AZƏRBAYCAN RESPUBLĠKASI TƏHSĠL NAZĠRLĠYĠ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT ĠQTĠSAD UNĠVERSĠTETĠ
MAGĠSTRATURA MƏRKƏZĠ
Əlyazması hüququnda
MƏMMƏDZADƏ ELKĠN ELġAD OĞLU
“İSTEHLAK BAZARININ FORMALAŞMASI VƏ İNKİŞAFI”
MÖVZUSUNDA
MAGĠSTR DĠSSERTASĠYASI
Ġ
XTISASIN ġIFRI VƏ ADI
: 060409
B
IZNESIN IDARƏ EDILMƏSI
Ġ
ХTISASLAġМA
:
B
IZNESIN TƏġKILI VƏ IDARƏ EDILМƏSI
Elmi rəhbər:
Magistr proqramının rəhbəri:
i.e.d., professor R.ġ.Muradov i.ü.f.d., dosent R.Ə.Abbasova
“Biznesin idarə edilməsi”
kafedrasının müdiri:
i.ü.f.d., dosent M.Ə.Əliyev
BAKI – 2016
2
M Ü N D Ə R Ġ C A T
səhifə
GĠRĠġ..........................................................................................................................3
FƏSĠL 1. ĠSTEHLAK BAZARI -
ĠQTĠSADĠ KATEQORĠYA KĠMĠ..................7
1.1. İstehlak bazarı iqtisadi kateqoriyasının mahiyyəti və məzmunu.........................7
1.2. İstehlak bazarı iqtisadi kateqoriyasına müxtəlif baxışlar...................................14
FƏSĠL 2. MÜASĠR ġƏRAĠTDƏ ĠSTEHLAK BAZARINDAKI DĠNAMĠK
PROSESLƏRĠN TƏHLĠLĠ.....................................................................................21
2.1. İstehlak bazarının formalaşması və inkişafı məsələləri......................................21
2.2. Müasir şəraitdə istehlak bazarında rəqabət mühitinin yaradılması....................33
2.3. İstehlak bazarının mövcud vəziyyətinin təhlili..................................................47
FƏSĠL 3. ĠSTEHLAK BAZARININ TƏNZĠMLƏNMƏSĠNIN ƏSAS
ĠSTĠQAMƏTLƏRĠ...................................................................................................63
3.1. İstehlak bazarının inkişaf problemləri və onların həlli istiqamətləri..................63
3.2. İstehlak bazarının inkişafında dövlət tənzimləməsi məsələləri..........................70
NƏTĠCƏ.....................................................................................................................83
ĠSTĠFADƏ OLUNMUġ ƏDƏBĠYYAT...................................................................91
DĠSSERTASĠYA ÜZRƏ ÇAP OLUNMUġ ELMĠ NƏġRLƏR............................97
3
GĠRĠġ
Mövzunun aktuallığı. İstehlak bazarı – bazar iqtisadi sisteminin vacib həlqəsi
olub, cəmiyyətin sosial inkişaf səviyyəsinin indikatoru rolunda çıxış edir.
Müstəqilliyin ilk dövründə Azərbaycan Respublikasında iqtisadi islahatların vüsət
alması nəticəsində istehlak bazarı da intensiv olaraq inkişaf etmişdir. Bunu da başa
düşmək çətin deyildir, çünki məhz burada əhalinin və istehlak təyinatlı son məhsul
istehsalçılarının maraqları toqquşur. Çünki istehlak bazarı öz təyinatına görə əhalinin
həyati vacib problemlərinin həllində çoxcəhətli funksiyaları yerinə yetirir. Məhz
burada iqtisadiyyatın həm mənfi, həm də müsbət cəhətləri öz əksini taparaq, onun
dərin ziddiyyətlərini xarakterizə edir. Bunu biz 90-cı illərin iqtisadi islahatları zamanı
artıq müşahidə etmişik. O zamanlar 1991-ci ildə Sovet İttifaqının süqutu və dövlət
müstəqilliyinin bərpasından sonra Azərbaycan Respublikasında istehsalın kəskin
aşağı düşməsi, inflyasiyanın yüksək templəri, tələbin aşağı səviyyəsi ilə xarakterizə
olunan qeyri-sabit iqtisadi şərait yaranmışdı. Belə bir vəziyyətdə əhalinin ailə büdcəsi
deformasiyaya uğrayaraq, nəinki qeyri-ərzaq məhsullarının, həm də ərzaq
məhsullarının istehlak həcminin azalmasına səbəb olmuşdu ki, bu da əhalinin
təbəqələşmə prosesini xeyli gücləndirirdi.
Azəraycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafı üzrə real göstəricilərinin son
illər ərzində nəticələrinin təhlili onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı
yüksək templə inkişaf etmiş, dayanıqlı inkişaf təmin edilmiş, 2004 cü ildən bəri
ümumi daxili məhsul (ÜDM) 3.4 dəfə , sənaye istehsalı 2.7 dəfə , valyuta
ehtiyatlarımız 25 dəfə artmış, dövlət büdcəsinin gəlirləri önəmli kəmiyyətdə
yüksəlmiş, sənaye və kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, əhalinin real və
nominal gəlirləri, pərakəndə mal dövriyyəsi, əmtəələrin idxalı və ixracı kimi ən vacib
göstəricilər daim artan dinamikada olmuşlar. Lakin dünya iqtisadiyyatında yaranmış
vəziyyət, yəni iqtisadi, maliyyə böhranının mövcudluğu və milli iqtisadiyyatımızın
dünya iqtisadiyyatının bir parçası olması amili, istehlak malları və xidmətlər
bazarında bir sıra sosial - iqtisadi cəhətdən səmərəli olmayan qərarların qəbul edil-