Conference committees conference chairs c

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 

1724

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

olar ki, özəyini təşkil edir. Hər bir konkret cinayət işi üzrə obyektiv həqiqəti müəyyən etmək yalnız 

sübutetmə yolu ilə təmin olunur.

 

Adi izlərin aşkar edilmədiyi hallarda obyektiv faktiki məlumatlar tam 

məhv  edilməsi  qeyri-mümkün  olduğu  üçün  mikroizlərin  və  mikrohissəciklərin  köməyi  ilə  müəyyən 

edilə  bilər.  Ekspertizada  yeni  bir  istiqamətin  -  məhkəmə  mikrologiyasının  inkişafı  sayəsində  digər 

maddi informasiya (məlumat) daşıyıcıları içərisində mikroobyektlərin əhəmiyyəti artmağa başlayır. Bu 

istiqamət  çərçivəsində  işlənib  hazırlanmış  müddəalar  dərsliklərə  və  metodiki  vəsaitlərə  daxil 

edilmişdir.  Cinayət  işləri  üzrə  sübutetmədə  mikroizlərdən  və  mikrohissəciklərdən  praktiki  istifadə 

üçün  bu  obyektlərlə  işin  bütün  mərhələlərinin  lazımi  qaydada  prosessual  rəsmiləşdirilməsi,  müvafiq 

metodik tövsiyələrin mənimsənilməsi xüsusilə vacibdir. 

Kriminalistikada  mikroskopik  tədqiqatlara  məruz  qalan  maddi  sübutlar  arasında  toz  və  torpaq 

birləşmələri  şəklində  müxtəlif  materiyallı  kiçik  orqanizmlər  (obyektlər),  insan,  heyvan  və  bitki 

mənşəli müxtəlif liflər (saç), boya hissəcikləri, taxta kəpəyi, ləkə, müxtəlif növ çirklənmələr, tozcuq və 

bitki  hissəcikləri,  həmçinin  bir  qayda  olaraq,  cinayət  hadisəsi  ilə  bağlı  müxtəlif  növ  maddələr  hər 

zaman xüsusi yer tutmuşdur. Bu gün ədəbiyyatda mikroobyektlərlə bağlı bir çox müxtəlif  terminlərə 

rast  gəlmək  olar.  Bunlara  maddə  izləri,  maddə  və  materialların  üst-üstə  düşən  izləri,  mikroizlər, 

mikrohissəciklər, mikromaddələr, mikro qalıqlar və digərləri aiddir. Cinayət hadisəsi ilə əlaqəsi olan 

və  cinayətə  hazırlıq,  həyata  keçirilmə  və  ya  nəticələrin  ört-basdır  edilməsi  nəticəsində  yaranan 

mikroobyektlər, bununla da dar mənada kriminalistikada xüsusi hallarda izlər rolunu oynayır. 

 Mikro-obyektlər dedikdə, adətən, xırda, kiçik ölçüləri və kütləsi səbəbindən cinayət hadisəsi ilə 

bağlı olan, aşkar edilməsi, götürülməsi və tədqiqi xüsusi vasitə və avadanlıqlar olmadan çətin və qeyri-

mümkün olan maddi obyektlər başa düşülür. 

Bu  tərif  mikroobyektlərin  sistemləşdirilməsi  və  təsnifatı  üçün  bir  başlanğıc  olaraq  qəbul  edilə 

bilər,  çünki  burada  mikroobyektlərlə  makroobyektlərin  delimitasiyası  üzrə  üç  əsas  istiqamət 

cəmlənmişdir:  kəmiyyət  meyarı;  keyfiyyət  meyarı;  kəmiyyət  və  keyfiyyətin  qarışıq  delimitasiyasına 

əsaslanan meyar. 

