Bilig 49. sayı

Eker,
 
Avrupa Birliği’nin Yeni Mottosu ‘Farklılıkta Birlik’ ve Türkçenin ‘Farklılıkta Birlik’teki Yeri 
 
41 
yonu tarafından Türkçeye de çevrilmektedir. Ancak bilgilendirme amaçlı bu 
belgelerin resmî niteliği bulunmamaktadır. Aslında, aralarında Türklerin de 
bulunduğu ana dili resmî dillerden farklı milyonlarca AB vatandaşının dil 
hakları, açık ve örtülü engellemelerle karşı karşıya gelebilmektedir.  
‘Yerli Azınlık-Göçmen Azınlık’ Ayrımı  
Dil, iletişimle ilgili işlevlerinin yanı  sıra, siyasal ve toplumsal simge olarak bir 
grubun varlığının ve kültürünün en önemli ifade aracıdır. Bir azınlık dilinin 
resmen tanınması, azınlığın eğitim ve kültür haklarını da beraberinde getirmek-
tedir. Bugün, AK’ye üye ülkelerin büyük bir bölümü tarafından imzalanan 
UAKÇS’nin ve diğer belgelerin açık hükümlerine karşın, AB üyelerinde hatta 
aynı ülkenin farklı bölgelerinde ortak bir azınlık yaklaşımı ve azınlık haklarıyla 
ilgili ortak uygulamalar yoktur. Özellikle bir azınlık dilinin konuşulduğu coğraf-
yanın,  akraba devlet
19
  (İng. Kin state) ile komşuluğu, sorunu daha karmaşık 
hâle getirmektedir. AB ülkelerindeki azınlık dillerinin önemli bir bölümünün 
akraba devleti vardır.  
1978’de BM raportörü F. Capotorti’nin önerdiği ve uluslararası alanda üzerin-
de büyük ölçüde mutabakata varılan tanıma değin (Preece 1988: 22–40. Ayrı-
ca, ‘azınlık hakları’ ile ilgili olarak bk. passim. Çavuşoğlu 2001), azınlık ve ulu-
sal  azınlık kavramlarının uluslararası geçerliği bulunan tanımının yapılması, 
insan hakları ile gündemin temel sorunlarından biri olmuştur. Capotorti’nin 
tanımından hareketle azınlık ‘Bulundukları ülkelerin geri kalan nüfusundan 
daha az olan, söz konusu devletin topraklarının belirli bir bölümünü işgal eden, 
hâkim durumda bulunmayan; etnik, dinî veya dilbilimsel farklılıklar taşıyan ve 
kendi kültürlerini, geleneklerini, din veya dillerini korumaya yönelik gizli veya 
açık dayanışma duygusu sergileyen toplumsal gruplardır’.
20
 
Azınlık hakları konusu, özellikle Soğuk Savaş döneminin ardından yalnızca 
ulusal sorun olma niteliğini yitirmiş, herhangi bir ülkede etnik-dinsel-dilsel 
tansiyonun yükselmesi, bölge ve dünya barışına yönelik tehdit ve tehlike 
olarak algılanmaya başlamıştır. Azınlık haklarıyla ilgili sorunlar ülke sınırlarını 
aşarak, BM, UNESCO, AGİT, AK, AB gibi uluslararası kuruluşların, hatta 
sorunla kendisini ilgili gören ülkelerin ajandalarına da girmiştir (Ulusal azın-
lıkların Avrupa uluslararası ilişkilerinin bir konusu olmasının sebepleri ile ilgili 
olarak bk. Preece 1988: 30–32).  
Uluslararası hukuk, azınlıkları  yerli/yerleşik  azınlıklar  (İng. Autochthon 
minorities) ve göçmen azınlıklar (İng. Allochthon minorities) olmak üzere iki 
farklı kategoride değerlendirmektedir.  BM Sivil ve Siyasal Haklar Üzerine 
Uluslararası Sözleşme (m. 27, 1966), BM  Ulusal veya Etnik, Dinî ve Dilbi-
limsel Azınlıklara Ait Kişilerin Hakları (m. 1, 2, 1992) vd. belgelerden hare-
ketle, yerli azınlıklar, BM Genel Kurulu tarafından etnik, dinî ve dilsel olmak 

