Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
50
İran, Orta Asiya, Hindistan və Çinlə ticarət əlaqələri yaradırdılar. Trabzon bu işdə, hətta, Qara dəniz ticarətini öz inhisarında saxlayan Genuya ilə rəqabət aparırdı. Bir sözlə, Bur- sa, İstanbul və Qara dəniz vasitəsilə Avropa ilə əlaqələr yaradan ənənəvi karvan yollarında üstünlüyü ələ keçirmək uğrunda mübarizə orta əsrlər dövründə davam edirdi. 2.5. Böyük coğrafi kəşflər. İpək yolunun əhəmiyyətinin azalması
XV əsrin ikinci yarısında Qərbi Avropada feodalizm quruluşu dağılmağa başlayır, ticarət inkişaf edir. İri şəhərlər yaranır, yeni sənaye şəhərlərinin meydana gəlməsi ilə əmtəə-pul münasibətlərində dəyişikliklər baş verir. Pul əmtəələrin mübadiləsində vasitə rolu oynamağa başlayır. Pula olan tələbat yeni bazar və sərvətlər əldə etməyə meyli gücləndirir. Bu meyl Hindistana yönəlir. Digər tərəfdən gəmiçiliyin inkişafı Şərq ölkələrinə, xüsusilə Hindistana gedən dəniz yolunun kəşfini sürətləndirir. Şəhər burjuaziyasının, kilsənin və kralın marağının üst-üstə düşməsi də Hindistan və Çin hesabına boş xəzinənin doldurulmasına şərait yaradır. Beləliklə, yeni sərvət arzusu, müstəmləkələr ələ keçirmək hərisliyi ölkələrarası münasibətləri, xüsusilə Portuqaliya və İspaniya arasında ziddiyyətləri gücləndirir. Belə bir şəraitdə Xristofor Kolumba Hindistana gedən dəniz yolunun kəşfi üçün icazə verilir. Xristofor Kolumb (1451-1506) 1451-ci ililn payızında Genuyada toxucu ailəsində anadan olmuşdu. Mənşəcə italyan olan Kolumb 1474-1475-ci illərdə Egey dənizinə təşkil olunan ekspedisiyada iştirak etmişdir. O, 1476-cı ildə İtaliyadan Portuqaliyaya köçərək Çin və Hindistana qərb istiqamətində üzmə planını 1484-cü ildə II Juana təklif etsə də, Kolumbun layihəsi qəbul olunmur. Bu səbəbdən də, qardaşı Bartolomeyin 51
köməyi ilə İspaniyaya köçür və layihəni İspan kralına təqdim edir. Müqavimətlərə baxmayaraq portuqaliyalıları qabaqlamaq məqsədilə Kral 1492-ci ildə layihəni təsdiq edir. Birinci ekspedisiya (1492-1493) 1492-ci il avqust ayının 3- də Palos limanından hərəkətə başlayır. Bu ekspedisiya Baham adalarından birini, Kuba adasını kəşf edir. Xristofor Kolumbun «Qərbi Hindistanı» kəşf etməsi portuqaliyalıları narahat edir. Onlar belə hesab edirdilər ki, Kolumbun layihəsini qəbul etməməklə «Hindistan» ispanlara hədiyyə edilmişdir. İki dövlət arasında mübahisə «papa meridianının» çəkilməsi (04.05.1493) ilə nəticələnir. İkinci ekspedisiya (1493-1496) səyahətə sentyabrın 25-də Kadis limanından başlayır. Noyabrın 4-də Qvadelupa adası kəşf olunur. Daha sonra İzabella şəhərinin əsası qoyulur. Lakin qızıl axtarışı müsbət nəticə vermir. Ekspedisiyanın göndərdiyi az miqdarda qızıl, mis, qul hindlilər kralı təmin etmədiyindən müqaviləni pozur və ekspedisiyanın xərcini ödəməkdən imtina edir. Kolumb 17 gəmidən 5-ni saxlayır, 12-si geri qayıdır, bibliya çarı