Bilig 49. sayı

Eker,
 
Avrupa Birliği’nin Yeni Mottosu ‘Farklılıkta Birlik’ ve Türkçenin ‘Farklılıkta Birlik’teki Yeri 
 
37 
yerli, göçmen veya misafir işçi vb. değişik statülerde bulunan Türkçe konu-
şurlarının dil hakları, ‘paralel toplum’ oluşabilir endişesiyle resmen gündeme 
gelmemektedir. Öte yandan, AB üyesi Yunanistan’da, Lozan Antlaşması’nın 
dayanak gösterilerek ‘Türk’ adının kullanılmasının dahi yasaklanmış olması; 
azınlık haklarıyla ilgili belgelerden UAKÇS’nin (Ulusal Azınlıkların Korunması 
için Çerçeve Sözleşme) tamamının ve özellikle 6, 8, 10 ve 11. maddelerinin, 
BADAŞ’ın (Bölge ve Azınlık Dilleri İçin Avrupa Şartı) tamamının ve özellikle 
7, 10 ve 12. maddelerinin açıkça ihlali olup sorunla ilgili tüm resmî belgelerin 
ruhuna da aykırıdır. Örnekleri artırmak mümkündür.  
Türkçenin kısa, orta ve uzun vadede; Avrupa’nın,  Farklılıkta Birlik ‘mot-
to’suyla
2
 simgelenen farklılıklarının bir parçası olamayacağı; ancak, görmez-
likten de gelinemeyecek sayıda konuşuru bulunduğundan, daha az konuşu-
lan dillerle (İng. lesser-used languages) birlikte, Avrupa’nın folklorik bir çeşni-
si olmaktan öteye gidemeyeceği kuvvetle hissettirilmekte ya da en azından 
bu tür ‘yanılsama’ların ortaya çıkmasına vesile olabilecek ortamlar ve süreç-
ler yaratılmaktadır. Ancak, AB dil politikalarının dayandığı temellerin ana 
çizgileri ile incelenmesi ve Türkçenin bu politikalarda diğer AB dilleriyle bir-
likte eşit  şartlarda yer alıp alamayacağının değerlendirilmesi, Türkçenin AB 
mevzuatı içindeki ‘politik-dilbilimsel’ konumunun anlaşılmasına yardım ede-
cektir.  
Avrupa Birliğinin Anahtar Kavramları: Çokdillilik ve Farklılıkta 
Birlik 
Farklı etnik, kültürel ve dilbilimsel arka plana sahip yaklaşık 450 milyon AB 
vatandaşının farklılıklarının ve haklarının güvence altına alınması, AB’nin 
insan haklarıyla ilgili müktesebatının öncelikli maddeleri arasındadır. Bu 
amaçla,  AB Temel Haklar Şartı çerçevesinde bölge, dil, din, inanç esaslı 
ayrımcılığı yasaklayan AB; bu farklılıklara saygıyı temel politika olarak kabul 
etmiştir. BM antlaşma ve sözleşmelerine ilave olarak Bölge veya Azınlık Dille-
ri İçin Avrupa Şartı
3
 (1992), Ulusal Azınlıkların Korunması İçin Çerçeve Söz-
leşme (1995), AB-THŞ (2000), AB’nin ‘haklar’ ile ilgili temel başvuru kay-
naklarıdır. BM, AK ve AB tarafından insan hakları bağlamında dil ve azınlık 
haklarıyla ilgili, üzerinde mutabakata varılan ve imzalanan her belgenin üye 
ülkeler için bağlayıcılığı vardır
4
.  
Özellikle 1990’lardan sonra, AB’nin eğitim ve kültür politikalarında kültürel 
ve dilbilimsel farklılık ve çokkültürlülüğün doğal sonucu olan, ‘belirli bir coğ-
rafyada birkaç dilin bir arada konuşulması’, ‘bir kişinin birden fazla dili kul-
lanma becerisine sahip olması’ anlamındaki  çokdillilik önemli bir rol oyna-
maya başlamıştır.  