---

bilig
, Bahar / 2009, sayı 49 
 
42 
üzere üç başlık altında toplanmaktadır.
21
 Yerli azınlık kavramı, herhangi bir 
devletin yurttaşları ve uyruklarıyla sınırlanmaktadır. Yerli azınlık sayılmanın 
en önemli ölçüsü ise, tarihî dönemlerden bu yana ilgili bölge veya ülkede 
yaşıyor olmaktır (bk. Çavuşoğlu 2001: 45). Büyük bir bölümü İkinci Dünya 
Savaşı’ndan sonra ekonomik ve siyasal nedenlerle sömürgelerden AB ülkele-
rine gelen ve bu ülkelerde belirli sayıya ulaşan Arap, Hintli, Pakistanlı vd. 
göçmenler ile sığınmacı, yabancı  ve  göçmen  işçilerin oluşturduğu gruplar 
göçmen azınlıklar olarak kabul edilmektedir. Bu gruplar, BM’nin yerli azınlık 
tanımlarının dışında değerlendirilmekte ve ayrı hukuka tâbi tutulmaktadır 
(bk. Preece 1988: 28).  
Avrupa Türkleri ve Türkçenin AB’deki Statüsü 
Kendisini bir kaynaştırma potası, dilbilimsel farklılıkları  anahtar tema olarak 
nitelendiren AB’de yerli azınlıkların toplam dil sayısı, 2 Türk yazı dili Türkiye 
Türkçesi (TR) ve Tatarca (Tatar Türkçesi) (IA) da dâhil olmak üzere, 65’tir.
22
 
AB ülkelerinde kullanılan 65 yerli dilden bir bölümü, hukuken tanınan, belirli 
bölge ya da azınlıkların dilleridir. AB üyesi Romanya, Bulgaristan ve Yuna-
nistan’da konuşulan Gagauz Türkçesi ile Polonya ve Litvanya’da konuşulan 
Karay Türkçesi bu sayıya dâhil edilmemiştir. AB’ye üye veya üye adayı ülke-
lerden Bulgaristan,
23
 Finlandiya, Estonya,
24
 Litvanya,
25
 Makedonya,
26
 Po-
lonya
27
 ve Yunanistan’da yerli Türk azınlıklar; Almanya, Avusturya, Belçika, 
Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere ve İsveç’te ise ‘dışarıdan 
gelen’ göçmen Türkler bulunmaktadır. Avrupalı yerli Türk topluluklarının 
büyük bir bölümü etnik, dinî ve dilsel azınlık ölçütlerinden her üçünü de 
taşımaktadır. Yaşadıkları ülkelerin yurttaşlarının çoğunluğu ile aynı dini pay-
laşan Gagauzlar, etnik ve dilsel azınlıktır.  
70 milyonu üye adayı Türkiye’de ve yaklaşık 5 milyonu birlik üyesi ülkelerde 
yaşayan
28
 toplam 75 milyona yakın Türkçe konuşurunun dil hakları, Kıbrıs 
Türklerine yönelik kısa soluklu, dar çerçeveli girişimlerin ve tartışmaların 
dışında, AB gündeminde değildir.
 
 
KKTC, Bulgaristan, Yunanistan ve Romanya vatandaşı 1 milyondan çok 
‘yerli’, 1,250,000’den çok göçmen kaynaklı toplam en az 2,250,000 ‘AB 
vatandaşı’ Türk’ün dili Türkçe, AB müktesebatında göçmen dilleri veya daha 
az kullanılan diller arasındadır. Batı Avrupa ülkelerinde yaşayan Türkler, AB 
ülkelerine kendi iradeleriyle ve sonradan geldikleri savıyla, yerli azınlık olarak 
kabul edilmemektedir. Örneğin, Almanya’da en az 2 milyon kişi tarafından 
konuşulan yerli/Avrupalı olmayan Türkçenin
29
 (!) resmî statüsü yoktur; buna 
karşılık çok az sayıda konuşuru bulunan Dan,  Frisya,  Saterland,  Kuzey 
Frisya ve Sorb dilleri bölge/ azınlık dilleridir. İlk ve orta öğretimde bu azınlık 
dillerine tahsis edilen zorunlu ana dili derslerinin saati ve dozajı Almancadan 
daha fazladır (bk. İleri 2000: 28).  

---