,  Böyük  Britaniyada  «Mülkiyyətin 
müsadirə edilməsi haqqında» Qanun) bankdan vəsaitlərin dövlətə 
verilməsindən əvvəl hesabın sahibinin aşkar edilməsi üçün zəruri 
səylərin  göstərilməsini  tələb  edir  (adətən  bu,  qəzetlərdə  elanların 
dərc edilməsi vasitəsilə həyata keçirilir).  
Banklararası  əməliyyatların  keçirilməsi  prosesində  qüv-
vədə  olan  qanunvericiliyə  müvafiq  olaraq  kommersiya  bankları 
bir-birinə  vəsaitlərin  cəlb  edilməsini  və  depozitlərin  kreditlər 
şəklində  yerləşdirilməsini,  müxbir  hesablarının  yaradılması 
vasitəsilə  hesablaşmaların  aparılmasını  və  Mərkəzi  Bank 
tərəfindən  verilən  lisenziyalarla  nəzərdə  tutulmuş  digər  qarşılıqlı 
əməliyyatların aparılmasını həyata keçirirlər.  
Kommersiya  bankları  hər  ay  Mərkəzi  Banka  Azərbaycan 
Respublikası  ərazisində  və  xaricdə  açılmış  yeni  müxbir  hesablar 
haqqında məlumat verir.  
Kommersiya  bankı  ilə  Mərkəzi  Bank  arasında  korrespon-
dent  münasibətlər  də  müqavilə  əsasında  həyata  keçirilir.  Kredit 
təşkilatının  hesablarından  vəsaitlərin  köçürülməsi  qanunda 
nəzərdə  tutulmuş  hallardan  başqa  onun  sərəncamı  və  ya  razılığı 
əsasında  həyata  keçirilir.  Müştərilərin  kreditləşdirilməsi  və  öz 
üzərinə  götürdüyü  öhdəliklərin  yerinə  yetirilməsi  üçün 

---