Mikroobyektlər, müəyyən olunmuş ölçü xüsusiyyətlərinə malik (bərk cisimlər üçün- sabit forma, 

mayelərdə  -  ölçülə  bilən  həcm),  geniş  məkanda  ölçüləri  dəyişə  bilən  morfoloji  xüsusiyyətlərinin 

(əlamət)  aşkar  edilməsi  üçün  xüsusi  üsul,  metod  və  vasitələrdən  istifadə  zərurəti  ilə  seçilən 

obyektlərdir.  Mikroobyektlərin  makro  miqdarda  eyni  obyektlərlə  delimitasiyası  tam  dəqiq  işlənə 

bilməz  -  hər  bir  əlamət  obyektin  xassələri,  müşahidə  şəraiti  və  tədqiqatçının  subyektiv 

qiymətləndirilməsi ilə müəyyən olunur. 

Çox  nadir  hallarda  mikro-hissəciklər  obyekt-daşıyıcı  ilə  əlaqəsi  xaricində  hadisə  yerində  iştirak 

edir. Mikro-obyekt mütləq hökmən hər hansısa səthin üzərində, materialın həcmində yerləşir. Müvafiq 

olaraq,  mikro-obyektləri  obyekt-daşıyıcı  ilə  birlikdə  ayrı-ayrı  hallarda  nəzərdən  keçirmək  kompleks 

məqsədəuyğundur. Mikro-obyektin obyekt-daşıyıcı ilə əlaqəsi üzrə onları əlaqə növünə görə bölürlər: 

örtük mikro-obyektlər; implant mikro-obyektlər; inklüziya  mikro-obyektləri.Ekspert təcrübəsində hər 

şeydən çox qoyulma (örtük), yəni obyekt-daşıyıcının səthi ilə təmasda yerləşən mikro-obyektlərə rast 

gəlinir.  Bu  əlaqənin  özü  müxtəlif  cür  ola  bilər:  o,  mikro-hissəciklərin  xassələrindən  və  izgötürən 

səthdən  asılıdır.  Əlaqənin  möhkəmliyi  mikro-obyektlə  obyekt-daşıyıcı  arasında  yapışma  enerjisini 

müəyyən  edir.  Məsələn,  mikro-lif  hissəcikləri  bıçaq  tiyəsinin  hamar  səthində  pis  saxlanılır,  ancaq 

həmin hissəciklər həmin bıçağın tiyəsi və ya sapının çökək hissəsində kifayət qədər möhkəm qalacaq. 

Ekspert təcrübəsində çox zaman müxtəlif növ obyektlərin tədqiqi zamanı onların cismində mikro-

obyektləri aşkar etmək olar. Onlar inklüziya (implant) mikro-obyektləri adlanır. Xüsusiyyətləri bundan 

ibarətdir ki, onların adətən cinayət hadisəsinə aidiyyəti olmur: onların yaranması ya obyekt-daşıyıcının 

istehsalı və hazırlanması ilə əlaqəli olur, ya da onun istismarı prosesində baş verir, ona görə də nəticə 

etibarilə, formal əsaslarla onlar mikro-obyektologiyaya daxil edilə bilməz. Lakin onlar ekspert tədqiqi 

zamanı mühüm əhəmiyyətə malikdir, belə ki onlar böyük identifikasiyon əhəmiyyətə malikdir ki, bu 

da fikrimizcə, onları tədqiq edilən problemlər kontekstində nəzərdən keçirməyə imkan verir. 

Mikro-hissəciklərin tərkibinə  görə  bölünməsi, onların  ekspert  tədqiqatları  metodikasının  düzgün 

qurulması,  başlıca  analitik  metodların  (emissiya  spektral  analiz,  infra-qırmızı  spektroskopiya, 

xromatoqrafiya, masspektroskopiya və s.) seçilməsində əhəmiyyətlidir. 

Spektral  analiz  tədqiq  olunan  maddələrin  spektirinin  öyrənilməsinə  əsaslanır.Bunun  mahiyyəti 

ondan  ibarətdir  ki,  tədqiq  olunan  maddə  az  miqdarda  xüsusi  cihaza-spektroqrafaya  yerləşdirilir  və 

orada  elektrik  dövrəsinin  alovunda  və  ya  qığılcımlarında  buxarlandırılır,  bunun  nəticəsində  ayrılmış 

---