---

bilig
, Bahar / 2009, sayı 49 
 
38 
Yapılan araştırmalar, AB vatandaşlarının en az yarısının sözlü iletişimlerinde 
ana dillerinden farklı ikinci bir dili kullandıklarını göstermektedir.
5
 Bu nokta-
dan hareketle, AB’nin çokdillilikte varmak istediği noktalardan biri, ana dili-
artı-iki dil sloganında ifade edildiği üzere, vatandaşlarının en az üç dilli hâle 
getirilmesidir.
6
  
Çokdillilik ilkesi; AB’nin, ülkeler, halklar, diller ve bireyler arasında eşit mu-
amele öngören, kültürel ve dilbilimsel farklılıkları garanti eden ve vatandaşla-
rına Avrupa kurumlarıyla resmî dillerden
7
 herhangi biri aracılığıyla etkileşim-
de bulunma hakkını sağlayan temel ilkelerinden ve anahtar özelliklerinden 
biridir. AB’ye göre, vatandaşlarına değişik bakış açıları sunan ve Birliğin en 
önemli toplumsal dinamiklerden biri olan çokdillilik; kültürlerarası hoşgörü-
nün, farklı hayat tarzlarını anlamanın bir anahtarı olmasının yanı sıra, iş bul-
ma, öğrenim, Avrupa’da seyahat ve kültürlerarası iletişim kanallarını açık 
tutması itibarıyla da önemli bir role sahiptir.
8
 Farklı dil ve kültürleri bir arada 
yaşatmayı amaçlayan çokdillilikten sorumlu ABK ve Komiserliği bu ilkenin 
hayata geçirilmesini koordine ve kontrol eder. BM; 2008’i Diller Yılı, AB ise 
Kültürlerarası Diyalog Avrupa Yılı olarak ilan etmiştir.
9
  
Karmaşık ortak karar süreçlerine sahip bir çokdilli kurum niteliğindeki 
AB’nin, esinini İsviçre modelinden alan farklı kültürlerden ve dillerden oluşan 
tek topluluk idealini hayata geçirme projesi, 2004 yılında imzalanan Bir Av-
rupa Anayasası Kuran Antlaşma’nın 1–8. maddelerinde yer alan Farklılıkta 
Birlik ‘motto’su ile simgelenmektedir AB’nin, üye ülkelerin halkları arasında 
ortak bilinç, değerler sistemi ve kimlik yaratmayı amaçlayan Avrupa bayrağı, 
Avrupa marşı, 9 Mayıs Avrupa Günü ile birlikte resmî simgeleri arasında yer 
alan Farklılıkta Birlik ‘motto’su, Avrupalıların, AB aracılığıyla barış, refah için 
işbirliği yapmak üzere birleştikleri ve Avrupa’daki çok farklı kültür, gelenek ve 
dillerin kıt’a için birer zenginlik olduğu mesajlarını vermektedir.
10
  
AB’nin çokdillilikle ilgili belirlediği politikaların esası ‘dil öğreniminin teşvik 
edilmesi, sağlıklı çokdilli ekonomik yapının tesisi, bütün AB vatandaşlarına, 
üye ülkelerde veya AB’de resmî statüsü bulunup bulunmadığına bakılmaksı-
zın, Birliğin yasama, işlem ve bilgilerine kendi dilleriyle ulaşmalarının sağ-
lanması’ başlıkları altında toplanmaktadır. Bu politikaları hayata geçirmek 
üzere Avrupa Toplulukları Komisyonu tarafından 2005’te Çokdillilik  İçin 
Yeni Bir Çerçeve Strateji belirlenmiştir. Bu strateji çerçevesinde çokdilliliği 
teşvik etmek üzere, dil öğretimine yönelik lingua vb. projelere de önemli 
destekler verilmektedir.  
Bütün bu politikaların  farklılıkta birlik yerine, birlikten daha ziyade, farklılık 
yarattığı iddiasıyla AB kurumları için ortak dil, bir lingua franca kullanılması-
nı, yasal özgün belgelerin bu dilde yazılmasını öneren ve farklılıkta birlik 

---