Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBİYYAT Азярбайъан дилиндя
- Rus dilində
- MÜNDƏRİCAT
- NƏTİCƏ
- «Böyük İpək Yolu»
- Böyük İpək Yolu keçmişdən başlasa da, gələcəyə
81
Yustinianın dünya hakimiyyəti iddiası Bizans hökumətini anql-saks krallığı da daxil olmaqla bütün Avropa dövlətləri ilə diplomatik əlaqələr saxlamağa məcbur edir. Hədiyyə verməyə, lazımi adamları ələ almağa, muzdlu qoşun tutmağa hədsiz miqdarda ipək tələb olunurdu. İpək ticarəti sayəsində Yustinian az qala bütün Aralıq dənizi hövzəsində dünya siyasəti aparmağa nail olmuşdu. Orta Asiyada mövcud olmuş dövlətlər və burada yaşayan tacirlər çox vaxt bu karvan yolunda vasitəçilik etməklə küllü miqdarda gəlir əldə etmişdilər. Qədim İpək yolunun beynəlxalq əhəmiyyəti VII-X əsrlərdə ərəb – müsəlman dövlətinin Çin və Hindistandan tutmuş İspaniyayadək geniş bir ərazini öz hakimiyyəti altında birləşdirdiyi dövrdə daha da artdı. Vahid dövlət tərkibində ticarət əlaqələri çox sürətlə və yaxşı inkişafa doğru yönəldi. “Böyük İpək Yolu”na iki dəfə zərbə dəymişdi. Birinci zərbə Əmir Teymur Şimal yolunu bağlamaq məqsədilə Ürgənc, Saray Bərkə, Həştərxan, Azov və b. böyük ticarət şəhərlərini dağıdaraq Türküstanın iqtisadiyyatını dirçəltmək məqsədi ilə Səmərqənd kimi dünya incilərindən birini yaratdığı zaman dəymişdi. İkinci zərbəni isə “Böyük coğrafi kəşflər” vurmuşdu. Bununla belə orta əsr imperiyaları dövründə İpək Yolu əvvəlki dövrlərə nisbətən daha qüvvətli olmuşdu. Karvan yolları genişlənmiş, iri ticarət mərkəzləri olan şəhərlər meydana gəlmiş, ticarət üçün hər cür imkanlar yaranmışdı. Qara dəniz və Aralıq dənizi sahilləri başlıca ticarət mərkəzlərinə çevrilmişdi. Venesiya tacirləri ticarətdə vasitəçilikdən çoxlu qazanc əldə etdiyindən dövlət Venesiya gəmilərinin qüdrəti qarşısında dayana bilməmişdi. 1453-cü ildə Konstantinopolun Osmanlı sultanı II Mehmet tərəfindən tutulması bir sıra ticarət yollarının əhəmiyyətinin itirilməsi ilə nəticələndi. Lakin Azərbaycan şəhərləri, xüsusilə Təbriz ticarət şəhəri kimi öz əhəmiyyətini qoruya bildi. Artıq 82
XV əsrin sonlarına yaxın Xəzər dənizinin əhəmiyyəti əvvəlki əsrlərdə olduğundan qat-qat artmağa başladı. Volqa-Xəzər yolu Avropa-Asiya arasında əlaqələndirici məntəqələrə çevrildi. Ümumiyyətlə, əlverişli məkanda yerləşən Azərbaycan “Böyük İpək Yolu”nda “Qızıl körpü” rolunu oynamışdı. Orta əsrlər dövrünün sonunda artıq öz əhəmiyyətini itirən “Böyük İpək Yolu” XXI əsrin astanasında uzaqgörən siyasət nəticəsində yenidən bərpa olundu. Bu yolun bərpasında Ümummilli lider H.Əliyevin xidmətləri danılmazdır. Şərq-Qərb enerji dəhlizinin yaradılması qlobal-tarixi hadisədir. Avropa- Asiyanın 34-dən çox dövlətinin ərazisindən keçərək onu özündə birləşdirən “Böyük İpək Yolu”nun əhəmiyyəti ölçüyəgəlməzdir. Bir sözlə, İpək yolu Qərblə Şərq arasında, Avropa, Asiya və Çin, Rusiya, Aralıq dənizi arasında, mərkəzi və Şərqi Avropa arasında əlaqələrin yaradılmasında çox böyük rol oynamış və müasir dövrdə onun bərpası zamanın tələbi olmuşdur. Qərb ilə Şərq arasında qarşılıqlı əlaqələrin möhkəmlənmə- sində Azərbaycanın rolu artdıqca bir daha sübut olundu ki, «tarix təkrar olunur». Ancaq tarixin yenidən dirçəlişi və bəşəriyyətin hazırladığı dəyərlərin geri qaytarılması üçün şəxsiyyətlərin rolu əvəzsizdir. Bu baxımdan «Böyük İpək Yolu» nun bərpası prosesinin Heydər Əliyevin xalqın tələbi ilə yenidən hakimiyyətə qayıdışı ilə eyni vaxta – 1993-cü ilə təsadüf etməsi, əslində təsadüf deyil, zamanın tələbi, dövrün zərurəti idi. Ümummilli lider H.Əliyevin uzaqgörənliklə söylədiyi kimi, “Azərbaycan “İpək Yolu”nun mərkəzində yerləşir... “İpək Yolu” Yaponiya, Çin və Mərkəzi Asiyadan keçib Xəzərə çıxa- caqdır. Xəzərdə Şərq və Qərb vahələri arasında keçid bərəsi var və bu bərə Azərbaycana məxsusdur. Bakı “İpək Yolu” üstündə yeganə iri dəniz limanıdır. Ona görə də, Azərbaycan burada çox mühüm strateji mövqe tutur” və XXI əsrdə bu mövqeni daha da möhkəmləndirəcəkdir”.
