Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
53
Səyahətdən qayıdan Vespuççi Portuqaliya donanmasına keçmişdir. 1501-ci ildə o, yenidən portuqal gəmisində astronom kimi iştirak etmiş, Rio - de Janeyro (Yanver çayı) mənsəbinə çatmış, ancaq okeana dönərək Afrika istiqamətində üzmüşdür. Ekspedisiya üzvlərinə məlum olur ki, kəşf olunmuş quru hissə Asiya deyildir. 1503-cü ildə Vespuççi daha bir səyahət edir və kəşf olunmuş torpaqların Hindistan olmadığını dəqiqləşdirərək İtaliyadakı dostuna yazdığı məktubda bu qurunun «Yeni Dünya» adlandırılmasını məsləhət görür. 1507-ci ildə Vespuççinin «Yeni Dünya» haqqında iki məktubu ingilis və fransız dillərinə tərcümə olunur. Həmin ildə onun «Kosmoqrafiyaya giriş» («Dünyanın təsviri») kitabı çap olunur. Kitaba iki məktub da əlavə olunur. İlk dəfə olaraq «Amerika» adına bu kitabda rast gəlinir. 1507-ci ildə Laxorengiyalı coğrafiyaşünas Martin Valdze- müller kəşf olunmuş materikin Amerika adlandırılmasını təklif edir.
1538-ci ildə dünyanın xəritəsində, 1641-ci ildə isə holland kartoqrafı Herart Merkatorun qlobusunda artıq şimal materiki də cənubla birlikdə Amerika adlandırılır. XVI əsrin II yarısında bu ad tərtib olunan bütün xəritələrdə əksini tapır. Sonralar Kolumbun adını əbədiləşdirmək üçün Cənubi Amerikada bir dövlətə – Kolumbiyaya onun adı verildi. Kəşf olunmuş ərazilərin gizli saxlanılmasına baxmayaraq artıq Şərq dövlətlərinə «dəniz hücumu» başlayır. Vasko Balboanın Panama bərzəxindən qərbdə «dənizin» olması, Ameriko Vespuççinin Cənubi Amerika materikinin cənub istiqamətində cənub – qərbə sıxılması kimi əsaslı tədqiqat işləri materikin cənubundan keçməklə Hindistana çatmağın mümkünlüyünə əsas verirdi. Növbəti cəhdi Fernando Magellan etdi. 1480-ci ildə anadan olan Magellan Portuqaliya donanmasında xidmət etmiş, lakin rütbəsindən narazı olduğu üçün ispan donanmasına 54
keçmişdi. Asiya dəniz yolunu tapmaq layihəsini təqdim edən Magellan İspaniya – Portuqaliya mənafeləri toqquşan demarkasiya xəttini pozmadan tədqiqat işləri aparmağı təklif edir. Layihəyə əasən Magellan «Trinidad» (Üçlük - Qələbə) gəmsisində 265 nəfər heyətlə 1519-cu ilin sentyabr ayının 20-də Qvadalkvikir çayının mənsəbindən qərb istiqamətində yola düşür. Magellanın səyahətinin detallarına toxunmadan bildirək ki, Sakit okeana daxil olan Magellan əvvəl şimal istiqamətində üzür, sonra şimal – qərbə istiqamət götürür. 1521-ci il yanvarın 24-də ilk dəfə okeanda quruya rast gəlirlər. Puka – Puva adla- nan bu adadan sonra martın əvvəllərində hazırki Marian adalarına çatır və Sevu adasında bir müddət dayanmalı olur. 1521-ci ilin aprelin 27-də yerli əhali ilə toqquşmada Motan adasında həlak olur. Ekspedisiya üzvləri Magellandan sonra Barbozanı komandan sneçirlər. Lakin Barboza və astronom San – Martin Sevu adasının hökmdarının vida mərasimində 27 nəfərlə birlikdə öldürülür. Sağ qalmış 120 nəfər üç gəmini idarə edə
bilmədiyindən «Konsepsion» gəmisi yandırılır. Ekspedisiyanın başçısı əvvəl Karvalano, sonra isə Espinosa seçilir. Heyət geri qayıdarkən «Trinidad» gəmisi portuqallar tə- rəfindən tutularaq Hindistan ərazisinə sürgün edilir və gəmi heyəti əsirlikdə məhv olur. Nəhayət, 1522-ci il oktyabrın 6-da «Viktoriya» gəmisi 18 nə- fər heyətlə Qvadalkvikvir çayının mənsəbinə daxil olur. Gəminin kapitanı Xuan Sebastian El-Kano bir sıra fəxri mükafatlara layiq görülür. Magellanın dünya səyahəti nəticəsində məlum oldu ki, Afrikanın cənubundan başqa qərb istiqamətində də üzməklə şərq ölkələrinə çatmaq mümkündür. Magellan Vasko Balboanın gördüyü Sakit okeanın mövcudluğunu təsdiq etdi. Ekspedisiya kəşf etdikləri ölkələrin təbii şəraitini, iqtisadiy- yatını və iqtisadi inkişaf səviyyəsini, təbii sərvətlərini Portuqaliya üçün aşkar etdi.
