Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 səfirlik göndərilmişdir. Elə bu zamandan etibarən Çindən qərbdə yerləşən dövlətlərin ərazisinə ticarət karvanları yola düşmüşdür. Britaniya adalarından tutmuş Sakit okean sahillərinədək olan ərazilərdə məskunlaşmış bütün xalqlar və dövlətlər qədim dünya siyasi sisteminin mühüm halqaları olan 4 qüdrətli imperiyanın – Romanın, Parfiyanın, Kuşanın və Çinin tabeliliyi altında olmuşdu. Çin malları, xüsusilə bu dövrdə yalnız orada istehsal edilən Çin ipəyi xarici bazarlara yol tapmışdı. Çindən ixrac olunan əsas mal ipək olduğu üçün bu yol “İpək Yolu” adlanmağa başlanmışdı. Qədim Çin qaynaqları İpək yolunun tarixi haqqında məlu- matları özündə qoruyub saxlamışdır. Çin mənbələrinin əhəmiyyətini ona görə xüsusi qeyd edirik ki, Çin tarixi daha çox müharibələr vaxtında tutulan gündəliklərdən və öndəki başçıların raportlarından əmələ gəlmişdi. Həm də, ticarət əlaqələri olan ölkələrə Çin imperatoru tərəfindən tez-tez səfirliklər göndərilirdi. Bu səfirliklər həm ticarət karvanlarına başçılıq edir, həm də Çinlə həmin ölkə arasında münasibətlərin qurulmasında birbaşa vasitəçi olurdu. İpək ticarəti ilə bağlı əsas qaynaqlar ilk dəfə Fransız Hirth tərəfindən işlənmiş və tədqiq edilməyə başlanmışdı. “Böyük İpək Yolu”nu ilk dəfə II yüzilliyin tanınmış coğrafiyaçısı və astronomu Klavdi Ptolomey (70-147) təsvir etmişdi. K.Ptolomey özündən əvvəl yaşamış yunan-Roma müəlliflərinin topladığı məlumatlardan istifadə edərək dünyanın dəniz və quru yollarının çox cüzi səhvliklə koordinatlarını verə bilmişdi. Sinifli cəmiyyətlərdə coğrafi biliklərin inkişafı həmişə və hər yerdə iqtisadi amildən, yəni ticarət əlaqələrini genişləndirmək zərurətindən doğmuşdur. Beləliklə, dövrün 4 iri imperiyasını, eləcə də başqa dövlət və xaqları birləşdirən Şərq- Qərb əlaqələrinin yaxınlaşması prosesində əlaqələndirici amil rolunu oynayan “Böyük İpək Yolu” mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başladı. Bu yol Çin (Xan) imperiyasının paytaxtı Canandan başlayır, Siyandan Lauçjou vasitəsilə Dunxuana
6 gedib iki qola ayrılırdı: Şimal yolu Turfandan keçib Pamir dağ- ları vasitəsilə Fərqanəyə və Qazaxıstan çöllərinə doğru uzanır, cənub yolu isə Labnor gölünün yaxınlığından Təklə-Məkan dağlarının cənub qurtaracağı ilə Yarkənd və Pamir dağlarının cənub hissəsi vasitəsilə Baktriyaya, oradan Parfiyaya və Hindis- tana gedir, nəhayət, Yaxın Şərq vasitəsilə Roma əyalətlərinə çatırdı. Məhz bu ticarətin təsirilə Orta və Qərbi Asiyada, eləcə də karvan yolunun keçdiyi bir çox ölkələrdə ipəkçilik meydana çıxırdı. Yaxın Şərqin güclü dövlətləri isə Qərb dünyasına aparan bu yolda vasitəçiliyi ələ keçirməyə cəhd göstərir və çox vaxt buna nail olurdular. Yuxarıda qeyd etdik ki, Çinə gələn ticarət karvanlarına dövlət səviyyəsində yüksək qiymət verildiyi üçün onlar “səfirlik” adlandırılırdı. Bu karvanlar vasitəsi ilə Bizansa hind ədviyyatı, fil sümüyü, rənglər, parçalar, Yəmən buxuru, qızıl qum və külçələr, Afrika qulları və s. gətirilirdi. Bu yolda ağalıq