83
84
ƏDƏBİYYAT Азярбайъан дилиндя 1. Abdulkadir Yuvalı. Bahəddin Ögəl, Kültür Bakanlığı. Ankara, 1993 2. Ağazadə R. Azərbaycan və “Böyük İpək Yolu”nun formalaş- masının tarixi mərhələləri. // Qobustan, 2003, № 4 3. Ağazadə R. Azərbaycanı dünyaya qovuşduran yol. // Nəqliyyat jurnalı, 2005, noyabr 4. Aşurbəyli S. Şirvanşahlar dövləti. Bakı, 1997 5. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar. Bakı, 1989 6. Azərbaycan – Böyük Britaniya əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq əlaqələri (1991 - 2001). Bakı, 2001 7. Bahaddin Ögəl. Böyük Hun imperiyası. I kitab. Bakı, 1992 8. Bahaddin Ögəl. Böyük Hun imperiyası . II kitab. Bakı, 1992 9. Braun S. İpək yolu strategiyası. “Azərbaycan” qəzeti. 1998, 4 oktyabr 10. Brüsseldən Bakıya. // İpək yolu , 1996, № 1 11. Bünyadov Z.M. Azərbaycan Atabəylər dövləti. Bakı, 1985 12. Bünyadov Z.M. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə. Bakı, 1989 13. Dirçələn Qədim İpək Yolu ilə üçüncü minilliyə doğru. Xalq qəzeti, 1998, 9 sentyabr 14. Əfəndiyev O. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı, 1993 15. Əhmədov Q. Qədim Beyləqan. Bakı, 1997 16. Əliyev F.M. Şimali Azərbaycan şəhərləri. Bakı, 1960 17. Əliyev K., Əliyeva F. Azərbaycan antik dövrdə. Bakı, 1997 18. Əliyev A., Qasımov Ə., Qasımov N. Azərbaycanın sosial - iqtisadi inkişafında islahatların rolu. Bakı, 1998 19. Əliyev E. Beynəlxalq avtomobil daşımaları sahəsində əmək- daşlıq və onun hüquqi təminatı. // Dirçəliş - XXI əsr, 2002, № 52 20. Əsədov N. Azərbaycanın Asiya və Avropa dövlətləri ilə qarşılıqlı əlaqəsi. Bakı, 2007 21. Faruk Sümər. Oğuzlar. Bakı, 1992 22. Heydər Əliyev işığı – İpək yolu. Bakı, 2000 85
23. Həsənov Ə. Azərbaycanın xarici siyasəti: Avropa dövlətləri və ABŞ. Bakı, 1998 24. İbrahimli X. Yeni Avrasiya Qafqazı. Bakı, 2001 25. İpək Yolu: II Respublika elmi-praktiki konfransın materialları (20-27 dekabr). Bakı, 2001 26. “İpək Yolu” Projesi. Armağan Ekici. Ankara, 2002 27. “İpək Yolu” jurn., 1998-ci il 28. İsmayılova V. Şərqdən Qərbə, Şimaldan Cənuba bütün yollar Azərbaycanda kəsişir. “Azərbaycan” qəzeti, 2003, 28 sentyabr 29. Kərəmov N. Odlar yurdunun səyyah və coğrafiyaşünasları. Bakı, 1985 30. Qaffarov T. Azərbaycan respublikası: əsrə bərabər on il (1991-2001). Bakı, 2001 31. Qəmbərov C. “Böyük İpək Yolu”nun inkişafında Azərbaycan - Özbəkistan əməkdaşlığı // İpək yolu, 2001, № 1 32. Quliyev Ə.N. Azərbaycan-Rusiya münasibətləri tarixindən XV - XVII əsrlər. Bakı, 1958 33. Qumilyov L. Qədim türklər. Bakı, 1993 34. Mahmudov Y. Öyrənilməmiş səhifələr. Bakı, 1972 35. Mahmudov Y. Səyyahlar Azərbaycana gəlir. Bakı, 1977 36. Mahmudov Y. Odlar Yurduna səyahət. Bakı, 1980 37. Mahmudov Y. Səyyahlar, kəşflər. Azərbaycan. Bakı, 1985 38. Mahmudlu Y. Azərbaycan diplomatiyası. Bakı, 1996 39. Mahmudlu Y. Azərbaycan-Şərqlə Qərb arasında qızıl körpü // Azərbaycan diplomatiyası , Bakı, 1993, № 1 40. Mahmudlu Y. Heydər Əliyev: Yeni Azərbaycanın qurucusu. // Altay dünyası , Bakı: 1998, № 3. 41. Mehdiyev R. XXI əsrdə milli dövlətçilik. Bakı, 2003. 42. Məhərrəmov A. Azərbaycan-Avropa əlaqələri. Bakı, 2005. 43. Məmmədova F. Azərbaycanın siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası. Bakı, 1993. 44. Məmmədova Z. Avrasiya nəqliyyat dəhlizinin fəaliyyəti genişlənir. “Azərbaycan” qəz., 2001, 4 oktyabr 45.Məmmədov N., Bəxtiyarov H. “Böyük İpək Yolu”nun bərpası və Şərq – Qərb enerji dəhlizinin yaradılması müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin uğurudur. // Tarix və onun problemləri , Bakı, 2005, № 2