Solomonun qızıl çıxartdığı Ofir ölkəsini tapdığını söyləyir və müqaviləni bərpa etməyə nail olur. Üçüncü ekspedisiya (1498-1500) 1498-ci ili mayın 30-da 6 kiçik gəmidə 300 nəfərlik heyətlə «Qərbi Hindistan» a yola düşür. İyulun 31-də Trinidad adası kəşf edilir. Lakin həmin ərəfədə portuqallar Hindistana Afrikanın cənubundan dəniz yolu açırlar. Bu hədisədən sonra kral Kolumbu, qardaşları Bartolomeyi və Diaqonu həbs edir. Onlar çox çətinliklə azad olurlar. Dördüncü ekspedisiya (1502-1504) 1502-ci ildə səyahətə çıxır. Xristofor Kolumb həqiqi Hindistanı kəşf edə bilmədi. Əvəzində İspaniyaya yeni torpaqlar bəxş etdi. İşğal olunan ərazilərdəki yerli hindlilər məhv edildilər. Hindliləri vəhşi adlandıran avropalılar ən qəddar vəhşiliklə adaların əhalisini son nəfərinə kimi qırdılar. 52
Xristofor Kolumb 1506-cı ildə vəfat etmişdi. Kolumbdan sonra yeni dünyanın kəşfi ilə əlaqədar müasir Amerika qitəsinə gələn avropalılar bu ərazilərdə məskunlaşdılar. Hindistana dəniz yolunun açılması şərti olaraq beş mərhələyə bölünür. Birinci mərhələ 1415-1434, ikinci mərhələ 1434-1462, üçüncü mərhələ 1470-1475, dördüncü mərhələ 1782- 1487-ci illəri əhatə edir. Beşinci mərhələ 1497-ci ildən başlayır. 1497-i il iyul ayının 8-də 28 yaşlı gənc dənizçi Manuel Vaska da Qamanın rəhbərliyi altında 4 gəmi 118 nəfər heyətlə Lissabondan Hindistana yola düşür. Ekspedisiya 1498-ci il mayın 20-də Hindistanın Kəlküt şəhərinə çatır. Manuel Vaska da Qamanın Hindistana ikinci səyahəti 1502-ci ildə olmuşdu. 1524-cü ildə o Hindistana vitse - kral təyin olunsa da, əcəl ona planlarının həyata keçirilməsinə imkan vermir. Kəşf olunmuş bu yol 90 il portuqallara, sonra isə ingilis və fransızlara xidmət etmişdir. Vaska da Qamadan bəhs edən akademik Kraçkovski bildirmişdi ki, «Onun adı Əhməd ibn – Məcid idi. Nəsillikcə dənizçi ailəsindən olmaqla ərəb mənşəlidir». Doğrudur, Hindistana dəniz yolunun kəşfi Manuel Vaska da Qamanın adı ilə bağlıdır. Ancaq müəlliflər göstərir ki, eranın 14-37- ci illərində Tiberiya dövründə Hippal adlı tacir Hindistana üzə bilmişdir. B.e. 117-138-ci illərində yunan və italyanlar üzərək Hindçinə çatmış, Çinə birbaşa dəniz yolunun olduğunu müəyyənləşdirmişlər. Sonralar ilk Avropa və yunan mənşəli Evdakos Hindistanda olmuşdu. Başqa sözlə, Hindistana dəniz yolunun açılmasının kimə məxsusluğu mübahisəlidir. Xristofor Kolumbun «Hindistan»ı kəşf etməsi portuqalları narahat etməyə başladı. Lakin ispanlar Amerika qitəsinin şimallı – cənublu öyrənməkdə davam edirdilər. Yeni dünyanın tədqiqində Ameriqo Vespuççi önəmli yer tutur. O, 4 dəfə – 1497, 1499, 1501, 1503-cü illərdə Amerikada olmuşdu. 1499-cu ildə ispan ekspedisiyası tərkibində «Hindistan»a səyahətə çıxan A. Vespuççi Amazon çayının şimal hissəsinə yaxınlaşmış, daha sonra Karib dənizində sahil boyu üzmüşlər. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|