Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
38
olunurdu. Bu şəhərlər içərisində Beyləqan şəhəri daha çox fərqlənmişdi. Bir sözlə, Azərbaycan İpək yolunun yaranışından bu ticarət yolunda gedən proseslərin birbaşa iştirakçısına çevrilmişdi. Азярбайъан яразисиндян кечян карван йолларынын изи бу эц- нядяк галмышдыр. Буну археоложи газынтылар заманы ялдя едилян мадди мядяниййят нцмуняляри дя тясдиг едир. 1925-ъи илдя Бярдядя торпаг иşляри аpарыларкян Александр Македонскинин адындан кясилмиш эцмцш тетрадрахма, 1929-ъу илдя Александр Македонскинин вя е.я ЫЫ ясрдя Селевкид дювлятинин чары адындан кясилмиш эцмцш монет тапылмышдыр. ХХ ясрин 50-60-ъы илlяриндя Азярбайъан яразисиндя чохлу сайда еллин дюврцнцн монетляри ашкар едилмишдир. Онлардан бири 1958-ъи илдя Шамахы шящяри йахынлыьындакы Хыныслы кяндиндян тапылмышдыр. Е.я. Ы ясрин 90-80-ъi илляриндя басдырылан хязиня Афина, Фракийа, Селевкид дювлятинин шящярляриндя, Понтда, Парфийада кясилмиш монетлярдян ибарят олмушду. Щямчинин, Албанийанын юзцндя кясилян 70-дян артыг монет ашкар олунмушдур. Ян гядим вя даща зянэин хязиня Азярбайъан яразисиндя 1966-ъы илдя Албан дювлятинин пайтахт шящяри олан гядим Гябяля даьынтылаrы йахынлыьында тапылмышдыр. Бу хязиня е.я. ЫЫ ясрин 30-20-ъи илляриня аид едилир. Хязиня Александр Македонски, Парфийа чары Сисимах, е.я. 187-129-ъу иллярдя Селевкид дювлятини идаря етмиш бцтцн чарларын пулларындан, щямчинин Албанийанын юзцндя кясилян чохлу монетлярдян ибарят олмушдур. Хязинядякилярдян 4 ядяд монет Йунан-Парфийа дювлятиня аиддр ки, бу да бцтцнлцкля Гафгазда надир сайылыр. Бу пул тапылана гядяр анъаг 1 ядяд Бак- трийа монети Эцръцстанда ашкар едилмишди. Азярбайъанда щям- чинин Ипяк йолу иля эятирилян бязяк яşйалары да ашкар олунмушдур.
39
II FƏSİL «BÖYÜK İPƏK YOLU» ORTA ƏSRLƏRDƏ
2.1. «Böyük İpək Yolu» Səlcuq və Monqol imperiyaları dövründə
“Şərq və Qərbin sultanı və hökmdarı” titulunu alan səlcuqlar XI əsrdə Şərqdə Kaşqar, Qərbdə Aralıq və Mərmərə dənizlərinədək, Şimalda Böyük Qafqaz dağları, Qara dənizdən Cənubda Fars körfəzinədək geniş bir ərazini işğal edərək İpək yolunun böyük bir sahəsinə nəzarətə sahib oldular. Səlcuqların Qərbə doğru hərəkət edərək Bizans torpaqlarının çox hissəsini, xüsusilə Aralıq dənizinin ticarət əhəmiyyətli şərq sahillərini, o cümlədən İpək yolunun əsas qovşaqlarından olan Antioxiyanı tutması Qərbi Avropanı ayağa qaldırdı. Qərblilər əsasən dini bəhanələrlə Səlib yürüşlərinə başladılar. Əslində isə məqsəd Şərqin zəngin şəhərlərinə, ticarət yollarına sahib olmaq idi. Roma papasına xüsusi sərmayə ilə kömək edən Şimali İtaliya tacirləri səlibçilərə xidmət göstərmiş, onları silah, ərzaq və muzdlu döyüşçülərlə təchiz etmiş, əvəzində səlibçilərin işğal etdikləri Suriya və Fələstində böyük güzəştlərə nail olmuşdular. Uzaq Şərqdə dəniz ticarətini ələ almış İtaliya tacirləri bəzən müsəlman ölkələrinin içərilərinə də gedərək onlarla mal mübadiləsi edir, Orta Asiyadan, Hindistandan və b. yerlərdən gətirilən qiymətli məhsulları Qərb ticarət bazarlarına çatdırırdılar. Ticarətin gedişi prosesində tacirlərin dənizkənarı ticarət sahələrində öz məhəllələri, kilsələri, ticarət anbarları yaranırdı. XIII əsrin əvvəllərindən başlayaraq Çindən tutmuş Qərbi Avropayadək böyük bir ərazini əhatə edən monqol hücumları
40
nəticəsində Mərkəzi Asiyanın bütün köçəriləri Monqol imperiyası tərkibində birləşdirildi. Uzunmüddətli müharibələr Böyük çölün kasıb əhalisini var-yoxdan çıxarsa da, Yaxın və Uzaq Şərq arasında fəaliyyət göstərən ticarət yolları yenidən işləməyə başladı, ticarətlə məşğul olan monqol noyonlarının qazancı artdı. Çingiz xandan fərqli olaraq apardığı işğalçılıq müharibə- lərində iqtisadi məqsədlərini gizlətməyən Əmir Teymur Avrasiyanı birləşdirən “Böyük İpək yolu”na nəzarət etmək məqsədilə bu yolun keçdiyi yerləri – İran, Ön Asiya və Cənubi Qafqazı ələ keçirməyə çalışırdı. Yalnız Cənub ticarət yolunu saxlamaq istəyən Əmir Teymur Qara dəniz və Xəzər dənizləri sahillərindən keçən Şimal yolunu bağlamaq məqsədilə Ürgənc, Saray Bərkə, Həştərxan, Azov və b. böyük ticarət şəhərlərini dağıtdı. Türküstanın iqtisadiyyatını dirçəltmək məqsədi ilə Səmərqəndi yenidən tikdirdi. XIII-XV əsrlərdə Qərblə Şərq arasında tranzit ticarət Misir, Qırmızı dəniz və Hind okeanı marşrutu ilə davam etdirilməyə başlandı. Mənbələrin məlumatına görə,
İsgəndəriyyədəki Venesiya konsulu italyan tacirlərinə verilən böyük güzəştlərdən istifadə edərək məmluk sultanlarının xarici siyasətinə də təsir göstərir, Aralıq dənizi dövlətləri ilə müqavilələr bağlanmasında vasitəçi rolunu oynayırdı. Şübhəsizdir ki, ölkələrin ərazisindən aparılan mallara rüsumlar alınırdı. XIII əsrdə Misir ərazisindən keçən mallara qoyulan rüsum onun dəyərinin 15%-ni təşkil edirdi. XV əsrdə “Böyük İpək Yolu” ilə mal mübadiləsinin azalması dövlət rüsumunun 35%-dək yüksəlməsinə səbəb oldu. Yalnız Misirə ağac məhsulları və dəmir gətirən tacirlərə 10%-li güzəşt edilirdi. Beləliklə, artırılan vergi və rüsumlar, həmçinin mübadiləyə aşağı əyarlı sikkələrin buraxılması XV əsrin II yarısında Hindistan və b. ölkələrlə edilən tranzit ticarətinə ciddi ziyan vurdu. XV əsrdə dəniz yollarının kəşfi, portuqaliyalıların Hindistana gedən yolun Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|