86
46. Muxtarova Ə. Türk xalqlarının tarxi (qədim dövr və orta əsrlər). Bakı, 2009 47. Muxtarova Ə. Kanqlar və Kanq dövlətinin tarixinə dair. // Tarix və onun problemləri , Bakı, 1998, № 1 48. Musayev T. Azərbaycanla Hindistanın bəzi tarixi əlaqələri. Bakı, 1960 49. Nağıyev Ə. “Böyük İpək Yolu” Şərq-Qərb əlaqələrinin bel sütunu. Xalq qəzeti, 1998, 4 oktyabr 50. Niyazov X. Berlin divarlarından Çin səddinədək. // Dirçəliş - XXI əsr, 2002, № 57 51. Rəfiq Özdək. Türkün qızıl kitabı. I kitab. Bakı, 1996 52.
Sadıqov H.
Azərbaycan Avropa
dövlətlərinin diplomatiyasında (1747 - 1829). Bakı, 2004 53. Səfərov Y. Qədim Azərbaycan: nə bilirik. Bakı, 1989 54. Səidzadə Ə. Orta əsrlərdə Azərbaycanın Hindistanla mədəni əlaqələri tarixindən. Bakı, 1958 55. Süleymenov O. İpək yolları. // Dirçəliş - XXI əsr . Bakı, 2002, № 50 56. Şklovski V. Marko Polo. Bakı, 1973 57. Tarixi İpək Yolunun bərpası üzrə beynəlxalq Bakı konfransında Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyevin yekun nitqi. “Respublika” qəz.1998, 10 sentyabr 58. Tarixi əməkdaşlıq yolunun yeni həyatı. “Azərbaycan” qəz. 1998, 13 sentyabr 59. Turan O. Səlcuklar tarihi və türk-islam medeniyyeti. Ankara, 1969 60. Vəlixanlı N. Ərəb xilafəti və Azərbaycan. Bakı, 1993 61. Vəlixanlı N. Böyük İpək Yolunun tarixi. // Azərbaycan dəmiryolçusu, 1998, 26 - 31 avqust 62. Vəlixanlı N. Böyük İpək Yolu və Orta əsr imperiyaları. “Azərbaycan” qəzeti, 1998, 24 oktyabr 63. Vəlixanlı N. Böyük İpək Yolu və Orta əsr imperiyaları. // İpək Yolu, 1998, № 4, s.97-101 64. Yesai Həsən Calalyan. Alban ölkəsinin qısa tarixi. Bakı, 1992
65. Zengin E., İbrahimov R. TRASEKA proqramının inkişafı və Azərbaycan. // Dirçəliş - XXI əsr, Bakı, 2003, № 64 87
Rus dilində 66. Аббасбейли А., Гасанов А. Азербайджан в системе между- народных и региональных организаций. Баку, 1999 67. Азербайджанский этнографический сборник. Том I, Бaky, 1964 68. Алиев К. Античная Кавказская Албания. Бaky, 1992 69. Ашурбейли С. История города Баку. Баку, 1992 70. Ашурбейли С. Экономические и культурные связи Азер- байджана с Индией. // Великий Шелковый путь и Азербайджан: вче- ра, сегодня, завтра. (Сборник статьей посвященный международной конференции по развитию транспортного коридора Европа – Кафказ – Азия): Баку, 1998, с. 31-45 71. Ашурбейли С. Экономические и культурные связи Азер- байджана с Китаем в средние века // Великий Шелковый путь и Азербайджан: вчера, сегодня, завтра. (Сборник статьей посвященный международной конференции по развитию транспортного коридора Европа – Кафказ – Азия): Баку, 1998, с. 46-53 72. Бабаев Ильяс. Великий Шелковый путь и Азербайджан // Великий Шелковый путь и Азербайджан: вчера, сегодня, завтра. (Сборник статьей посвященный международной конференции по развитию транспортного коридора Европа – Кафказ – Азия): Баку, 1998, с. 16-30 73. История Китая. С древнейших времен до наших дней. М., 1974 74. Мамедов С.