Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
40
Bununla əlaqədar olaraq biz Belarus alimi M.V.Petroviçin belə bir fikrinə nəzər salırıq ki, tələbin məhsulun qiymətindən asılılığını tələb qanunu kimi şərh etmək olmaz. Çünki daha aşağı qiymət ilə daha çox məhsul alınacağı ehtimalı heç də bütün məhsullar üzrə və bütün istehlakçı qrupları üçün təsdiq olunmur. Yüksək gəlirə malik istehlakçı qruplarında məhsulun qiyməti ləngidici amil hesab olunur.Hətta bir çox hallarda isə «Veblin effekti» kimi məlum olan əks əlaqə izlənir.[42] «Veblin effekti» istehlak tələbinin artması effekti, məhsulun daha yüksək qiymətə malik ( daha aşağı deyil ) olması ilə bağlıdır. Bu vəziyyət istehlakçıların məhsulun qiymətinin aşağı düşməsi ilə onun nüfuz,imicinin, keyfiyyətinin də aşağı düşməsi vəziyyətinə inandığı şəraitdir. Bu ziddiyyətə görə məhsulun qiyməti artanda istehlakçılarda həmin məhsulu almaq istəyi daha da şişir. Bu effekt «Snob effekti» də adlanır. Müasir dövrdə istehlak bazarında rəqabət mühitinin yaradılması üçün yeni metodlardan da istifadə artıq labüddür. Avstriyalı iqtisadçı-alim Yozef Şumpeter (1883-1950) sahibkar-novator nəzəriyyəsində rəqabəti köhnənin yeniliklə,innovasiya ilə yarışı, mübarizəsi kimi qeyd etmişdir. Rəqabəti cəmiyyətdə , iqtisadiyyatda oynadığı çox mühüm roluna əsasən belə fərqləndirmişdir.
Alıcı bazarda təklif edilən malları qiymətləndirərkən onların istehlak keyfiyyətləri ilə yanaşı, onları əldə etməklə və onlardan istifadə etməklə əlaqədar onun sərf edəcəyi xərclərin ölçüsünü, yəni istehlak qiymətini nəzərə alır.[5] İstehlak bazarını təhlil edərkən islehlak qiymət indeksini (İQİ) xüsusi vurğulamaq lazımdır. İstehlak qiymətlərinin indeksi – istehlak “səbətinə” daxil olan mal və xidmətlərin dəyərinin dinamikasını əks etdirən indeksdir.[6] İstehlak qiymət indeksi əhali tərəfindən alınan əmtəə və xidmətlərin istehlak səbətinin dəyərinin dəyişməsini xarakterizə edən nisbi göstəricidir. Bu göstərici müəyyən dövr ərzində istehlak edilən malların və xidmətlərin dəyişməz qaldığı şəraitdə əhalinin istehlak xərclərinin ümumi məbləğinin dəyişməsini əks etdirir. Bu indeks ölkədə istehlak məqsədi ilə istifadə edilən məhsul və xidmətlərin qiymətlərində meydana gələn illik orta dəyişmələri göstərir. 41
İstehlak qiyməti məhsulun bütün xidməti dövrü ərzində alıcının onun əldə edilməsinə və istismarına (və ya istehlakına) çəkdiyi tam xərcləri səciyyələndirir.[7] İstehlak qiymət indeksinin başlıca təyinatı istehlak mallarının və xidmətlərinin qiymət dinamikasını müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. İstehlak qiymət indeksi istehlak sektorunda inflyasiyanın səviyyəsini xarakterizə edir və milli hesablar sisteminin göstəricilərinin müəyyənləşdirilməsində, ümumi daxili məhsulun (ÜDM) son istifadəsinin ən mühüm komponentlərindən olan ev təsərrüfatlarının son istehlakına çəkilən xərclərin sabit qiymətlərlə hesablanmasında, eləcə də əhalinin gəlirlərinin və əmanətlərinin indeksləşdirilməsində istifadə olunur. İstehlak mallarının pərakəndə satış qiymətlərinin indeksləri baza ilində bütün mülkiyyət formalarında olan rəsmi qeydiyyatdan keçmiş müəssisələrdən baza və hesabat dövrlərinin qiymətləri ilə əhaliyə satılmış bütün əmtəə kütləsinin Laspeyres düsturu ilə qiymətləndirilməsi yolu ilə müəyyənləşdirilir: [7]
