Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.3.İstehlak bazarının mövcud vəziyyətinin təhlili
46
ki, milli iqtisadiyyatımızın rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi və strukturunun təkmilləşdirilməsi qeyri-neft ixracının artımına səbəb olacaqdır.[85] İstənilən halda rəqabət yüksək olarsa, suni qiymət artımı azalar və inflyasiya prosesi kəskinləşməz. Beləliklə, əmtəə və xidmətlər bazarında da tarazlığın təmin olunmasına,əhalinin faydalılığının maksimumlaşmasına,iqtisadi-sosial vəziyyətin yaxılaşmasına zəmin yaranar.
47
2.3.İstehlak bazarının mövcud vəziyyətinin təhlili İstehlak malları bazarı alqı-satqı prosesinin son mərhələsi olduğundan, yəni istehsal olunmuş malların bilavasitə reallaşdırılması (satışı) ilə məşğul olduğundan, yeni iqtisadi münasibətlərə keçdikdə, burada da əsaslı dəyişikliklər baş verir. Ona görə də, istehlak malları bazarının formalaşmasının müasir vəziyyətinin qiymətləndirilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Son illər ölkəmizdə həyata keçirilən uğurlu islahatlar nəticəsində istehlak bazarında yerli istehsalın xüsusi çəkisi yüksəlməyə başlamışdır. Belə ki, «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramları (2004- 2008-ci və 2009-2013-cü illər)» iqtisadiyyatın sahə və ərazi kəsimlərinin dinamik inkişafına əlverişli şərait yaratmışdır. Proqramların qəbul edilməsi iqtisadiyyatın sahə və ərazi sektorlarında yaranmış disproporsiyaların aradan qaldırılmasına istiqamətlənmişdir. Bayaq qeyd edildiyi kimi, Azərbaycan Respublikası XX əsrin sonlarında dövlət müstəqilliyini bərpa etdiyi vaxtdan keçən dövr ərzində ölkənin ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi həyatında köklü dəyişikliklər baş vermişdir. 1993-cü ildən başlayaraq ümummilli lider Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət müstəqilliyin ilk illərində ölkədə baş alıb gedən siyasi və iqtisadi böhranı aradan qaldırmış, Azərbaycanın demokratik dövlət quruculuğu və bazar iqtisadiyyatı yolu ilə irəliləməsinə geniş yol açmışdır. Ölkədə ardıcıl aparılan islahatlar 1990-cı illərin birinci yarısında iqtisadiyyatda mövcud geriləməni dayandırmış və yeni inkişaf mərhələsinə keçidi təmin etmişdir [15, 88]. Həyata keçirilən siyasət çox qısa bir zaman ərzində iqtisadiyyatda əsaslı keyfiyyət dəyişikliklərinə səbəb olmuşdur: inflyasiya cilovlanmış (1996-cı ildən başlayaraq Azərbaycanda inflyasiyanın səviyyəsi 2-3%-dən yuxarı qalxmır), büdcə kəsiri ümumi daxili məhsulun 1-2%-i səviyyəsinə endirilmiş, 1996-cı ildə, makroiqtisadi sabitliyə nail olunmuş, 1997-ci ildən başlayaraq isə dinamik iqtisadi inkişafı təmin etmək mümkün olmuşdur. 1996-cı ildə ümumi daxili məhsulun artım sürəti 1,3%, 1997-ci ildə 5,8%, 1998-2003-cü illərdə isə orta hesabla 10,0% təşkil etmişdir. 2009-cu ilin 6 48
ayı ərzində isə bu rəqəm 10,0%-dən də aşağı həddə düşmüşdür [20, 21, 25, 39, 88]. Ölkənin istehlak bazarı regional istehlak bazarlarının məcmusundan ibarətdir. Regional iqtisadiyyatda, bütövlükdə iqtisadiyyatda olduğu kimi, əmək bazarı, əmtəə istehsalçıları, kapital, yanacaq enerji resursları və s. fəaliyyət göstərir. Bunlardan hər biri müəyyən təşkilati struktur, bazarın digər kateqoriyalarına təsir mexanizminə, funksional təyinatına görə və regionun iqtisadiyyatında tutduğu əlamətlərə görə fərqlənirlər. Lakin öz sosial və iqtisadi əhəmiyyətinə görə əmtəə və xidmətlərin istehlak bazarı xüsusi yer tutur. Hazırda regional istehlak bazarları bazar münasibətlərinin aşağı səviyyəsi ilə ölçülmədən hüquqi-normativ bazanın zəif inkişafı, qarşılıqlı öhdəliklərin tez-tez pozulması, infrastrukturun lazımi səviyyədə inkişaf etməməsi, nəqliyyat xərclərinin artması inhisarçılıq səviyyəsinin yüksək olması, maliyyə-kredit sisteminin təkmil olmaması ilə xarakterizə olunur. Bazar münasibətləri subyektlərinin bu vəziyyəti istehsalın ictimailəşməsinin müasir səviyyəsi ilə müəyyən edilir və bu istehsalçılar, satıcılar və alıcılar arasında olan ayrılığı aradan qaldıraraq, onları bazar əlaqələri vasitəsi ilə birləşdirir. Tədqiqatlar göstərir ki, bazar proseslərinin öz-özünü tənzimləməsi mümkün deyildir və proseslərə dövlətin müdaxilə etməsi tələb olunur. Əmtəə və xidmətlər bazarında müxtəlif iştirakçıların olması, onların maraqlarının nəzərə alınması və bazarın sabit inkişafı çox mürəkkəb məsələdir. Bu cür inkişaf üçün lazımi şərait yaradılması və onlara nəzarət edilməsi dövlət tənzimlənməsi olmadan mümkün deyildir. Dövlət tənzimlənməsi, hər şeydən əvvəl, istehlak bazarının aktivləşməsi üçün qanunvericilik və hüquqi-normativ bazanın təkmilləşdirilməsi deməkdir. İstehlak bazarının inkişafının regional siyasəti – bazar iştirakçıları arasında tarazlığın təmin olunmasının mühüm şərtidir. Bazarın tənzimlənməsi və onların fəaliyyətlərinin əlaqələndirilməsi icra orqanları tərəfindən həyata keçirilməlidir. İcra orqanları istehlak bazarında bütün iştirakçılar üçün vahid normativ-hüquqi baza təmin etməli, məhsul istehsalçıları ilə satıcılar arasında rəqabət mühiti yaratmalı, onları normal fəaliyyət göstərmələri üçün səmərəli şərait yaratmalı və istehlakçıların hüquqlarını təmin etməlidirlər. Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|