А. Азербайджан по источникам XV – первой половины XVIII вв. Баку, 1993 75. Мамедова Э. К. Азербайджан и Каспийская европейско-ази- атская торговля во второй половине ХVII векa // Великий Шелковый путь и Азербайджан: вчера, сегодня, завтра. (Сборник статьей по- священный международной конференции по развитию транспортно- го коридора Европа – Кафказ – Азия): Баку, 1998, с. 54-64 76. Мамедова Э.К. Торгово-экономические связи в Каспийском регионе с концы ХVI по начала ХIХ веке // Великий Шелковый путь и Азербайджан: вчера, сегодня, завтра. (Сборник статьей посвящен- ный международной конференции по развитию транспортного кори- дора Европа – Кафказ – Азия): Баку, 1998, с. 65-72 88
77. Материалы по истории Азербайджана. Т. VI, Баку, 1963 78. Милословский. Ибн Баттута. М., 1974 79. Путешественники об Азербайджане. Т. I, Баку, 1961
89
ORTA ƏSRLƏRƏ QƏDƏR 1.1. İpək yolu ticarətinin yaranması (ən qədim dövr) ....................... 11 1.2. Hunların «Böyük İpək yolu»na nəzarət uğrunda mübarizəsi ..... 18 1.3. Kuşan imperiyasının «Böyük İpək yolu» nda mövqeyi .............. 21 1.4. Avrasiya məkanında «Böyük İpək yolu» nun rolu ..................... 24 1.5. «Böyük İpək yolu» Ərəb xilafəti zamanında .............................. 33 1.6. Azərbaycan və “Böyük İpək Yolu” ............................................ 36
«BÖYÜK İPƏK YOLU» ORTA ƏSRLƏRDƏ 2.1. «Böyük İpək Yolu» Səlcuq və Monqol imperiyaları dövründə ... 39 2.2. Hindistan və Çinin «Böyük İpək Yolu» nda mövqeyi ................ 41 2.3. Türk dövlətlərinin «Böyük İpək Yolu»nda rolu və əhəmiyyəti ... 44 2.4. «Böyük İpək Yolu» və оrta əsr imperiyaları ............................... 46 2.5. Böyük coğrafi kəşflər. İpək yolunun əhəmiyyətinin azalması ..... 50 2.6. Orta əsrlərdə Azərbaycan və Xəzər dənizi yolu ilə ticarət uğrunda Rusiya - İngiltərə rəqabəti ................................................................ 59
“BÖYÜK İPƏK YOLU”NUN BƏRPASI 3.1. “Böyük İpək Yolu”nun bərpası Heydər Əliyev zəkasının təntənəsi kimi ................................................................................................. 62 3.2. «Bakı Bəyаnnaməsi» ................................................................. 64 3.3. «Böyük İpək Yolu»ndan TRASEKA-ya ................................... 72
90
«Böyük İpək Yolu» Əmrahov Mais İsrail oğlu ADPU-nun “Türk və Şərqi Avropa xalqları tarixi və tarixin tədrisi metodikası” kafedrasının professoru, tarix elmləri doktoru
91
Чапа имзаланыб: 10.09.2011. Формат: 60x84 1/16. Гарнитур Тимес. Щяъми: 5,25 ч.в. Тираж 300. Сифариш № 72. Гиймяти мцгавиля иля.
«Мцтяръим» Няшриййат-Полиграфийа Мяркязи Бакы, Рясул Рза кцч., 125 тел./факс (99412) 596 21 44 e-mail: mutarjim@mail.ru
92
93
doğru gedən yoldur. Mən inanıram ki, əgər biz əmək- daşlıq edə-edə bir-birimizə hörmət bəsləyərək və bir- birimizi dəstəkləyərək bu yolla birlikdə getsək, o xal- qımızı firavanlığa və tərəqqiyə gətirib çıxaracaqdır. HEYDƏR ƏLIYEV Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|