55
Magellandan sonra Sakit okeandakı Yeni Qvineya, Mərcan, Marşall, Soloman, Markiz adaları aşkar olundu. Qeyd edək ki, avropalılar bu yerləri kəşf edənədək bu adalarda əhali məskun idi. Avropalıların gəlişi ilə adaların əhalisi məhv edildi, avropalılar orada məskunlaşdılar. Yeni Zelandiya əhalisi məhv edildi, Tasmaniya adasının aborigen əhalisi yer üzündən silindi. Məşhur Ərəb dənizçisi və coğrafiyaşünası Əhməd ibn Məci- din yaxından köməkliyi ilə Vasko da Qama 1498-ci il mayın 20-də Hindistana dəniz yolunu kəşf etdi. Bundan az sonra bir-birinin ardınca Hind okeanına göndərilən Portuqaliya hərbi dəniz ekspedisiyaları (Pyedru Karbol -1500-1501; Vasko da Qama- 1502-1503; Fransisku Almeyda -1505-1509; Alfonsu d` Albukerki -1503- 1515 və b.) Şərqi Afrika, Hindistan, Seylon və Cənub - Şərqi Asiyada çox mühüm hərbi strateji və ticarət mərkəzlərini ələ keçirdilər. 1507-ci ildə Ədən körfəzinin girəcəyindəki Sokotra adasını fəth edən və 1513-cü ildən isə Ədəni ələ keçirmək uğrunda müharibələrə başlayan portuqaliyalılar əslində Hind okeanı hövzəsini, Qırmızı dəniz və Misir vasitəsilə Aralıq dənizi sahilləri ilə əlaqələndirən məşhur ticarət yolunu bağlayırlar. Bu yolun bağlanmasından, Şərq ticarətinin okean yolu ilə Qərbə doğru yönəlməsindən Venesiya respublikası narahat olur. 1507-ci ilin oktyabrında Alfonsu d` Albukerkinin başçılıq etdiyi Portuqaliya donanması Hörmüzə hücum edir. Portuqaliya artilleriyasının təpgisinə davam gətirməyən şəhər təslim olur. Hörmüz hakimi təzminat olaraq Portuqaliyaya 5 min əşrəfi qızıl pul və hər il 15 min əşrəfi xərac verməyi öhdəsinə götürür. Artıq Portuqaliya hakimiyyət orqanlarının icazəsi olmadan heç bir ölkənin ticarət gəmisi İran körfəzinə daxil ola bilməzdi. Hörmüz alındıqdan sonra Portuqaliyanın ticarət faktoriyası açılır və qarnizon üçün qala inşa olunmasına başlanır. Bununla da, əslində, Hind okeanı ilə (Hörmüz – İran körfəzi – Bağdad vasitəsilə) Aralıq dənizi sahillərini əlaqələndirən ikinci mühüm karvan yolu da bağlanmış oldu.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|