etmək və külli miqdarda gəlirə sahib olmaq uğrunda Sasanilər, Bizans və Roma arasında daima mübarizə olmuşdu. VI əsrdə isə Türk xaqanlığı və Çin Suy dövləti İpək yolunun şərq hissəsinə nəzarət uğrunda mübarizə aparmışdır. Türk xaqanlığının iki müstəqil dövlətə - Şərq və Qərb dövlətlərinə bölünməsindən və aralarındakı zidiyyətlərdən istifadə edən çinlilər hegemonluq qazanmışlar. Bu hegemonluq Çin qaynaqlarındakı Çinin xarici ticarət əlaqələrində öz əksini tapmışdır. Çindən Koreyaya, Mon- qolustana, Yaponiyaya, Mərkəzi Asiyaya, Hindistana, Fars kör- fəzi sahilinə, oradan isə Qərbə doğru aparan quru və su yollarının marşrutu açılmışdi. «Böyük İpək Yolu»nun beynəlxalq əhəmiyyəti VII-X əsr- lərdə, ərəb-müsəlman dövlətinin Çin və Hindistandan tutmuş İspaniyayadək geniş bir ərazini öz hakimiyyəti altında birləşdirdiyi dövrdə daha da artır. Vahid dövlət tərkibində birləşmiş müxtəlif xalqların ümumsiyasi və dini-mədəni ünsiyyətə cəlb olunması daxili və beynəlxalq ticarətlə yanaşı baş verirdi. Orta Asiya türklərinin o dövr həyatı haqqında tədqiqat
7 aparmış akademik V.V.Bartoldun yazdığına görə “müsəlman mədəniyyətinin ticarət əlaqələri vasitəsilə dinc yolla yayılması türklərin taleyinə müsəlman silahının uğurlarından daha artıq təsir göstərmişdir”. Mənbələrdə «Böyük İpək Yolu» vasitəsilə ticarət edən yəhudi, rus və avropalı tacirlər haqqında məlumatlar vardır. Səlcuqlar və Monqollar dövründə İpək yolu ilə aparılan ticarətin inkişafı üçün geniş imkanlar açıldı. Şərq-Qərb arasında əlaqələr daha da genişləndi. İpək yolunun XIII əsr dövrünü Ve- nesiya səyyahı Marko Polonun əsərlərində daha aydın görmək olar. Onun Kiçik Asiya, Azərbaycan, İran, İraq, Mərkəzi Asiya, xüsusilə Uzaq Şərq ölkələri, o cümlədən Monqolustan, Çin, Cə- nub dənizindəki adalar, Yaponiya, Şimali Asiya ilə xəz dəri ti- carəti, Yava, Sumatra, Seylon, Hindistan, Madaqaskar haqqın- dakı məlumatlar Avropada dərin maraq doğurmuşdur. Marko Polodan daha əvvəl yaşamış Qannon, Herodot, Strabon, K.Pto- lomey və bu kimi antik dövr müəllifləri öz əsərlərində ticarət karvanlarının və böyük ticarət mərkəzlərinin adlarını qeyd etmişlər. X əsrdə İslam dünyasının – Hindistan və Orta Asiyadan başlayaraq İspaniya da daxil olmaqla Atlantik okeanına qədər – çox geniş əraziləri əhatə edən 21 xəritəsi tərtib olunmuşdur. İbn Vahb (IX əsr), Əl-Yaqubi (X əsr), əl - İstəhri (820-934), İbn Fədlan (X əsr), Əl-Məsudi (X əsr), İbn Havqəl (X əsr), Müqəddəsi (X əsr), Yaqut əl - Həməvi (XII əsr) kimi ərəb səyyah və coğrafiyaçıları İpək yolunun erkən orta əsrlər dövrü üçün çox maraqlı məlumatları öz əsərlərində əks etdirmişlər. XIV əsr ərəb səyyahı və coğrafiyaşünası olan İbn Bəttutə bir çox ticarət şəhərlərini gəzmiş, şahidi olduğu bu şəhərlərin həyatı haqqında çox maraqlı fikirlər yazmışdır. Qalonifontibus (XIV-XV əsr) və Kalvixo kimi səyyahların gündəlikləri Teymurilər dövründə baş vermiş siyasi prosesləri və ticarət yollarının vəziyyətini öyrənməyə imkan verir. Teymur Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|