Burada: p 1 hesabat dövrünün qiymətlərini, p 0 baza dövründə qiymətlərin səviyyəsini, q 0 malların baza dövründəki həcmini göstərir. İstehlak bazarının formalaşması üçün böyük miqdarda xırda müstəqil iştirakçıların mövcudluğu şərtdir. Kiçik mağazaların üstünlüyü, pərakəndə təklifin (qiymət, çeşid, məhsulların keyfiyyəti, xidmətin səviyyəsi, mağazanın planlaşdırması, mağazanın yeri, ixtisaslaşdırılmış piştaxtaların mövcudluğu, təmizliyin səviyyəsi, avtodayanacağın mövcudluğu, mağazanın iş qrafiki və s.) keyfiyyət səviyyəsinin səmərəliliyi ilə səciyyələnir. Respublikamızda istehlak bazarının inkişafı 3 dekabr 1992-ci ildə “Əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi və daxili bazarın tənzimlənməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikasi Prezidentinin fərmanının qəbulundan sonra vüsət almışdır.
Məhz bundan sonra, ölkəmizdə qeyri-neft sektorunun, o cümlədən kənd təsərrüfatının inkişafı dövlət tərəfindən iqtisadi siyasətin prioritet istiqamətlərindən biri kimi müəyyən edilmiş və ərzaq təhlükəsizliyinin təmin 42
edilməsi sahəsində kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir. Bu kimi tədbirlər istehlak bazarının sabitliyini qoruyub saxlamaq, həmçinin artan və dəyişən tələbatın ödənilməsi məqsədi ilə sərəncamda qalan məhsulun istehsalçıdan istehlakçıya çatdırılması mərhələsində mövcud maneələrin aradan qaldırılması, ərzaq bazarında süni qiymət artımının qarşısının alınması, kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının qəbulu üzrə ixtisaslaşmış terminalların və anbarların yaradılması, həmin məhsulların daşınmasına xidmət edən nəqliyyat infrastrukturunun təşkili, xüsusi ərzaq mağazaları şəbəkəsinin genişləndirilməsi istiqamətində təxirəsalınmaz tədbirlərin görülməsinə yönəlmişdir. [85, 90]
Bu gün iqtisadi siyasəti reallaşdırarkən istehlak bazarının təhlükəsizliyinə təsir edən amillər sırasında ölkə iqtisadiyyatına barbaşa deyil, dolayı yolla təsir edənləri də nəzərə almaq mütləqdir. Bu amillərə aşağıdakıları aid edə bilərik: •
Milli məhsulun rəqabət qabiliyyətliliyinin və ya keyfiyyətinin aşağı olması; •
Əhalidə gəlirlərin axırıncı hadisələrdən sonra tələbatın ödənməsinə uyğunlaşmaması, buna misal olaraq banklara ödənilməyən maliyyə öhdəliklərini göstərmək olar; •
Texnika və texnologiyanın idxaldan asılı olması; •
Ölkədən maliyyə kapitalın kənara axını; •
Dünya bazarlarında yerli məhsula qarşı ayrı-seçkiliyin qoyulması; •
Bazarda tələbatın tam ödənilməsi üçün istehsalın təşkilinin xarici kreditlərdən, investisiyalardan asılı olması; •
şəraitdə istehlak bazarına investisiya şəklində qismən az maliyyə vəsaiti cəlb edir; •
Beynəlxalq maliyyə qurumlarının ölkədə istehlak bazarında yenidənqurma proseslərinə müdaxilə etməsi. Son dövrlərdə beynəlxalq məkanda baş vermiş iqtisadi dəyişikliklər ölkəmizin istehlak bazarına təsirsiz ötüşməmişdir. Təbiidir ki, istehlak bazarında tələbatın 50% indən çoxu idxaldan asılı olduğu üçün neftin qiymətinin aşağı düşməsi və 2015-ci ilin
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|